توقف فعالیت کمیسیون دسترسی به اطلاعات

با روی کار آمدن طالبان در قدرت، فعالیت کمیسیون دسترسی به اطلاعات متوقف شده است و با وصف دیدارهای متعدد کارمندان این کمیسیون با عبدالسلام حنفی، معاون رییس‌الوزار و همچنین مسئولان فرهنگی‌ طالبان، تاکنون پیشرفتی برای آغاز فعالیت این کمیسیون صورت نگرفته است.
رایزنی مسئولان کمیسیون دسترسی به اطلاعات با طالبان، پیرامون از سرگیری مجدد فعالیت همچنان ادامه دارد. طی هفته جاری ۲۲ تن از اعضای این کمیسیون به‌شمول شش زن در ساختمان مربوط به این کمیسیون جمع شدند. پیشتر اعضای این کمیسیون در چندین نوبت در واکنش به اجازه نیافتن به سر کار از سوی طالبان، در مقابل دروازه این کمیسیون دست به تجمع اعتراضی زده بودند.
طالبان با تسلط بر کابل، ساختمان کمیسیون دسترسی به اطلاعات را تصاحب کردند و همچنین به اعضای این کمیسیون اجازه وارد شدن به این ساختمان را نمی‌دادند.
زهرا موسوی، یکی از اعضای کمیسیون دسترسی به اطلاعات از تلاش مضاعف برای بازگشایی مجدد کمیسیون و متقاعد کردن طالبان برای پذیرفتن حق دسترسی به اطلاعات به‌عنوان حق بشری سخن می‌‍زند.
خانم موسوی مدعی است که بخش زیادی از دارایی‌های این کمیسیون، با سقوط حکومت تاراج شده است: «البته با توجه به این‌که طالبان به نفس دولت‌داری براساس رأی و خواست مردم اعتنایی ندارند، مردم‌سالاری برای‌شان قابل پذیرش نیست. ما از طالبان می‌خواهیم که حق دسترسی به اطلاعات را به‌عنوان حق بشری مد نظر بگیرند و این باعث می‌شود که شهروندان و خبرنگاران به اطلاعات دسترسی داشته باشند.»
او از طالبان می‌خواهد که به کمیسیون دسترسی به اطلاعات، اگر به‌عنوان نهاد مستقل اجازه فعالیت نمی‌دهند، لااقل به این نهاد اجازه فعالیت زیر نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ‌شان را بدهند.
خانم موسوی، فعالیت این کمیسیون را در راستای مبارزه با فساد و همچنین حکومت‌داری شفاف مؤثر می‌داند: «بحث دسترسی به اطلاعات ابزار مهم در راستای مبارزه با فساد قلمداد می‌شود. در بحث مبارزه با فساد اداری در حکومت سابق فعالیت‌های گسترده با نهادهای مختلف داشتیم. ما بیشتر روی دسترسی به اطلاعات تأکید می‌کردیم و باید طالبان هم اجازه بدهند که گزارش‌ها در مورد فساد ساخته شود.»
اعضای کمیسیون دسترسی به اطلاعات در چندین نوبت در واکنش به اجازه نیافتن به سر کار از سوی طالبان، در مقابل دروازه این کمیسیون دست به تجمع اعتراضی زده بودند.
قانون دسترسی به اطلاعات در سال ۹۳ براساس فرمان تقنینی اشرف غنی، رییس‌جمهور فراری توشیح شد. براساس این قانون، کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون دسترسی به اطلاعات در چوکات وزارت اطلاعات و فرهنگ ایجاد شد.
قانون دسترسی به اطلاعات چهار سال بعد براساس فرمان تقنینی دیگر تعدیل شد و سرانجام در سال ۹۸ از طریق مجلس نمایندگان تصویب شد و زمینه برای تشکیل کمیسیون دسترسی به اطلاعات فراهم شد و اعضای آن از پنج به هفت تن افزایش یافت.
