نیم‌نگاهی به منابع طبیعی بکر افغانستان

تصور می‌رود که افغانستان منابع معدنی و فلزات گران‌بها با ارزش بیش از یک تریلیون دالر را در اختیار دارد، اما برای استفاده از آن با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. براساس گزارشی که توسط وزارت معادن و پترولیم منتشر شده است، در اعماق زمین یکی از فقیرترین کشورهای جهان، به ارزش حداقل یک تریلیون دالر منابع معدنی دست‌نخورده وجود دارد. این کشور با ۳۸ میلیون جمعیت در آسیای جنوبی، بیش از ۲٫۲ میلیارد تن سنگ آهن، ۱٫۳ میلیارد تن سنگ مرمر و ۱٫۴ میلیون تن مواد معدنی کمیاب دارد. به گفته اسکات مونتگومری، زمین‌شناسی که منابع افغانستان را بررسی و مطالعه کرده است، حداقل هفت تا ده سال نیاز است تا معادن این کشور در مقیاس بزرگ توسعه یابد و به منبع اصلی درآمد برای کشور مبدل شود. اما نبود امنیت جامع، ضعف قوانین و فساد گسترده، مانع توسعه بخش معدن شده است.
چه چیزی زیر زمین نهفته است؟
در طول دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ اتحاد جماهیر شوروی و متحدان اروپای شرقی آن بررسی‌های گسترده‌ای از منابع زیرزمینی افغانستان انجام دادند. با این حال، چندین دهه جنگ باعث شد که بیش‌تر این منابع هم‌چنان مدفون باقی ماند‌. در سال ۲۰۱۰، سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) و سازمان زمین‌شناسی افغانستان (AGS) جامع‌ترین بررسی زمین‌شناسی افغانستان را انجام دادند و ۲۴ منطقه ویژه مورد علاقه را در ۳۴ ولایت افغانستان شناسایی کردند.
فلزات باارزش
آهن از جمله فراوان‌ترین فلزات ارزشمند افغانستان است. مجموع ذخایر سنگ آهن ۲٫۲ میلیارد تن برآورد شده است که افغانستان را در بین ۱۰ کشور برتر در زمینه استخراج آهن قرار می‌دهد. معدن آجی‌گک واقع در کوهستان بامیان، در ۱۳۰ کیلومتری غرب کابل، دارای بزرگ‌ترین ذخایر سنگ آهن در منطقه با ۱٫۷ میلیارد تن سنگ معدنی با عیار بالا و ۶۳-۶۹ درصد آهن است. برای مشخص‌تر ساختن این موضوع، می‌توان از ۲٫۲ میلیارد تن سنگ آهن برای ساخت حداقل ۲۰۰٫۰۰۰ نسخه کاپی از برج ایفل پاریس استفاده کرد (بنای یادبودی با ارتفاع ۳۲۴ متر/۱۰۶۳ فوت که از ۷۳۰۰ تن آهن در سال ۱۸۸۹ ساخته شده است.) هم‌چنین تخمین زده می‌شود که این کشور دارای ۱۸۳ میلیون تن ذخایر آلومینیم است که عمدتاً در ولایت‌های بدخشان و قندهار یافت می‌شود. سبک‌ترین فلز، پس از آهن، دومین فلز پرکاربرد در جهان است. هم‌چنین برآورد می‌شود که ۲۶۹۸ کیلوگرم ذخیره طلا در دو کمربند اصلی طلای افغانستان وجود دارد: در جنوب‌غرب بدخشان تا تخار و جنوب‌غرب غزنی تا زابل. با این مقدار طلا می‌توان حداقل ۳۰۰ هزار پوند سکه طلا و هر کدام به وزن هشت گرام، ضرب زد.
