پایان نشست نهم قلب آسیا – روند استانبول؛ تأکید بر برقراری صلح، حفظ دست‌آوردها و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای

نهمین دور نشست «قلب آسیا – روند استانبول» دهم حمل، پایان یافت. اعضای این نشست که در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، برگزار شده بود، سرانجام یک اعلامیه ۳۰ ماده‌ای را در مورد «همکاری‌های صلح، سیاسی و امنیتی»، «مقابله با مواد مخدر»، «پناهنده‌گان و بازگشت‌کننده‌گان»، «همکاری اقتصادی»، «سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی» و «اقدامات اعتماد‌سازی» صادر کردند. در این نشست بر برقراری آتش‌بس و صلح، حفظ دست‌آوردها، مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای تأکید شد. محمداشرف غنی، رییس جمهور کشور، در این نشست گفت که تأمین صلح و ثبات در افغانستان همانند آب و هوا برای همه ضروری است و این صلح و ثبات منجر به آرامش در منطقه می‌شود. او بر انتقال قدرت در کشور از راه‌ انتخابات تأکید کرد. امام‌علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، گفت که جنگ افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و راه‌حل آن در دیپلماسی و توافق سیاسی نهفته است. به گفته او، تاجیکستان تجربه غنی در روند صلح دارد و حاضر است دَین خود در این راستا به افغانستان را ادا کند. وزارت امور خارجه کشور دور نهم نشست قلب آسیا – روند استانبول را «موفقانه» توصیف کرد. گفتنی است که این نشست با عضویت ۱۵ کشور و حمایت ۱۶ کشور و حدود ۱۱ سازمان و نهاد بین‌المللی برگزار شد.
براساس اعلامیه‌ای که در پایان روز سه‌شنبه، دهم حمل نشر شد، در نهمین دور از این نشست‌ها بر «بیانیه‌های پیشین اعضای نشست قلب آسیا – روند استانبول مبنی بر تعهد به اصول، اهداف و نتایج برای ارتقای صلح، امنیت و رفاه افغانستان»، «اهمیت نشست قلب آسیا به هدایت افغانستان، تقویت گفت‌وگو و اعتماد‌سازی میان کشورهای منطقه و ترویج همکاری‌های سیاسی، امنیت و اقتصادی منطقه‌ای به هدف ایجاد صلح‌، ثبات و رفاه در افغانستان و کل منطقه توسط قلب آسیا»، «ضرورت پیش‌برد همکاری و گفت‌وگوی منطقه‌ای به عنوان ابزاری موثر و ضروری برای مقابله با چالش‌های مشترک و ارتقای امنیت، ثبات و توسعه اقتصادی ـ اجتماعی در منطقه قلب آسیا و تجدید تعهد برای تقویت همکاری‌های پیش‌رفته از طریق ترکیبات مختلف دو‌جانبه‌، فرآیندهای سه‌جانبه و چند‌جانبه در بین کشورهای شرکت‌کننده و پشتی‌بانی‌کننده به روشی موثر» تأکید شده است. هم‌چنان در این نشست بر همکاری و هم‌بسته‌گی کشورها و سازمان‌های حاضر در نشست قلب آسیا هنگام همه‌گیری کرونا تأکید شده است.
در بخش همکاری‌های صلح، سیاسی و امنیتی، این نشست از روند صلح افغانستان پشتی‌بانی کرد و از کشورهای همسایه، کشورهای منطقه‌ای و کشورهای بین‌المللی افغانستان خواست که حداکثر تلاش‌شان را برای موفقیت این روند به کار ببندند. به باور اعضای نشست قلب آسیا – روند استانبول، «ثبات و رفاه درازمدت در منطقه نیازمند صلح و امنیت در افغانستان است» و کشورهای منطقه و جامعه جهانی برای رسیدن به صلح و ثبات در افغانستان به عنوان «مسوولیت و منابع مشترک» به شکل واحد کار کنند. اعضای این نشست از تلاش کشورها برای «تسریع روند صلح از طریق مذاکره معنادار»، مذاکرات بین‌الافغانی، نشست ترویکای توسعه‌یافته در مسکو، آماده‌گی برای «نشست سطح بالا در ترکیه» و تعیین جان آرنو به عنوان نماینده شخص دبیرکل سازمان ملل متحد در افغانستان استقبال کردند. در اعلامیه تأکید شده است که آتش‌بس جامع و دایمی سبب توافق سیاسی می‌شود و هر گونه توافق سیاسی باید «از حقوق همه افغان‌ها از جمله زنان‌، جوانان و اقلیت‌ها محافظت کند». به گفته اعضای این نشست، باید به علاقه‌مندی افغان‌ها برای دست‌یابی به صلح و رفاه پایدار احترام گذاشته و زمینه حفظ دست‌آوردهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و توسعه‌ای دو دهه اخیر به شمول تعهدات بین‌المللی آن احترام گذاشته شود.
