بامیان در خطر حذف از فهرست میراث‌های فرهنگی جهان قرار دارد

مسوولان پیشین ریاست اطلاعات و فرهنگ و شماری از فرهنگیان بامیان، از ساخت‌وسازهای غیرقانونی در ساحات مربوط به میراث جهانی یونسکو در مرکز این ولایت، ابراز نگرانی می‌کنند. اسحاق موحد، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ بامیان گفت که در روزهای اخیر، ساخت‌وساز در ساحات سرخ ماسترپلان فرهنگی در شهر بامیان آغاز شده است. به گفته‌ی موحد، در این اواخر زمین‌های حریم مجسمه‌های بودا و ساحات مربوط به ملکیت یونسکو غصب شده و در آن خانه‌سازی و دیگر ساخت‌وسازهای غیرقانونی صورت گرفته است. این مسوول پیشین اداره اطلاعات و فرهنگ بامیان با اظهار نگرانی افزود که پس از تحولات اخیر در کشور، به تمام دار و ندار تاریخی و فرهنگی این ولایت آسیب رسیده است. موحد گفت که تاکنون از ساخت‌وسازهای خودسر جلوگیری نشده است. مسوولان محلی طالبان اما برای ولایت بامیان، می‌گویند که به اداره شهرداری دستور داده شده تا جلو ساخت‌وساز در مناطق مربوط به میراث جهانی یونسکو و دیگر ساحات ممنوعه گرفته شود. یکی از فرهنگیان بامیان که نخواست در گزارش از وی نام برده شود، گفت که ساحات سرخ ماسترپلان فرهنگی به شدت در معرض تخریب قرار دارد و ساخت‌وساز در این بخش‌ها آغاز شده است. این فعال فرهنگی مدعی شد که نگرانی‌ها از نادیده گرفته شدن ماسترپلان فرهنگی از سوی مردم، با مسوولان محلی طالبان در میان گذاشته شده، اما هیچ توجهی تاکنون صورت نگرفته است. به گفته‌ی این فعال فرهنگی، ساحات سبز نیز در حال تخریب شدن است و برخی افراد در بخش‌های سبز ماسترپلان فرهنگی موترفروشی باز کرده‌اند و همین‌طور درختان نیز به‌گونه بی‌رویه قطع می‌شوند. با این حال، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ بامیان تأکید کرد که اداره محلی قبلی، در هماهنگی با حکومت مرکزی، سازمان‌های خارجی و سایر همکاران بین‌المللی، همواره تلاش می‌کرد تا از نقض ماسترپلان فرهنگی بامیان جلوگیری کند و چهره فرهنگی این ولایت حفظ شود. به گفته‌ی او اما همه‌ی این تلاش‌ها و پلان‌های حفاظتی هم‌زمان با آمدن تحولات اخیر، به یک‌باره‌گی از بین رفت. طبق معلومات موحد، در گذشته با تمام توان از ساخت‌وسازهای خودسر در ساحات ممنوعه جلوگیری می‌شد؛ اما اکنون از «غصب ساحات تاریخی» و خانه‌سازی در آن بخش‌ها ممانعت نمی‌شود. رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ هم‌چنان گفت، کسانی‌که پیش از این اجازه خانه‌سازی در ساحات ممنوعه را نداشتند، حالا به او پیام می‌دهند و با کنایه می‌گویند «رییس صاحب بیا که هوتل ساختیم، سرای ساختیم، نقشه شهرک انداختیم و بازار کهنه را بازسازی می‌کنیم.» همین‌طور براساس یک فایل صوتی که در اختیار ما قرار گرفته است، یکی از باشنده‌گان بامیان که به ‌تازه‌گی در ساحه ممنوعه خانه ساخته است، به‌صورت کنایه‌آمیز به رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ بامیان می‌گوید: «رییس صاحب خانه‌ها را بخیر جور کردم. شما یک ذره کار را به تأخیر انداخته بودید که کار ما دو دفعه‌ای شد. بخشش باشد دیگه. خانه‌ها حالا کاملاً برای نشستن آماده است.» موحد تأکید کرد که اگر از ساخت‌وساز خودسر جلوگیری نشود، باتوجه به این‌که ساحات تاریخی به «کام مافیا» رفته است، آبدات تاریخی نابود خواهند شد. او افزود که در روزهای نخست سقوط بامیان، برخی آثار و داشته‌های تاریخی نیز توسط دزدان از ذخیره‌گاهی در پیش پای مجسمه بزرگ صلصال سرقت شده‌ است. با این وجود، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ ابراز