شیرینی‌ها و تلخی‌های نتایج کانکور

نتایج کانکور امسال تلخ و شیرین بود. این‌که هنوز ده‌ها هزار پسر و دختر وطن ما چشم به دانشگاه‌ها دارند، برای امتحان آماده‌گی می‌گیرند و به رغم محدودیت‌های بسیار، نمرات خوب می‌گیرند، امیدبخش است. گروه طالبان با نصاب تعلیمی، فرهنگ تحصیلی، شوق مردم برای آموزش علوم و کسب مهارت‌های غیرملایی، سرِ جنگ دارد و از روزی که به قدرت برگشته است، در عمل و گفتار از هیچ‌گونه تلاش برای ایجاد محدودیت در برابر تعلیمات عصری دریغ نکرده است. مولوی عبدالباقی حقانی پارسال در اولین ماه‌های وزارتش (۴ اکتوبر ۲۰۲۱) در نشست رسمی اعلام کرد از کسانی که در بیست سال گذشته در افغانستان درس خوانده‌اند، نباید انتظاری داشت. او وعده سپرد که امارت طالب بنیادهای تعلیم و تحصیل را مطابق ارزش‌های طالبانی تغییر خواهد داد. چند هفته پیشتر از آن، آقای حقانی گفته بود که سند‌های لیسانس و دکترا در افغانستان ارزش ندارد و باید کارمندان دولت علوم دینی بیاموزند. حالا، با وجود حاکمیت آن گروه، مردم دست از تلاش برنمی‌دارند و از کوچک‌ترین روزنه‌ها بیشترین بهره را می‌برند. این مقاومت و استواری مردم مایه دل‌گرمی است و ناتوانی طالبان در توقف کامل سیستم تحصیلی دانشگاهی حکایت از قدرت جامعه ما دارد. طالبان را پافشاری مردم بر حق تحصیل و تعلیم، وادار می‌کند تا کانکور برگزار کنند و مکاتب و دانشگاه‌ها را یک‌باره و کامل بسته کرده همه را مدرسه نسازند.
با وجود این، طالبان شکست‌های سنگینی را بر جامعه تعلیمی و تحصیلی افغانستان تحمیل کرده‌اند. یکی از تلخی‌های آشکار در نتایج کانکور، کاهش تعداد اشتراک‌کننده‌گان است. در سال ۱۳۹۹ تعداد اشتراک‌کننده‌گان حدود ۲۰۰ هزار داوطلب اعلام شده بود. در سال ۱۴۰۰ که امتحان در سایه‌ آمدآمد طالبان اما در دوران جمهوری اسلامی برگزار شده بود، رقم اشتراک‌کننده‌گان نزدیک به ۱۸۰ هزار تن بود. امسال در سایه قمچین و مکتب‌ستیزی طالبان چیزی کمتر از ۱۲۵ هزار تن در امتحان عمومی کانکور شرکت کرده‌اند؛ یعنی امسال نسبت به سال قبل حدود ۵۵ هزار تن و نسبت به دو سال قبل ۷۵ هزار تن کمتر در امتحان شرکت کرده‌اند. حذف‌شده‌گان از اقشار مختلف‌اند. کسانی، دیگر امیدی به ادامه تحصیل ندارند و به ‌جای رفتن به دانشگاه‌ها کار در کارخانه‌های ایران، بازارهای پاکستان و یا مسافرت قاچاقی به کشورهای غربی را برگزیده‌اند. کسانی، بضاعت ادامه تحصیل را ندارند و به کراچی‌وانی، کار در معادن، دکان‌داری و شاید حتا گدایی روی آورده‌اند. با این حال بخش کلان حذف‌شده‌گان، دختران هستند. طالبان علیه تعلیم و تحصیل دختران محدودیت‌های بسیار وضع کرده‌اند. پوشش دختران، تفکیک جنسیتی، محدود کردن انتخاب رشته برای دختران و تبلیغات وسیع در برابر نقش اجتماعی زنان، همه بر کم‌رنگی حضور دختران در کانکور تاثیر داشته است.
