مقدمه:
از سرگیری و احیای مجدد دهلیز تجارتی راه لاجورد با قدامت تاریخی بیشتر از ۲۰۰۰ سال یکی از دستآوردهای مهم برای افغانستان جهت کاهش وابستهگی به کشورهای همسایه به خصوص پاکستان میباشد. رهبری حکومت افغانستان از سال ۲۰۱۴ بدین سو همواره در عملیاتی شدن این مسیر با سران کشورهای عضو در ملاقاتهای دوجانبه و چندجانبه این موضوع را مطرح نموده است.
دهلیز تجارتی لاجورد برای افغانستانِ محاط به خشکه در انتقال کالای تجارتیاش از اهمیت ویژه برخوردار است، افغانستانی که در گذشته از روی ناگزیری از مسیر بندر کراچی و بندر قسیم پاکستان محصولات صادراتیاش را به سایر نقاط جهان انتقال میداد و فشارهای گوناگون سیاسی، اقتصادی را متحمل میشد و از این بابت زیانهای مالی هنگفتی به تاجران کشور وارد میگردید، با ایجاد راههای مواصلاتی جدید از جمله راه لاجورد، بندر چابهار، راه آهن ازبیکستان چین راههای آهن دوجانبه و چندجانبه با تاجیکستان، ایران، ترکمنستان و آذربایجان در افزایش صادرات نوید تازهای برای سکتور خصوصی کشور به وجود آمده است.
دهلیز تجارتی لاجورد طی محفل رسمی با حضور نمایندهگان کشورهای منطقه در ۱۳ دسامبر سال ۲۰۱۹ در ولایت هرات افتتاح و اولین محموله از محصولات افغانی که شامل بیش از ۱۷۵ تن محصولات افغانی از قبیل تار، پنبه، میوه خشک و کنجد، را در بر میگرفت از طریق برنامه Transport International Routier TIR)) به جانب ترکیه و اروپا صادر شد اما بنا بر نبود یک مکانیسم مشخص به خاطر فراهمآوری تسهیلات ویزه، گمرکی و سایر مشکلات موجود و همچنان شیوع ویروس کرونا تداوم پیدا نکرد. به همین منظور رییس جمهور محمداشرف غنی اخیراً با رییس جمهور ترکمنستان گرنبانگلی بیردی محمداوف طی ویدیوکنفرانسی بر اهمیت روابط دوجانبه و چندجانبه اقتصادی و تجارتی و بررسی مشکلات دهلیز تجارتی و ترانزیتی لاجورد تاکید کرده است. در این نشست آنلاین جانبین سکتور انرژی، ترانسپورت، فایبر نوری و ایجاد زیربناها و تسهیلات لازم در گمرکات همدیگر را برای گسترش همکاری مشترک با اهمیت شمرده اجراییشدن این پروژهها را در اولویت کاریشان قرار دادند. رهبری جمهوری ترکمنستان از طرح حکومت افغانستان برای توسعه روابط اقتصادی و تجارتی کشورهای عضو دهلیز تجارتی لاجورد تاکید کرده و ایجاد تسهیلات لازم را از موضوعات اساسی برای تسریع این روند خوانده است. در این نشست همچنان از طرح حکومت افغانستان برای برگزاری نشست آنلاین سه جانبه سران افغانستان، ترکمنستان و آذربایجان اعلام حمایت کردند که در ۱۲ سرطان سال روان به طور سهجانبه برگزار گردیده، روی مسایل مهم منطقهای بحث و تبادل نظر صورت گرفته است. رییس جمهور محمداشرف غنی ضمن قدردانی از همکاریهای جمهوری ترکمنستان و آذربایجان در این نشست گسترش همکاریهای اقتصادی و تجارتی را برای کشورهای عضو دهلیز تجارتی لاجورد و منطقه مهم خوانده بر تسریع این همکاریها تاکید کرده است. حکومت افغانستان از سران حکومات ترکمنستان و آذربایجان خواسته است تا روی موضوعات پروژههای کلان اقتصادی از جمله :
– توسعهی راههای آهن
– ساخت زیربناها و فراهمآوری تسهیلات بیشتر گمرکی در بندر ترکمنباشی و باکو
– سرمایهگذاری مشترک سکتور خصوصی سه کشور در بندرهای آقینه و تورغندی
– سرمایهگذاری شرکتهای بزرگ آذربایجان و ترکمنستان در سکتور معادن و زراعت افغانستان
– وصل فایبر نوری به آذربایجان
– و ایجاد کمیته کاری جهت تطبیق این برنامهها به سطح وزیران ترانسپورت و دیگر ادارات ذیربط بحث و تبادل نظر کردند.
