کاتالیز آلی نامتقارن؛ برندگان نوبل شیمی ۲۰۲۱ اعلام شدند

بنیامین لیست دانشمند آلمانی و دیوید مک‌میلان شیمیدان آمریکایی برای ابداع “کاتالیز آلی نامتقارن” برنده نوبل شیمی سال ۲۰۲۱ شدند. جایزه نوبل امسال معادل ۱/۱۴ میلیون دلار است که بین دو برنده تقسیم می‌شود.
کمیته نوبل گفت این دو دانشمند “ابزار دقیق و جدیدی برای ساختن مولکول ابداع کرده‌اند. کاتالیز آلی تاثیر بزرگی بر پژوهش‌های دارویی گذاشته و شیمی را سبزتر کرده است.”
کاتالیزور تسهیل و تسریع‌کننده واکنش‌های شیمیایی است. برخی کاتالیزورها حاوی اتم‌های فلز هستند از این رو ساخت و بکارگیری آنها گران است و دفع آنها سبب آلودگی محیط‌زیست می‌شود. کاتالیزورهای آلی فاقد این فلزات هستند و از کربن و هیدروژن و گوگرد و دیگر عناصر آلی تشکیل شده‌اند و از این رو آلودگی محیط‌زیستی کمتری دارند.
بنیامین لیست ۵۳ سال دارد و پژوهشگر شیمی در موسسه ماکس پلانک آلمان است. او به این فکر افتاد که یک مولکول ساده (مثل یک نوع اسیدآمینه به نام پرولین) ممکن است بتواند بجای یک مولکول بزرگ و پیچیده نقش کاتالیزور را ایفا کند.
دیوید مک‌میلان متولد اسکاتلند است. او هم ۵۳ سال دارد و پروفسور شیمی در دانشگاه پرینستون آمریکاست.
دیوید مک‌میلان هم در این فکر بود بجای کاتالیزورهای دارای فلز که دوام کمی دارند کاتالیزورهای پایدارتری بسازد.
کاتالیز آلی نامتقارن در دو دهه گذشته پیشرفت چشمگیر و سریعی کرده است و کار دانشمندانی مثل لیست و مک‌میلان سبب شده بتوان کاتالیزورهایی با ساختار شیمیایی ساده و نامتقارن اما پایدارتر ساخت.
پیشرفت این شاخه شیمی امکان ساخت مواد جدید را به میزان چشمگیری افزایش داده است.
در حالیکه تصور می‌شد ساخت واکسن کرونا با فناوری جدید “ام‌آران‌ای” بخت زیادی برای بردن نوبل پزشکی امسال داشته باشد این جایزه به دانشمندانی که گیرنده‌های لمس را شناسایی کردند اهدا شد.
در سال‌های اخیر برخی جوایز نوبل شیمی به دانشمندانی داده شد که کارشان به حوزه پزشکی و درمان مرتبط می‌شد، مثل پارسال. از این رو برخی احتمال می‌دادند شاید نوبل شیمی به مبدعان واکسن‌های کرونای فایزر و مدرنا برسد اما چنین نشد.
سال پیش امانوئل شارپنتیه و جنیفر دودنا، دو دانشمند زن، برای پیشبرد فناوری ویرایش ژنتیکی یا به اصطلاح “قیچی ژنتیکی” برنده نوبل شیمی شدند.
هر سال در این موقع در طول یک هفته شش جایزه نوبل به اشخاص یا نهادهایی که دستاوردی مهم از خود به جای گذاشته‌اند اهدا می‌شود، به ترتیب در پزشکی و فیزیولوژی، فیزیک، شیمی، ادبیات، صلح و اقتصاد.