رکود اقتصادی و چهار سناریو برای بهبود اقتصاد جهان

قرنطینه خانگی و محدودیت فعالیت‌های اقتصادی در بعضی کشورها به تدریج کاهش می‌یابد و تلاش برای راه اندازی مجدد بعضی کسب و کارها آغاز می‌شود. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است که نرخ رشد اقتصاد جهان در سال جاری به منفی ۳ درصد برسد که درست در نقطه مقابل ۳ درصد رشد مثبتی است که قبل از شیوع کرونا پیش بینی کرده بود. به عبارت دیگر، مردم دنیا با شدیدترین کاهش اقتصادی از زمان رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ مواجه هستند. اما این کاهش چه مدت به طول خواهد انجامید؟ و مسیر بازگشت بهبود به اقتصاد جهان به شکل خواهد بود؟ بسیاری از کشورها اصطلاح رکود را برای شرایطی به کار میبرند که تولید ناخالص ملی برای دو دوره سه ماهه متوالی منفی باشد. اداره ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا رکود را “کاهش قابل توجه فعالیت های اقتصادی در سراسر اقتصاد ملی که بیش از چند ماه به طول انجامد و آثار آن معمولا در تغییرات در ارزش حقیقی تولید ناخالص ملی و درآمدها، سطح اشتغال، تولید صنعتی و فروش عمده و خرده فروشی نمود کند” تعریف کرده است. صندوق بین‌المللی پول پیش بینی خود را بر این فرض گذاشته که جهان همین حالا (سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰) در حال عبور از بدترین شرایط اقتصادی ناشی از شیوع کرونا است؛ به عبارت دیگر، این صندوق امیدوار است که در نیمه دوم سال جاری، کسب و کارها به تدریج از سر گرفته شود. اما اگر شرایط قرنطینه و محدودیت فعالیت به نیمه دوم سال هم کشیده شود، بسیاری از کسب و کارها عملا از میان خواهند رفت و کارکنان آنها بیکار خواهند شد. در چنین شرایطی رکود پیش بینی شده دو برابر بدتر و دوره بهبود طولانی‌تر خواهد بود. به عبارت دیگر، ما با رکودی مواجه هستیم که ممکن است اشکالی نظیر V, U, W یا L داشته باشد. اینها حروف الفبا هستند که اقتصاددان ها برای توصیف روند رکود تا بهبودی به کار می برند. خوزه تسادا، استاد اقتصاد دانشگاه کاتولیک در شیلی، در این مورد گفته است که “منظور از این حروف شکل منحنی رشد تولید ناخالص داخلی در طول زمان است.” این بهترین سناریو تلقی می‌شود که در آن رکود به شکل کاهش سریع بروز می کند و بهبود اقتصادی هم به همان سرعت آغاز می شود. به گفته پرفسور تسادا “در اینجا نظر این است که اقتصاد مورد نظر به سطحی از فعالیت باز می گردد که به سطح قبلی شباهت زیاد دارد هر چند رکود برای چند دوره سه ماهه دوام داشته باشد.” او همچنین گفته: “اگر بتوانیم این بیماری فراگیر را به خوبی کنترل کنیم، شاهد رکود نوع V خواهیم بود؛ چون به زودی محدودیت‌های کسب و کار لغو شده و رشد اقتصادی به سطح قبلی باز می‌گردد.” پل گروئنوالد، کارشناس اقتصای ارشد موسسه رده بندی جهانی “اس‌اند‌پی” در نیویورک گفت: “اگر مقررات فاصله گیری اجتماعی به سرعت برداشته شود یا واکسن یا درمان موثری به دست آید، اقتصاد جهانی به سرعت به مسیر قبلی باز خواهد گشت.” موسسه “اس‌ان‌پی” کاهشی معادل ۹ درصد را برای اقتصاد جهان در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی کرده است؛ که در چنین