اعضای این نشست خشونت‌ها در افغانستان را محکوم کرده و گفته‌اند که هیچ توجیهی برای آن وجود ندارد. در اعلامیه بر «لزوم آتش‌بس فوری‌، دایمی و جامع» و «از‌سرگیری مذاکرات صلح‌آمیز با کمال احترام به حقوق بشردوستانه بین‌المللی» تأکید شده است. اعضای نشست قلب آسیا – روند استانبول با ابراز نگرانی از گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد ادامه همکاری طالبان با گروه‌های تروریستی بین‌المللی، از جمله القاعده، از اقدام طالبان مبنی بر جای ندادن جنگ‌جویان خارجی در صفوف‌شان استقبال کرده‌اند. با این حال تصریح یافته است که باید از استفاده نشدن خاک افغانستان به عنوان پناهگاه امن تروریستان علیه کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی اطمینان حاصل شود. هم‌چنان از «فداکاری» و «دست‌آوردهای» نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان در راستای مبارزه با «تروریسم» تقدیر و بر اهمیت حمایت و ارتقای ظرفیت آنان تأکید شده است. هم‌چنان در اعلامیه تذکر یافته است که با تقویت تلاش‌های جمعی،‌ باید با انواع و اقسام تروریسم و افراط‌گرایی در منطقه مقابله شود و این کار در مطابقت با منشور سازمان ملل متحد و تعهدات حقوق بین‌الملل صورت گیرد.
در بحث «مقابله با مواد مخدر»، اعضای این نشست از سطح بالای کشت غیرمجاز و تولید تریاک در افغانستان، حجم قاچاق مواد مخدر‌، تجارت غیرقانونی مواد مخدر و برخی دیگر از موارد مربوط به این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند. به باور اعضای این نشست، چنین مواردی توسعه اقتصادی ـ اجتماعی، امنیت و ثبات جهان را تهدید می‌کند. بدین ترتیب بر ریشه‌کن کردن تریاک، ترویج معیشت‌های جای‌گزین، اجرای قانون، پیش‌گیری، درمان، توان‌بخشی و تلاش برای اطلاع‌رسانی در این راستا به عنوان یک استراتژی جامع و واحد مورد نیاز، تأکید شده است. کشورهای حاضر در این نشست از جامعه جهانی خواسته‌اند که به حمایت در راستای مبارزه با مواد مخدر و تلاش برای از بین بردن قاچاق و تولید آن در افغانستان ادامه دهند. آن‌ها افزون بر تأکید بالای ایجاد بدیل برای کشاورزان، از اقدام‌ها در راستای اجرای قانون و کنترل مرزهای قدردانی کرده‌اند.
در بخش پناهنده‌گان و بازگشت‌کننده‌گان، از کشورهای منطقه بابت حمایت و میزبانی از میلیون‌ها پناهنده افغان در جریان چهار دهه گذشته ستایش شده است. این کشورهای با تأکید بر نقش ایران و پاکستان در این راستا، ابراز امیدواری کرده‌اند که با در‌نظرداشت وضعیت معیشت، زمینه برگشت و ادغام باوقار آنان فراهم شود.