اهمیت نشست سهجانبه
نشست آنلاین سهجانبه رییسجمهوران افغانستان، آذربایجان و ترکمنستان برای عملی شدن دهلیز تجارتی لاجورد دارای اهمیت خاص برای افغانستان و کشورهای عضو میباشد، زیرا افغانستان با موقعیت جیوایکونومیکی که دارد نقطه وصل کشورهای آسیای مرکزی به آسیای جنوبی بوده کشورهای عضو دهلیز تجارتی لاجورد به آسانی میتوانند دادوستد تجارتیشان را با کشورهای آسیای جنوبی و کشورهای عربی از این طریق انجام دهند. از سوی دیگر افغانستان، استفاده از دهلیز تجارتی برای افغانستان جهت رسیدن به بازارهای بزرگ آسیای مرکزی، ترکیه و اروپا دارای اهمیت ویژه اقتصادی و تجارتی بوده، افغانستان را از انزوای ترانزیتی نجات میدهد. تاجران افغان دیگر نه تنها نیازمند استفاده از مسیرهای کنترل شده و زیانآور نیستند بلکه به انحصارگران اقتصادی و تجارتی از این طریق زیان مالی بیشتر رونما خواهد شد. بر اساس یک گزارش، پاکستان در سال ۲۰۱۹ بنا بر ایجاد دهلیزهای هوایی و راههای مواصلاتی جدید افغانستان، میلیونها دالر خسارهمند شده است.
محمداشرف غنی در این نشست با سران کشورهای ترکمنستان و آذربایجان به اهمیت دهلیز تجارتی لاجورد برای توسعه تجارت و ترانزیت اشاره نموده بر ایجاد تسهیلات لازم در بخش ترانزیت، انتقال انرژی از ترکمننستان و آذربایجان به افغانستان و سایر کشورهای دیگر آسیای جنوبی، وصل فایبر نوری و سرمایهگذاری در این سکتور تاکید کرد. در این کنفرانس آنلاین سهجانبه جانب افغانستان از تجار کشور خواسته است تا با دولت و شرکتهای خصوصی کشورهای آذربایجان و ترکمنستان در بندر ترکمنباشی و باکو مشترکاً سرمایهگذاری نموده و تسهیلات لازم گمرکی را ایجاد کنند.
تعهدات حکومت ج. آذربایجان:
رییس ج. آذربایجان ضمن استقبال از برگزاری نشست آنلاین سهجانبه آمادهگی کشورش را در حمایت از طرح حکومت افغانستان اعلام نموده، توسعه روابط اقتصادی و تجارتی با این کشورها را به سود کشورهای عضو و منطقه میداند. موصوف به تاثیرات ناگوار شیوع ویروس کرونا اشاره نموده، به همکاری مشترک جهت مبارزه به آن تاکید کرد.
تعهدات جمهوری آذربایجان جهت توسعه راه لاجورد و همکاریهای اقتصادی در این زمینه قرار ذیلاند:
۱. حمایت از طرح ایجاد کمیته سهجانبه به سطح وزیران ترانسپورت و دیگر وزیران سکتور مربوطه جهت توسعه راه لاجورد و توسعه ترانسپورت و تجارت،
۲. ایجاد تسهیلات تجارتی و ترانزیتی در گمرکهای آذربایجان،
۳. حمایت از اتصال منطقه و فایبر نوری،
۴. کار مشترک جهت مبارزه با ویروس کرونا و عادی نگه داشتن دهلیزهای تجارتی و دادوستد در زمان ویروس کرونا و بعد از آن،
تعهدات حکومت ج. ترکمنستان:
در این نشست آنلاین سهجانبه رییس جمهوری ترکمنستان قربانقلیبیردی محمدوف برگزاری چنین نشستها را به خاطر همآهنگی بهتر، گسترش همکاری و تامین ارتباطات میان این سه کشور مهم خوانده بر همکاری مشترک کشورهای افغانستان، آذربایجان و ترکمنستان در راستای مبارزه با ویروس کرونا تاکید کرد. رییس جمهوری ترکمنستان از پیشنهادهای حکومت افغانستان حمایت کرده و تعهدات کشورش را در این زمینه چنین بیان نمود:
۱. حمایت از معیاریسازی و توسعه بندرهای خشکه در افغانستان به خصوص بندر تورغندی و آقینه ،
۲. حمایت از طرح پالیسی واحد منطقهای تعرفهی به خاطر دادوستد و انتقال کالا و سادهسازی پالیسی گمرکی،
۳. ایجاد مرکز واحد لوژستیکی و زیربناها
۴. و حمایت از فراهمآوری تسهیلات گمرکی در بندرهای کشورهای مربوط.
بررسی چگونهگی ایجاد کمیته کاری مشترک سهجانبه
جهت تطبیق تعهدات سران کشورهای افغانستان، آذربایجان و ترکمنستان و تاکید طرفین به ایجاد کمیته کاری مشترک به سطح وزیران ترانسپورت و سکتورهای ذیربط دیگر از راه کارهای مهم برای نیل به اهداف تعیین شده خوانده شده است. با ایجاد کمیته کاری مسلکی و متخصص چارچوب عملی آن ترتیب و کمیتههای فرعی تخصصی ایجاد میگردد که این کمیتهها میتوانند به برگزاری نشستهای تخنیکی مکانیسم عملی برای تعهدات کشورهای عضو ترتیب و با امضای موافقتنامه آن را به منصهی اجرا آورند. برای جامه عمل پوشیدن هدایات سران سه کشور به ایجاد مکانیسم به شکل زیر ضرورت احساس میشود.
