انگیزۀ خدمت یا تامین منافع شخصی؟

شماری از چهره‌های سیاسی و مقام های حکومت پشین، بنابر درخواست “کمیسیون تماس با شخصیت‌های افغان” که توسط طالبان ایجاد شده است،‌ به افغانستان برگشت کرده اند. این چهره‌ها انگیزۀ برگشت‌شان را خدمت به وطن و اعادۀ عزت خویش گفتند.
فاروق وردک وزیر معارف و وزیر دولت در امور پارلمانی حکومت قبلی، سلام رحیمی وزیر دولت در امور صلح و رییس ادارۀ امور ریاست جمهوری، دولت وزیری، سخنگوی پیشین وزارت دفاع، امان الله غالب، رییس پیشین شرکت برشنا، انتظار خادم، عضو شورای امنیت ملی حکومت پیشین، حسن مبارک عزیزی، سرپرست وزارت ترانسپورت و هوانوردی حکومت پیشین، صدیق الله چکری، وزیر پیشین ارشاد و حج و اوقاف، کمال ناصر اصولی، عضو مجلس نمایندگان، کامل بیک حسینی، عضو مجلس سنای دولت گذشته و شمار دیگر از چهره‌های سیاسی کسانی اند که به دعوت “کمیسیون تماس با شخصیت‌های افغان” به کشور برگشته‌اند.
افرادی که تا اکنون به افغانستان باز گشته‌اند، به صورت اجمالی در گفتگوهای رسانه‌ای دلیل برگشت‌شان را “حس میهن دوستی و انگیزۀ خدمت به وطن” عنوان کرده‌اند. اما، در این میان شماری از شهروندان افغانستان به برگشت چهره‌های سیاسی و مقامات پیشین دولت افغانستان دیدگاه‌های متفاوت دارند.
نوش‌آذر صالح، دپلومات پیشین افغانستان که اکنون به گفتۀ خودش در تبعید به سر می‌برد، باور دارد که با مسلط شدن طالبان، برخی چهره‌های سیاسی و مقام های دولت پیشین به دلیل و انگیزه‌های سیاسی، قومی و مالی به افغانستان برگشتند.
صالح افزود:‌ “برخی چهره‌هایی که برگشته‌اند، در روزهای سقوط به خارج از کشور رفته بودند، چون فکر می‌کردند در سراسیمگی سقوط کشته نشوند، حالا که برگشته‌اند به این دلیل است که شکل‌گیری حکومت تک قومی آرزوی دیرینه‌شان بود که با مسلط شدن طالبان این آرزو محقق شده است.”
اما، نورالله حکیمی نویسنده و فعال سیاسی، به این باور است که برگشت برخی چهره‌های سیاسی و مقام‌های دولت پیشین افغانستان، صرفاََ انگیزۀ مالی دارد. به باور پندار این فعال سیاسی، چهره‌هایی که تا اکنون برگشته‌اند، به هیچ ارزشی باور و اعتقاد ندارند.
حکیمی گفت که اکثریت کسانی که برگشته‌اند “مالکان انجوها” اند که به گفتۀ وی با خود پول و پروژه آورده‌اند. به باور این نویسنده، پول و پروژه‌های اقتصادی این افراد برای طالبان نیز سود آور است. به عقیدۀ این فعال سیاسی، برگشت برخی چهره‌ها در مقیاس سیاسی و قومی قابل بررسی نمی‌باشد.
محب بابک، دانشجوی کارشناسی ارشد در رشتۀ جامعه شناسی، فکر می‌کند افرادی که برگشته‌اند “فاقد تخیل اجتماعی هستند” و برای افغانستان و مردم آن “آرمانشهر” ندارند، اما افزود که برگشت چهره‌ها در امتداد تحولات تاریخی افغانستان امر معمول است. او ادعا کرد که افراد برگشته کسانی اند که “با تغییر رژیم‌ها، این افراد نیز پوستین عوض می‌کنند.”
اما برخلاف دیدگاه شماری از آگاهان و تحلیلگران، برخی از افرادی که به افغانستان بر گشته شدند، ادعای کاملاََ متفاوت دارند.