در بحث «همکاری اقتصادی» گفته شده است که از چارچوب ملی صلح در نشست جینوا، به شمول ستون‌های صلح‌سازی، دولت‌سازی و بازسازی استقبال می‌شود. هم‌چنان از مشارکت و تعهد بلندمدت جامعه جهانی برای حمایت از مردم افغانستان قدردانی و بر ضرورت حمایت از افغانستان صلح‌آمیز، باثبات و مرفه مبتنی بر تعهدات افغان‌ها در نشست «جینوا – ۲۰۲۰» تأکید شده است. به باور اعضای این نشست، همکاری‌ اقتصادی و ادغام منطقه‌ای فرصت‌های گسترده را برای توسعه اقتصادی ـ اجتماعی فراهم می‌کند و «پتانسیل اقتصادی بلند‌مدت و گسترده در افغانستان و منطقه» می‌تواند ابزاری برای دست‌یابی به صلح، ثبات و رفاه اقتصادی پایدار در کشور شود.
هم‌چنان از تلاش‌های مشترک افغانستان و منطقه برای تقویت گفت‌وگو و همکاری در پیش‌برد توسعه اقتصادی در افغانستان استقبال و بر تسهیل اتصال منطقه‌ای‌، تجارت و حمل‌ونقل‌، گسترش همکاری ویزای کنسولی‌، تسهیل سفرهای تجاری‌، گسترش تجارت‌، افزایش قبلی سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه زیرساخت‌ها به هدف رشد اقتصادی پایدار و ایجاد مشاغل در افغانستان و منطقه تأکید شده است. در این نشست «نقش تاریخی افغانستان به عنوان یک پل زمینی در ارتقای ارتباطات منطقه‌ای و ادغام اقتصادی کشورهای عضو» برجسته شده و تصریح یافته است که این همکاری‌های اقتصادی ـ‌ منطقه‌ای نقش مهمی در دست‌یابی به ثبات و توسعه در افغانستان دارد. هم‌چنان از نقش برخی دیگر از سازمان‌ها در بحث همکاری‌های اقتصادی ـ‌ منطقه‌ای تمجید شده است.
در موضوع «سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی» بر نقش سازمان‌های منطقه‌ای در پشتی‌بانی از نشست قلب آسیا – روند استانبول و لزوم تقویت آن با سایر سازمان‌ها تأکید شده است. هم‌چنان کشورهای عضو «نقش اصلی و بی‌طرفانه سازمان ملل متحد در برقراری صلح و ثبات در افغانستان» را به رسمیت شناخته‌اند و از تلاش‌های آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد و جان آرنو، نماینده شخصی او برای افغانستان، قدردانی شده است. هم‌چنان از تلاش مداوم سازمان همکاری‌های اسلامی در راستای حمایت از روند صلح افغانستان و درخواست آتش‌بس فوری و همه‌جانبه تقدیر شده است.
در بحث «اقدامات اعتمادسازی»، کشورهای عضو در اعلامیه گفته‌اند که اهمیت اقدامات اعتمادسازی را به عنوان عنصر اصلی برای افزایش اعتماد و همکاری عملی سیاسی‌، امنیتی و اقتصادی در منطقه درک می‌کنند و خواستار دوام آن هستند. از پاکستان به دلیل برگزاری اولین نشست گروه فنی منطقه‌ای (RTG) و نشست توسعه کشاورزی (CBM) قدردانی شده و برگزاری به موقع نشست‌های آینده آن را خواستار شدند. هم‌چنان از حمایت ارزشمند جامعه جهانی در مورد نشست قلب آسیا – روند استانبول قدردانی و بر دوام آن برای تحقق فعالیت‌های اولویت‌بندی شده تأکید شده است. در ادامه بر برنامه جدید توانمند‌سازی زنان و حفاظت از محیط زیست تأیید و از کار مشترک در آن قدردانی شده است. هم‌چنان از حضور بانک جهانی به عنوان سازمان حمایت‌کننده جدید در نشست قلب آسیا – روند استانبول استقبال شده است.