مصالح ساختمانی
افغانستان هشتمین کشور کوهستانی جهان است که دسترسی به بسیاری از مناطق آن، دشوار است. کوه‌های هندوکش شمال‌شرق این کشور محصور در خشکی را در بر گرفته است و حاوی مواد معدنی و سنگ‌های مختلف از جمله مرمر، سنگ آهک و ماسه سنگ است که به‌شکل گسترده در تعمیرات به کار برده می‌شود. سنگ مرمر یک سنگ چند‌کاره است که معمولاً در معماری و مجسمه‌سازی به کار برده می‌شود. این کشور ۱٫۳ میلیارد تن سنگ ساختمانی زیبا دارد که از سنگ مرمر کافی برای ساخت ۱۳۰۰۰ بنای یادبود واشنگتن برخوردار است (بنایی در شهر واشنگتن دی‌سی با ارتفاع ۱۶۹ متر و عرض ۱۷ متر). ولایت ننگرهار که هم‌مرز با پاکستان است، به دلیل سنگ مرمر اونیکس صورتی که از پرمشتری‌ترین انواع سنگ مرمر در منطقه است، مشهور می‌باشد. سنگ آهک و ماسه سنگ، انواع متداول سنگ‌های رسوبی است که به‌شکل گسترده در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود. سنگ آهک بخش ضروری سیمان (سیمنت) است و جزو اصلی محصولات خانه‌گی مانند خمیر (کریم) دندان و رنگ نیز می‌باشد. براساس تخمین‌ها، افغانستان حداقل ۵۰۰ میلیون تن سنگ آهک دارد که عمدتاً در ولایت‌های بدخشان، هرات و بغلان یافت می‌شود.
مواد معدنی صنعتی
افغانستان از لحاظ تاریخی یکی از برترین منابع جهان برای لاجورد، زمرد و یاقوت سرخ است. بیش‌تر این نوع سنگ‌های قیمتی در بخش‌های شمال‌شرقی این کشور یافت می‌شود. افغانستان دارای ۱٫۴ میلیون تن مواد معدنی خاکی کم‌یاب از جمله لیتیوم (مورد استفاده در باتری‌ها)، یورانیوم (مورد استفاده برای سوخت هسته‌ای) و بسیاری از مواد دیگر است. یکی از بزرگ‌ترین ذخایر مواد معدنی خاکی کم‌یاب را می‌توان در ولسوالی خانشین ولایت هلمند یافت. این کشور هم‌چنین دارای ۱۵۲ میلیون تن باریت است؛ یک ماده معدنی بی‌رنگ که معمولاً در صنعت حفاری نفت و گاز به کار می‌رود.
شرکای تجاری و صادرات
براساس گزارش رصدخانه پیچیده‌گی‌های اقتصادی (OEC)، کل صادرات افغانستان در سال ۲۰۱۹ به ۲٫۲۴ میلیارد دالر می‌رسید که سه دسته برتر آن عبارت‌اند از:
فلزات گران‌بها، سنگ‌های بیش‌قیمت و جواهرات: ۴۵ درصد(۱ میلیارد دالر)
میوه و آجیل(میوه خشک)، پوست مرکبات: ۲۴ درصد (۵۳۸ میلیون دالر)
سبزیجات، ریشه‌ها و غده‌های خاص: ۸ درصد(۱۷۷ میلیون دالر).
در سال ۲۰۱۹ افغانستان بیش از ۹۰ درصد محصولات خود را تنها به سه کشور – ۴۵ درصد به امارات متحده عربی، ۲۴ درصد به پاکستان و ۲۲ درصد به هند – صادر کرده است. از زمان تسلط طالبان بر این کشور در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، کشورهای غربی پرداخت کمک‌های خود به این کشور را متوقف و یا هم کاملاً محدود کردند. به تاریخ ۲ سپتامبر ۲۰۲۱، طالبان گفتند که این گروه در گام نخست بر تامین مالی از چین متکی خواهد بود که پیشاپیش چندین قرارداد درازمدت معدن‌کاری را در این کشور در اختیار دارد.