نگرانی کرد که ممکن است بامیان از لیست میراث‌های جهانی یونسکو حذف شود؛ زیرا به گفته‌ی او، مردم افغانستان نتوانستند تعهدات خود را در برابر جامعه جهانی برای حفظ ساحات تاریخی و باستانی در عمل انجام دهند. موحد گفت طبق معلوماتی که او در اختیار دارد، برخی از مسوولان محلی طالبان در بامیان، مردم را به غصب ساحات سرخ و سبز و ساخت خانه در بخش‌های مربوط به یونسکو تشویق می‌کنند. مولوی صدیق‌الله شاهین، فرمانده امنیه طالبان برای بامیان، این ادعا را نادرست خواند و رد کرد. با این همه، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ از طالبان خواست که نگذارند ساحات تاریخی بامیان که میراث بشریت است، تخریب شود. وی تأکید کرد که آثار تاریخی و باستانی بامیان، سرمایه معنوی ملت است و باید از آن‌ها حفاظت شود. او همین‌طور گفت که در یک ماه گذشته کندن‌کاری‌های غیرقانونی نیز در برخی ساحات آثار تاریخی و باستانی صورت گرفته که در حال حاضر هم ادامه دارد و هیچ ممانعتی از این کار صورت نمی‌گیرد. طبق معلومات موحد، افزون بر خانه‌سازی در ساحات سرخ، قسمت‌هایی از شهر غلغله، پیش روی بودا، چهل‌ستون و سرخ‌قول مرکز بامیان، به‌منظور پیدا کردن آثار تاریخی توسط برخی افراد حفاری شده است. مولوی صدیق‌الله شاهین، فرمانده امنیه طالبان برای بامیان، هرچند پذیرفت که در اوایل برخی افراد در ساحات سرخ و سبز و ممنوعه به «ساخت‌وساز» اقدام کرده بودند؛ اما مسوولان محلی طالبان به اداره شهرداری وظیفه سپرد تا مانع ساخت‌وسازهای غیرقانونی شود. فرمانده امنیه طالبان افزود، تمامی ساخت‌وسازهایی که به‌گونه خودسر صورت گرفته بود، در روزهای اخیر از سوی مأموران شهرداری بامیان دوباره تخریب شده است. مرکز ولایت بامیان، تنها شهری در سطح کشور است که افزون بر داشتن ماسترپلان شهری، ماسترپلان فرهنگی نیز دارد. این ماسترپلان فرهنگی، از سوی سازمان آموزشی و فرهنگی ملل متحد «یونسکو» با همکاری دولت افغانستان در سال ۲۰۰۷ میلادی تهیه شده است. در کنار ثبت هشت اثر مهم تاریخی بامیان تحت عنوان آثار معروض به خطر در سازمان یونسکو، بخش‌هایی از وادی بامیان که شامل ساحات باستانی و سبز می‌شود، به‌منظور حفاظت و حراست بیش‌تر، نقطه‌گذاری و در قالب ماسترپلان فرهنگی مشخص شده است. براساس این پلان، هیچ‌کس حق ساخت‌وساز در مناطق ممنوعه را ندارد. حکومت نیز مکلف به تطبیق این ماسترپلان دانسته شده است. براساس این ماسترپلان فرهنگی، وادی بامیان به چهار زون تقسیم شده است. زون نخست، ساحات تاریخی و باستانی را شامل می‌شود و با رنگ سرخ نشانی شده است. زون دوم، با رنگ سبز نشانی شده است. در این دو ساحه، هرگونه ساخت‌وساز به صورت مطلق ممنوع می‌باشد. دو ساحه دیگر نیز به رنگ‌های زرد و نارنجی نشانی شده‌اند که ساحه زرد آن قابل توسعه است و قسمت نارنجی آن حریم ساحات سرخ را تشکیل می‌دهد. در حریم ساحات سرخ در صورتی‌که آبدات تاریخی متأثر نشود، برای ساخت‌وساز ممانعتی وجود ندارد. مواردی از ساخت‌وساز در گذشته نیز هرازگاهی در مکان‌های مربوط به یونسکو گزارش می‌شد که در پی انتقادهای فرهنگیان و هشدار یونسکو، توسط اداره محلی متوقف می‌شد. اکنون اما فرهنگیان نگران‌اند که مبادا ادامه این ساخت‌وسازها زمینه‌ساز حذف بامیان از فهرست میراث‌های جهانی شود. پیش از این فرهنگیان بامیان از دولت خواسته بودند، آن بخش‌هایی از ساحات باستانی مرکز شهر را که ملکیت باشنده‌گان محل است، طبق قانون استملاک کند و به این غایله به‌صورت ریشه‌ای پایان دهد. کاری که تاکنون صورت نگرفته و محلی برای منازعه میان مردم و دولت هم‌چنان باقی است.