در بخش «نتیجه» تصریح یافته است که نشست بعدی مقام‌های ارشد این نشست در جریان سه ماه بعد برگزار و روی اجرا و پی‌گیری تصمیمات بحث شود. در پایان از تاجیکستان برای میزبانی این دور از نشست‌ها قدردانی و از افغانستان بابت میزبانی دور بعدی استقبال شده است. گفتنی است که این اعلامیه از سوی ۱۵ کشور عضو تایید و از سوی کشورها و سازمان‌های بین‌المللی استقبال شده است.
تأکید غنی بر انتقال قدرت از راه انتخابات
محمداشرف غنی، رییس جمهور کشور، در این نشست از جمله سخنرانان اصلی بود. او گفت صلح در افغانستان نه تنها یک خواست‌، بلکه یک نیاز مبرم است. وی افزود، افغانستان آماده است که برای رسیدن به یک صلح پایدار، با کشورهای منطقه و جهان کار کند. او ابراز امیدواری کرد که حکومت افغانستان به همکاری کشورهای کمک‌کننده بتواند به خشونت و زور‌گویی نقطه پایان بگذارد. غنی توضیح داد که ادامه‌ جنگ و خشونت برضد منافع کشور بوده و افغانستان باید از آن رهایی یابد. او تاکید کرد که تامین صلح و ثبات در افغانستان همانند «آب و هوا» برای همه ضروری است. به باور او، برقراری صلح و ثبات در افغانستان منجر به برقراری ثبات و آرامش در منطقه می‌شود. رییس جمهور در این نشست خاطر‌نشان کرد که گذر زمان نشان خواهد داد که مردم و حکومت افغانستان برای رسیدن به صلح چه‌قدر اذیت شده و رنج دیده‌اند. او گفت: «من نمی‌توانم درد و رنج مردم و نیروهای امنیتی و دفاعی خود را که هر روز به خاطر وطن قربانی می‌دهند، به کلمات بیان کنم. مردم افغانستان به آینده‌شان امیدوار‌ند.»
رییس جمهور غنی در ادامه تصریح کرد که مردم و حکومت افغانستان امید خود را از دست نداده‌اند و با توجه به این‌که دولت افغانستان و شرکای بین‌المللی‌اش فهم مشترک در زمینه صلح دارند، این مهم تامین می‌شود. او تاکید کرد که صلح تنها یک خواهش نه، بلکه یک ضرورت است و این مهم را از روز اول ریاست جمهوری‌اش به عنوان یک اولویت در نظر گرفته است. غنی تصریح کرد، از زمانی ‌که دولت رهبری روند صلح را برعهد گرفته و اجماع ملی برای صلح را تامین کرده است، توانسته برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ یک آتش‌بس چهار‌روزه را با گروه طالبان برقرار کند. او گفت که این آتش‌بس یک جشن ملی واقعی و تجلی اراده مردم افغانستان برای پذیرش آینده، غلبه بر گذشته و نشان دادن این بود که طالبان می‌توانند درگیر گفت‌وگوها باشند. او افزود: «بحث بین‌ طالبان و زنان افغانستان و نیروهای امنیتی افغانستان و طالبان واقعاً دلچسب بود.»
رییس جمهور کشور خاطر‌نشان کرد که افغانستان در همکاری با شرکای بین‌المللی‌اش در تلاش است تا به یک صلح واقعی و پایدار برسد. او گفت که برای رسیدن به صلح، باید آتش‌بس برقرار شود و جامعه بین‌المللی از این روند نظارت کند. هم‌چنان وی بیان کرد که در صورت رسیدن به یک توافق‌نامه، این توافق‌نامه باید تاییدی لویه‌جرگه را کسب کند.
از جانب دیگر رییس جمهور غنی به انتقال قدرت از راه انتخابات تاکید کرد. او در این نشست گفت که «بزرگ‌ترین» افتخارش سپردن قدرت به جانشینش از راه انتخابات است. آقای غنی تأکید کرد که او به شدت از برگزاری انتخابات در اولین فرصت حمایت می‌کند. به باور او، این انتخابات باید سراسری، عادلانه و شفاف برگزار شود و کشورهای منطقه‌، جهان و نهادهای بین‌المللی از این روند نظارت کنند. او این مرحله را نهایی و حافظ صلح دانست. رییس جمهور غنی تصریح کرد که پس از برقراری صلح، کار طولانی آغاز می‌شود که آن‌ هم ادغام جنگ‌جویان و پناهنده‌گان و تعریف واضح از اولویت‌های جدید امنیتی، توسعه و حکمرانی است. غنی گفت که در این مرحله افغانستان نیاز دارد که مسیر خود را در مسیر صلح عادلانه و پایدار حفظ کند.