زهرا موسوی، عضو کمیسیون دسترسی به اطلاعات می‌گوید که براساس برخی از ملاحضات سیاسی ارگ ریاست‌جمهوری، اعضای کمیسیون همچنان از پنج نفر بیشتر نشد و فهرست کمیته گزینش اعضای کمیسیون برای معرفی دو تن دیگر از اعضای کمیسیون نیز به نتیجه‌‌ای نرسید.
بهترین قانون جهان
قانون حق دسترسی به اطلاعات افغانستان در بررسی سالانه Global Right to Information Rating از میان ۱۲۳ کشور جهان مقام نخست را به‌دست آورده بود. این بررسی در سال ۲۰۱۸ از سوی مرکز «قانون و دموکراسی کانادا» انجام شده بود. این نهاد براساس ۶۱ مشخصه مختلف قوانین دسترسی به اطلاعات کشورها را بررسی کرد و برای این قوانین، بین صفر تا ۱۵۰ نمره مد نظر گرفته بود.
افغانستان با کسب ۱۳۹ نمره به‌عنوان دارنده بهترین قانون دسترسی به اطلاعات جهان شناخته شد، اما با وصف این، مشکلات جدی در راستای تطبیق این قانون وجود داشت.
زهرا موسوی، عضو کمیسیون دسترسی به اطلاعات می‌گوید که از سال ۲۰۱۸ میلادی تاکنون رتبه‌بندی دیگری در مورد قوانین دسترسی به اطلاعات نشر نشده است: «قانون دسترسی به اطلاعات افغانستان براساس استقلالیت کمیسیون، مشخص بودن بودجه، برخورد با مسئولان در صورت توجه نکردن به درخواست اطلاعات شهروندان و خبرنگاران و همچنین نبود استثنا در دریافت اطلاعات حتا از ارگ ریاست‌جمهوری و بخش‌های نظامی و شاخصه‌های دیگر به‌عنوان بهترین قانون شناخته شد.»
اما به احتمال زیاد به‌دلیل توقف فعالیت کمیسیون دسترسی به اطلاعات، تعلیق قانون دسترسی به اطلاعات و دشواری زیاد در بخش فعالیت آزاد خبرنگاران و رسانه‌ها در دوران سلطه طالبان، جایگاه افغانستان در رتبه‌بندی جهانی قانون‌های دسترسی به اطلاعات با اختلاف فاحش تنزیل پیدا کند.
آغاز فعالیت سیستم آنلاین دسترسی به اطلاعات، در کنار تسهیل روند درخواست اطلاعات، تقاضا برای دریافت اطلاعات را نیز افزایش داده بود. روی کار آمدن طالبان، باعث متوقف شدن فعالیت این سیستم نیز شده است.
پرداخت نشدن معاشات
مسئولان در کمیسیون دسترسی به اطلاعات می‌گویند که این نهاد ۴۵ کارمند رسمی و ۲۲ کارمند قراردادی تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی استخدام کرده بود و تنها معاش ماه اسد کارمندان رسمی کمیسیون پرداخت شده است.
یکی از اعضای این کمیسیون به شرط افشا نشدن هویتش می‌گوید که معاش ماه اسد را هم به امضای عبدالسلام حنفی، معاون رییس‌الوزاری طالبان دریافت کرده‌اند.
این عضو کمیسیون می‌گوید که وزارت مالیه پرداخت معاش‌های کارمندان را مشروط بر گرفتن تضمین قوی مبنی بر ماندن کارمندان کمیسیون در افغانستان کرده است که با پرداخت معاشات برخی از آنان از کشور خارج نشوند.
۲۱ کارمند قراردادی کمیسیون دسترسی به اطلاعات بدون اضافه کاری در حکومت سابق کمتر از ۱۳ هزار افغانی حقوق در ماه دریافت می‌کردند و تنها یک مشاور تخنیکی با سابقه بیش از هفت سال در ماهِ ۷۰ الی ۸۰ هزار افغانی حقوق دریافت می‌کرد.