صورتی، چشم انداز بهبود اوضاع اقتصادی چندان خوشبینانه و سریع نخواهد بود. موسسه اس‌ان‌پی پیش بینی کرده است که اقتصاد جهانی در کل سال ۲۰۲۰ میلادی ۲/۴ درصد رشد منفی خواهد داشت و سال ۲۰۲۱ میلادی ۵/۹ درصد رشد مثبت را تجربه خواهد کرد. آقای گروئنوالد معتقد است که “آنچه که مشاهده می‌شود بیشتر به رکود نوع U می‌ماند در حالیکه دهانه U بسیار باز است یعنی اینکه کاهش اقتصادی عمدتا جبران خواهد شد اما با سرعتی کمتر.” ادگار دوگر، مدیر شرکت خدمات سرمایه گذاری “مودی” در نیویورک با این نظر موافق است؛ جدیدترین پیش‌بینی این شرکت این است که شیوع ویروس کرونا در تمامی طول سال ۲۰۲۱ میلادی هم به اقتصاد جهانی ضربه می‌زند. او گفته: “ما در نیمه دوم سال نمی‌توانیم کاهش تولید در نیمه اول را به طور کامل جبران کنیم.” در عین حال خانم دوگر معتقد است که “اخبار مثبتی” از چین می‌رسد حاکی از اینکه روند بهبودی اقتصادی در آن کشور حدود سه ماه زودتر از سایر کشورها آغاز شده است. او گفته: “ما شاهد لغو تدریجی مقررات قرنطینه و محدودیت فعالیت در چین هستیم و کارخانه‌ها باز شده‌اند؛ گزارش‌ها حاکی از آن است که بسته به نوع فعالیت، مراکز تولیدی در سطحی بین ۴۵ تا ۷۰ درصد ظرفیت کامل کار می کنند.” خانم دوگر می‌گوید: “به اعتقاد ما، زمانی که محدودیت ها لغو و فعالیت های اقتصاد از سر گرفته شود، شاهد روند تدریجی بهبود از نیمه دوم سال خواهیم بود.” البته در حال حاضر واکسن و درمان موثری برای کووید-۱۹ یافت نشده و به گفته آقای گروئنوالد، این وضعیت چالش دیگری را برانگیخته است. ممکن است دولت‌ها محدودیت‌های کنونی را کاهش دهند و فعالیت اقتصادی را از سر گیرند؛ که این خود شاید به موج دوم ابتلای به این بیماری منجر شود، در این صورت محدودیت‌ها باز خواهند گشت و ضربه دوم به اقتصاد شدید خواهد بود. در چنین وضعیتی، اقتصاد گرفتار دو رکود شدید پشت سر هم خواهد شد و مسیر اقتصادی به گفته پرفسور تسادا به شکل W خواهد بود. او می‌گوید:”در این صورت، بهبود نهایی پس از یک فاصله زمانی بروز خواهد کرد که در طول آن، یک بار بهبود اقتصادی دیده می‌شود اما این بهبود دوام ندارد و کاهش اقتصادی باز هم بروز می‌کند.” آقای گروئنوالد معتقد است که “اگر در مورد مقررات فاصله‌گذاری اجتماعی پس و پیش برویم، بازگشت به شرایط عادی طولانی‌تر خواهد شد.” بعضی نیز این سئوال را مطرح کرده اند که آیا ممکن است کوید-۱۹ هنجار و شکل جدیدی را برای اقتصاد جهانی ترسیم کند؟ در سناریوی L شکل اقتصاد پس از یک سقوط سریع رو به بهبود می رود اما فعالیت های اقتصادی در سطحی پائین تر از گذشته ادامه خواهد یافت. پرفسور تسادا می گوید که “این بحران ممکن است بیش از یک رکود عادی باشد و تغییری دایمی در سطح رشد در پی داشته باشد.” موسسه “اس‌اند‌پی” هم هشدار می‌دهد که بازگشت پر دست انداز به رشد می‌تواند به بروز خسارت‌های بلند مدت اقتصادی منجر شود به خصوص اگر واکسن یا درمان قطعی برای کوید-۱۹ یافت نشود. آقای گروئنوالد می گوید که در چنین صورتی، بازگشت به وضعیت عادی “ناممکن است.” او می‌گوید: “دیگر صحبت از V یا U نخواهد بود بلکه سئوال مهم این خواهد بود که “آیا بار دیگر به وضعیت قبلی باز خواهیم گشت؟”