رییس جمهور جزییات بیش‌تر در مورد طرحش برای برقراری صلح نداد، اما افزود که تجربه و درس‌هایی که از روندهای صلح در سراسر جهان گرفته شده، ارزشمند است. او به روند صلح تاجیکستان اشاره کرد و گفت، از آن‌جایی که تاجیکستان تجربه بسیار مهم در این زمینه دارد، این امکان را برای مردم افغانستان فراهم می‌کند تا از مزایای صلح پایدار و استفاده صلح‌آمیز از منابع «خدادادی» به منظور توسعه کشور، بهره ببرند. از جانب دیگر غنی به نقش کشورهای همسایه اشاره کرد و گفت که این کشورها نقش مهم در برقراری و حفظ صلح دارند. او توضیح داد که امنیت این مناطق ذاتاً به امنیت افغانستان پیوند خورده و مبارزه با سازمان‌های تروریستی و جنایی فراملی وظیفه همه‌گی این کشورها است. او تاکید کرد که افغانستان صلح‌آمیز و مرفه به نفع همه‌ کشور است و تامین امنیت در افغانستان آرامش جهانی را در پی خواهد داشت.
غنی در حالی بر انتقال قدرت از راه انتخابات تاکید می‌کند که پیش از این امریکا یک طرح را برای حل مشکلات کنونی افغانستان به طرف‌های گفت‌وگو‌کننده پیش‌کش کرده که در آن نقشه راه ایجاد یک حکومت انتقالی پیش‌بینی شده است. در این طرح، امریکا چندین سناریوی احتمالی را برای ایجاد دولتی زیر نام «دولت انتقالی صلح» پیش‌بینی کرده است. براساس این طرح، قرار است یک ساختار جدید سیاسی به نام «دولت انتقالی صلح افغانستان» به میان آید که دارای «سه قوای مستقل و مساوی اجراییه، شورای ملی و مقننه دارای دادگاه عالی و دادگاه‌های محلی» خواهد بود. علاوه بر آن، در این طرح، ایجاد یک شورای عالی فقه اسلامی و یک کمیسیون تعدیل قانون اساسی نیز در نظر گرفته شده است. با آن‌که این طرح با حکومت و گروه طالبان در میان گذاشته شده، اما ظاهراً دیده می‌شود که حکومت آن را نپذیرفته و طرح خودش را روی دست دارد. رییس جمهور غنی پیش از این نیز به تکرار بر انتقال قدرت از راه انتخابات تاکید کرده است. رییس جمهور گفته است که برای رسیدن به صلح آماده است انتخابات زودهنگام را برگزار کند؛ طرحی که از سوی برخی نهادها غیرقابل تطبیق خوانده شده است.
امام‌علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، از سخنرانان دیگر این نشست بود. او گفت که افغانستان و تاجیکستان تجربه مشترک دارند. او افزود که تجربه تلخ جنگ و خشونت در طول چهل سال اخیر در افغانستان نشان می‌دهد که این جنگ راه حل نظامی ندارد و تنها از راه گفت‌وگو قابل حل است. رییس جمهور تاجیکستان تصریح کرد که کلید حل مساله افغانستان، دیپلماسی و توافق سیاسی و اندیشیدن راه‌های معاصر به هدف تامین رشد اقتصادی و اجتماعی است. او از فعالیت‌های تروریستی، افراط‌گرایی و جرایم سازمان‌یافته فراملی و قاچاق مواد مخدر در افغانستان ابراز نگرانی کرد و گفت که گروه‌های تروریستی و افراط‌گرا وضع را در «قلمرو» افغانستان به منظور دست‌یابی به اهداف تروریستی خود پیچیده کرده‌اند.