غلام فاورق وردک، وزیر معارف، وزیر دولت در امور پارلمانی حکومت پیشین و یکی از چهره‌هایی که از طریق کمیسیون”تماس با شخصیت‌های افغان” به کشور برگشته است، از طریق ارسال نامۀ نسبتاَ طولانی گفت که هدفش از برگشت به افغانستان، طبق “تعهد همیشگی” خدمت است تا با استفاده از” تجارب و توانایی‌ در بخش‌های مدیریتی و حکومتداری” در کنار هم میهنان‌اش بماند.
این مقام حکومت پیشین می‌گوید: “برگشت من به کشورم نه مقطعی و نه هم موقتی و نه هم تنها و تنها برای تامین اهداف و مقاصد شخصی است . بعضی حلقات برگشت مرا تنها به مسایل شخصی من محدود می‌سازند. این از بهر دید محدود، عقده و حسادت آنان است.”
وردک گفته است که قبل از ۱۵ اگست، جهت “درمان” به ترکیه رفته بود و ادعا می‌کند که اگر قبل از رخداد ۱۵ اگست ۲۰۲۱ در کشور می‌بود، افغانستان را ترک نمی کرد. اما او در این نامه گفته است که “ارادهٔ الله تعالی” به گونه‌ای بود که نزدیک به ۱۰ ماه را در خارج از کشور به سر ببرد.
این مقام حکومت پیشین افغانستان در این نامه گفته است که به خارج از افغانستان سفرهای زیادی داشته است، اما از زندگی در خارج از کشور لذت نمی‌برد و تاکید کرده است که افغانستان خانۀ مشترک همه مردم است.
امان الله غالب، رییس قبلی شرکت برشنا، باور دارد که “برای برگشت به وطن نیاز به اجازه و دعوت کسی نیست.”
غالب تصریح کرد که به عنوان یک شهروند مستحق زندگی در افغانستان، به وطن برگشته است. این مقام حکومت پیشین ادعا می‌کند که حلقاتی در حکومت گذشته برای تحمیل خواست‌های ناسالم‌شان تلاش کردند برای وی پرونده سازی کنند، اما تاکید کرد که برای ثبوت پرونده هیچ نوع سندی وجود ندارد.
رییس قبلی شرکت برشنا باور دارد که فرار از وطن راه حل نیست. او علاوه می‌کند که قصد کار کردن با حکومت طالبان را ندارد،‌ ولی می‌خواهد با استفاده از” تجارب و تخصصی” که دارد در خدمت نسل جوان و سکتور خصوصی کشور قرار داشته باشد.
این مقام پیشین حکومت می‌گوید آماده است حساب‌های بانکی‌اش در داخل و خارج مورد ارزیابی قرار گیرد.
آقای غالب می‌گوید:”من به کشور برگشتم تا ثابت کنم که آلوده به اختلاس و فساد نبوده‌ام.” او هم‌چنان می افزاید که دوره‌های کاری‌اش با حکومت افغانستان توام با ”صداقت و راستی” بوده است. رییس قبلی شرکت برشنا ادعا می‌کند که شرکت برشنا یکی از بخش‌هایی است که هنوز فعالیت دارد، و این نتیجۀ پلان و برنامه ریزی است که در دروۀ کاری وی انجام شده است.
برای بازتاب دیدگاه و نظریات شمار دیگری از چهره‌های سیاسی و مقامات حکومت پیشین که بنابر دعوت کمیسیون تماس و ارتباط به کشور برگشته اند، موفق به ایجاد تماس و گفتگو نشدیم.
گروه طالبان در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ خورشیدی کمیسیونی را به منظور تامین ارتباطات با ”شخصیت‌های افغان” و ترغیب آنها برای بازگشت به افغانستان ایجاد کرد. ریاست این کمیسیون را شهاب‌الدین دلاور، سرپرست وزارت معادن و پترولیم طالبان، به عهده دارد.
اعضای این کمیسیون شماری از اعضای کابینه و مقام‌های طالبان از جمله امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه، خیرالله خیرخواه، سرپرست وزیر اطلاعات و فرهنگ، عبدالحق وثیق، سرپرست ریاست استخبارات، محمد خالد حنفی،‌ سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر، فصیح‌الدین، لوی درستیز طالبان، و محمد انس حقانی، عضو ارشد شبکۀ حقانی و برادر سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخلهٔ طالبان، هستند.