۱. ایجاد کمیته سهجانبه به سطح وزیران ترانسپورت و تجارت،
۲. ایجاد کمیته کارشناسان در چارچوب اداره امور و یا یکی از وزارتخانههای مربوطه جهت بررسی همه ابعاد این نشست و ارایه طرحهای عملی به کمیتهها،
۳. ایجاد کمیته تخصصی بررسی تعرفه واحد از نمایندهگان گمرکهای کشورها،
۴. ایجاد کمیته تخصصی بررسی پالیسی ویزه واحد از نمایندهگان وزارت خارجه کشورها،
۵. ایجاد کمیته تخصصی نمایندهگان راه آهن کشورها،
۶. برگزاری نشستهای نظرخواهی با سکتور خصوصی کشورهای عضو، جهت ایجاد شرکتهای ترانسپورتی بینالمللی برای انتقال اموال تجارتی
۷. و برگزاری نشستهای مشورتی با متخصصان و کارشناسان امور تجارتی افغانستان.
کمیتههای فوق با برگزاری جلسات مشترک به طور ماهوار به رهبری وزارتهای مربوطه گزارشهایشان را ارسال کنند تا رهبری کمیته مشترک سهجانبه بعد از غور و بررسی بعد از هر دو ماه پیشنهادهایشان را به کمیته مشترک از چینل دیپلماتیک شریک کرده و جلسات ربعوارشان را به طور نوبتی در یکی از کشورها برگزار کنند.
در صورت عملی شدن طرحها و پیشنهادهای رهبران سه کشور در انکشاف صادرات –واردات، کاهش هزینههای ترانسپورتی و سرمایهگذاری در سکتورهای مهم اقتصادی، تاثیرات مثبت رونما گردیده افغانستان را از انزوای ترانزیتی برون خواهد آورد.
از سوی دیگر مسیر دهلیز ترانزیتی لاجورد، افغانستان را به مارکیتهای کشورهای آسیای مرکزی، اروپایی و شمال افریقا وصل نموده و فرصتهای بیشتر تجارتی را ایجاد نموده، دسترسی آسان به کالای با کیفیت وارداتی برای افغانستان را مهیا خواهد کرد. در حال حاضر واردات افغانستان از اروپا و ترکیه از طریق ایران حدود ۹۰۰ ملیون دالر و صادرات افغانستان به این کشورها حدود شش ملیون دالر میباشد که با توسعه این مسیر، صادرات افغانستان در دو سال آینده بیشتر از سه برابر خواهد شد.
چالشهای موجود:
چالشهای فراراه تطبیق پروژههای مهم اقتصادی از جمله راه لاجورد عبارتاند از:
۱. نبود مکانیسم مشخص برای عملیسازی تعهدات کشورهای عضو،
۲. نارساییهای امنیتی در شاهراههای کشور جهت تطبیق این پروژهها،
۳. اخاذی گروه طالبان از پروژههای کلان اقتصادی،
۴. کمبود بودجه،
۵. نبود شرکتهای ترانسپورتی و ترانزیتی با استندردهای بینالمللی در افغانستان،
۶. نبود مکانیسم مشخص توزیع ویزه واحد برای رانندهگان افغان از کشورهای عضو امضاکننده راه لاجورد،
۷. نبود یک چارچوب مشخص کاری جهت فراهمآوری تسهیلات گمرکی و سیر و سفر میان کشورهای عضو،
۸. عدم آشنایی رانندهگان با زبانهای بینالمللی، سیستم گمرکی، قوانین ترافیک و جاده کشورهای عضو،
۹. زمانگیری چک و بررسی اموال صادراتی افغانستان در گمرکات کشورهای عضو
۱۰. و دستاندازی شبکههای استخباراتی منطقه با هدف سبوتاژ این پروژهها.
پیشنهادها
– توسعهی خطوط آهن و سرکهای معیاری،
– ایجاد تعرفه واحد با کشورهای راه لاجورد،
– ایجاد ویزه واحد تحت نام ویزه دهلیز تجارتی لاجورد،
– ایجاد سردخانههای معیاری در گمرکهای افغانستان،
– تامین دایمی انرژی برق،
– ایجاد کمپنیهای ترانسپورتی به ستندردهای بینالمللی به طور مشترک میان دولت و سکتور خصوصی (Public-Privet Partnership)،
– استفاده از کمپنیهای ترانسپورتی کشورهای عضو، تا ایجاد یک سیستم ترانسپورتی منظم در کشور،
– جذب رانندهگان ماهر و آشنا با زبانهای بینالمللی،
– تامین امنیت مسیر ترانزیتی،
– ایجاد مناطق آزاد اقتصادی در کشورهای عضو
– و تشویق و حمایت صادرکنندهگان افغانستان جهت استفاده از دهلیز تجارتی راه لاجورد.