امام‌علی رحمان خاطر‌نشان کرد که این کشور از موضع جمهوری اسلامی افغانستان در مذاکرات بین‌الافغانی برای تأمین صلح در این کشور حمایت می‌کند. او اما تصریح کرد که در مذاکرات بین‌الافغانی منفعت همه مردم افغانستان باید در نظر گرفته شود و تقدیر و سرنوشت آینده افغانستان به دست افغان‌ها رقم بخورد. رییس جمهور تاجیکستان از جامعه جهانی و کشورهای دخیل در روند صلح افغانستان خواست که در شرایط کنونی از مردم افغانستان دست‌گیری و برای برقراری صلح «کمک بی‌غرض» کنند.
رییس جمهور تاجیکستان وضع کنونی افغانستان را با شرایط مصالحه کشورش مقایسه کرد و از نقش برهان‌الدین ربانی، رییس جمهور پیشین و احمدشاه مسعود، وزیر دفاع آن دوران، به نیکویی یاد کرد. او گفت که اولین مذاکرات بین‌ تاجیکان در کابل برگزار شد و آخرین دور این مذاکرات که منجر به امضای توافق‌نامه سال ۱۹۹۷ میلادی شد، نیز در یک مسجد در دهکده‌ای در تالقان برگزار شده بود. امام‌علی رحمان با بیان این‌که تاجیکستان این روزها را پشت سر گذاشته است، افزود که سرانجام هر جنگ‌ آشتی است. رحمان تصریح کرد که کشورش تجربه غنی در بخش مصالحه دارد و آماده است که با افغانستان در این زمینه همکاری کند.
اتمر نهمین نشست قلب آسیا – روند استانبول را «موفقانه» خواند
در همین حال محمدحنیف اتمر، وزیر امور خارجه کشور، کنفرانس «قلب آسیا – روند استانبول» را یکی از «موفق‌ترین» کنفرانس‌ها خواند و گفت که این کنفرانس نه تنها به خاطر اشتراک نماینده‌گان سطح بلند کشورهای عضو و کمک‌کننده‌، بلکه به این دلیل که به توافقات بسیار مهمی نایل آمده‌، مهم است. او گفت، اعلامیه‌ای مشترک که در این کنفرانس نشر شد، یکی از «بهترین» اعلامیه‌های بوده که وضعیت کنونی افغانستان و منطقه را بررسی و تحلیل کرده است. به گفته آقای اتمر، در این کنفرانس کشورهای اشتراک‌کننده اعلام کردند که این کشورها با تهدیدات مشترک روبه‌رو هستند. هم‌چنان آقای اتمر افزود، در این کنفرانس تصریح شد که اگر تنها یک راه حل برای پیروزی بر موارد مخدر و جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی وجود داشته باشد، آن راه صلح در افغانستان است. همین‌طور در این نشست گفته شده است، صلحی که در افغانستان برقرار می‌شود، باید بر بنیاد قوانین جمهوری اسلامی افغانستان به میان آید. وزیر امور خارجه کشور گفت یک صلح عادلانه و پایدار زمانی ممکن است که بر تهداب جمهوری گذاشته شود و دست‌آوردهای مردم افغانستان حفظ شود.
آقای اتمر در جمع‌بندی این کنفرانس گفت که کشورهای اشتراک‌کننده ادامه خشونت را به شدت تقبیح کرده‌اند. آنان در این نشست خاطرنشان کرده‌اند که جنگ افغانستان از دیدگاه اسلامی نامشروع است.
از سوی دیگر، وی یادآور شد که در این کنفرانس روی موضوعات اقتصادی، فرهنگی و همکاری‌های منطقه‌ای نیز بحث شده است. اتمر اتصال منطقه به ویژه اتصال آسیای جنوبی و مرکزی را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت که در این بخش توافق شد تا بیش‌تر سرمایه‌گذاری شود. علاوه بر این، او تصریح کرد که در نشست قلب آسیا – روند استانبول روی ادامه کمک‌های بین‌المللی نیز تاکید شده است. قرار است دور بعدی این نشست سال آینده میلادی در کابل برگزار شود.