طالبان ادعا می‌کنند که:”تمام شخصیت‌های نظامی و سیاسی، نماینده‌گان و کارمندان ملکی که به خاطر عدم مصونیت به خارج رفته‌اند و یا هم کسانی که در داخل با طالبان مخالفت دارند، شناسایی و سپس برای بازگرداندن آنان به زندگی عادی تماس گرفته می‌شود.”
براساس اعلام طالبان، این کمیسیون به بازگشت‌ کنندگان از خارج و مخالفان داخلی که دست از مخالفت بر‌دارند، کارت مصوونیت می‌دهد.”
اما به باور برخی آگاهان، هدف طالبان از ایجاد کمیسیون تماس “باشخصیت‌های افغان” عادی سازی روند مقبولیت اجتماعی این گروه است که می‌خواهد از طریق دعوت افراد و مقامات پیشین به کشور، در انظار مردم خود‌شان را “مقبول” جلوه بدهند.
شماری از چهره‌هایی که به دعوت کمیسیون تماس و ارتباط با شخصیت‌های افغان، به کشور برگشته‌اند، در گذشته به فساد مالی و اختلاس‌های میلیونی متهم شده بودند.
اسدالله حنیف بلخی، وزیر پیشین معارف افغانستان که در سال ۲۰۱۵ به این سمت گماشته شد، در ولسی جرگۀ آن کشور گفت که تا سال ۲۰۱۵ میلیون‌ها دالر کمک جهانی برای بخش معارف در افغانستان اختلاس شده و به گفتۀ وی پول به مکاتب و آموزگاران خیالی که اصلاٌ وجود نداشته، اختصاص داده شده است.
مفتش ویژۀ ایالات متحده در امور بازسازی افغانستان (سیگار) در آن زمان از ادارۀ ایالات متحده برای انکشاف بین‌المللی خواسته بود تا در مورد این ادعاها بررسی کرده و اطمینان دهد که پول مالیه دهندگان امریکایی صرف مکاتب خیالی در افغانستان نشده باشد. ادارۀ ایالات متحده برای انکشاف بین‌المللی، سکتور معارف را یکی از دستآوردها در افغانستان تا آن زمان عنوان کرده بود.
فاروق وردک، وزیر پیشین معارف افغانستان که پیش از آقای بلخی برای چندین سال تصدی وزارت معارف را به عهده داشت، به خاطر این ادعاها با انتقادات گسترده روبرو شده بود. اما آقای وردک در آن زمان در صحبت با رسانه‌ها هرگونه اختلاس و فساد در وزارت معارف را در دورۀ تصدی خود رد کرد و گفته بود که حاضر است با شفافیت تمام حسابدهی کند.
آقای وردک پس از نشر این گزارش نیز در واکنش تازه، با ارسال ایمیلی یکبار دیگر دست داشتن در فساد معارف در افغانستان را رد کرده و نگاشته است که بر اساس یافته‌های ادارۀ ایالات متحده برای انکشاف بین‌المللی و گزارش آن به سیگار این ادعاها “مردود” است.
صدیق چکری در سال ۱۳۸۷ وزیر حج و اوقاف حکومت حامد کرزی بود. چکری و شمار دیگری از مقامات آن وزارت از سوی لوی سارنوالی کشور در سال ۱۳۸۸ خورشید به فساد اداری متهم شدند، و این مقام پشین به بریتانیا فرار کرده بود.
با وجود ایجاد کمیسیون تماس و ارتباط با شخصیت‌های افغان، ذبیح الله مجاهد، سنخگوی طالبان، در مراسم یک سالگی تسلط این گروه بر افغانستان، با اشاره به شماری از چهره‌های سیاسی و نظامی که جبهه‌هایی مقاومت علیۀ طالبان را پی ریزی کرده اند، آنها را افراد ”شریر” خطاب کرده گفت که هنوز فرصت استفاده از فرمان عفو عمومی وجود دارد.
مجاهد چهره‌های مخالف طالبان را مسوول وضعیت ناهنجاری سال گذشته خوانده تصریح کرد که آنها می‌توانند به وطن برگردند، ولی هیچ نوع اجازهٔ فعالیت سیاسی را نخواهند داشت.