چندین کارمند قراردادی کمیسیون گفته‌اند که در بدترین شرایط ممکن اقتصادی به سر می‌برند و باید حکومت سرپرست طالبان معاش‌شان را پرداخت کند.
یکی از مسئولان کمیسیون دسترسی می‌گوید که حتا کارمندان رسمی و قراردادی این کمیسیون حاضر هستند که براساس لایحه پرداخت معاشات حکومت سرپرست طالبان کار کنند، تا نیازمندی اقتصادی خانواده‌های‌شان را تأمین کنند.
با این همه، طالبان چراغ سبزی برای استخدام مجدد افراد نشان نداده‌اند.
روزهای سیاه اطلاع‌رسانی
تعلیق قانون دسترسی به اطلاعات و همچنین توقف فعالیت کمیسیون دسترسی به اطلاعات، اطلاع‌رسانی در افغانستان را به مشکل جدی مواجه کرده است. با تسلط طالبان، دسترسی به اطلاعات کلیدی و موثق دشوارتر از هر زمانی شده است. برخی از خبرنگاران می‌گویند که بیشتر مسئولان طالبان هیچ اعتنایی به درخواست‌شان مبنی بر مصاحبه نمی‌کنند.
محمدحسین نیکخواه، یکی از خبرنگاران روزنامه هشت صبح است و هم‌اکنون در ایالات متحده امریکا رویدادهای خبری مرتبط به افغانستان را پوشش می‌دهد.
او با تسلط طالبان، فعالیت خبرنگاران و همچنین گردش آزاد اطلاعات را دشوار می‌داند و طالبان را گروهی می‌داند که به آزادی بیان، فعالیت آزاد رسانه‌ها و حق دسترسی به اطلاعات اعتنایی ندارند و تنها در تلاش پوشش رویدادها از عینک خودشان هستند.
او دسترسی به اطلاعات درست را به خبرنگاران داخل و خارج افغانستان بی‌نهایت دشوار توصیف می‌کند و هیچ امیدی برای بهبود وضعیت ندارد: «حکومت کنونی طالبان به هیچ عنوان به حق دسترسی به اطلاعات باوری ندارند و به همین خاطر هیچ اعتنایی به این موضوع نمی‌کنند.»
بارها مسئولان مطبوعاتی و فرهنگی طالبان مدعی بودند که باید رسانه‌ها و خبرنگاران فعالیت‌شان را مبتنی بر شریعت اسلامی عیار کنند. اما آقای نیکخواه معتقد است که فعالیت رسانه‌ها و خبرنگاران براساس شریعت اسلامی تفسیر کلی دارد و باید طالبان واضح بسازند که چه موارد در اطلاع‌رسانی در تضاد با شریعت اسلامی قرار دارد.
به گفته‌ی او، بارها مسئولان مطبوعاتی و فرهنگی طالبان به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ نداده‌اند و سکوت کرده‌اند و این تهدیدی برای آزادی بیان و رسانه‌ها است.
با آغاز حاکمیت طالبان، فعالیت آزاد رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان به دشواری زیادی مواجه شده است.
براساس گزارش اخیر نهاد گزارشگران بدون مرز و انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان، با قدرت رسیدن طالبان ۲۳۱ رسانه تعطیل، ۳۴۰۰ خبرنگار و همکار رسانه بیکار و خبرنگاران زن بیشترین آسیب را دیده‌اند و از هر پنج نفر، چهار تن بیکار شده‌اند.
حکومت سرپرست طالبان در مورد توقف فعالیت کمیسیون دسترسی به اطلاعات، پرداخت نشدن معاش کارمندان این کمیسیون و همچنین دشواری در راستای اطلاع‌رسانی، حاضر به مصاحبه نشدند.