در هر دو امتحان سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ دختران صدر جدول کامیابان کانکور را از خود کرده بودند. در سال ۱۴۰۰ خانم سلگی فرزند موساخان و سال پیشتر خانم شمسیه فرزند محمد‌نسیم اول نمره شده بود‌. شمسیه، دختری که پدرش کارگر معدن زغال‌سنگ بود و آن سال خبر اول‌نمره‌گی او با تاخیر به پدر کارگرش در معدن رسید، از ستاره‌های سال و نماد افغانستان رو به توسعه شده بود. سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او ماه‌ها در رسانه‌ها به جوانان انگیزه می‌داد. موفقیت خانم سلگی که در دوران جمهوریت امتحان داده بود و نتیجه امتحانش در اداره طالبانی اعلام شد، نیز در سراسر افغانستان استقبال شد و همچون نماد استقامتِ مردم در برابر جنگ طالبان علیه زنان، آزادی و تحصیل مدت‌ها سر زبان‌ها بود. امسال، در سایه طالبان، متاسفانه در میان ۱۰ تن اول جدول نتایج کانکور، حتا یک خانم هم نیست. گروه طالبان جامعه را در یک سال و چند ماه تا این‌جا عقب کشانده است. با این عقب‌گرد، می‌توان هزینه ادامه امارت طالبان برای افغانستان را حدس زد. پیام این وضعیت، نیاز جدی به مبارزه با طالبان است.
تهاجم طالبان بر مکتب و دانشگاه کل داستان نیست؛ مقاومت مردم نیز ادامه دارد. پدری در ننگرهار عکس دخترش را که در کانکور کامیاب شده، با افتخار در رسانه‌ها نشر کرده و نوشته است که «دختر با‌افتخارم ازانگه در کانکور امسال در رشته کمپیوتر‌ساینس ننگرهار کامیاب شده است.» او خطاب به صدراعظم سابق پاکستان، عمران خان، که گفته بود طالبان از فرهنگ پشتون‌ها نماینده‌گی می‌کنند، گفته است که «ازانگه دختر باافتخار شینوار و مردم باشهامت پشتون است که دوست دارد با زینت دانش» به کسب اعتبار سیاسی و اقتصادی و اجتماعی وطن یاری رساند. پدرِ خانم ازانگه خلاف حکم طالبانی عکس دخترش را در رسانه‌ها با چادر رایج در میان افغان‌ها و با چهره بدون نقاب نشر کرده، در حالی که گوشه‌ای از موهای زیبایش نیز آشکار است. خلاف نورم‌های طالبانی نام دخترش را نیز ذکر کرده و این‌گونه در برابر موج ضد تعلیمی و ضد زنِ تحمیل شده بر کشور ما مقاومت کرده است. در میان تلخی‌های کانکور، این پیام هم‌وطن ما بسیار شیرین است.
نور کاج بر کانکور
امسال، سال کاج بود. دختران و پسران کاج درفش افغانستان مدرن را با خون، زخم‌ها و مقاومت‌های خود به ‌شیوه الهام‌بخش و بسیار تاثیرگذار بر ‌دوش کشیدند. صبح‌گاه ۳۰ سپتامبر امسال، با حمله تروریستی بر مرکز آموزشی کاج، فاجعه‌ای در غرب کابل رخ داد که سراسر افغانستان را تکان داد و در گوشه و کنار جهان صدای فرو‌افتادن قامت ده‌ها دختر و پسری که مشغول آماده‌گی کانکور بودند، شنیده شد. تنها شنیده نشد، بلکه خشم و اعتراض میلیونی را در پی داشت. بیش از ۵۰ متعلم کشته شدند و ده‌ها تن دیگر زخم برداشتند. نام نرگس، ام‌البنین، مرضیه، هاجر و تعدادی دیگر از قربانیان فاجعه کاج در گزارش‌ها و تحلیل‌های بسیاری به زبان‌های مختلف بارها یاد شد و با مرور سرگذشت آنان گوشه‌هایی از روشنی‌ها و تاریکی‌های جامعه ما فاش گردید. چند صفحه از کتابچه خاطرات مرضیه خانم مایه افتخار نسل جوان افغانستان شد. از آن چند خط محدود، آگاهی و بیداری بسیار پیدا بود. دست‌نوشته او به زبان‌های خارجی ترجمه شد و سیاست‌مداران، نویسنده‌گان، مردان و زنان بسیاری در سراسر جهان آن را خواندند، درنگ کردند و به افراط‌گرایی و طالبانیسم نفرین فرستادند.
در میان کشته‌‌‌گان و زخمی‌های حمله تروریستی بر کاج، تعداد زیادی مدعی صدرنشینی در فهرست کامیابان کانکور بوده‌اند. کسانی از میان زخمی‌ها با تن پر‌درد و ذهن زخمی در امتحان کانکور شرکت کردند. خانم فاطمه سادات امیری که یک چشم و یک گوشش را در فاجعه کاج از دست داده است، در امتحان کانکور با ۳۱۳ نمره در رشته تکنولوژی معلوماتی دانشگاه کابل کامیاب شده است. در میان ۱۰ نفرِ اول فهرست کامیابان امتحان کانکور نیز گفته می‌شود چهار پسری هستند که در مرکز آموزشی کاج درس خوانده‌اند.
تلخی ترور مرضیه‌های روشن و در حال شکفتن، فراموش‌ناشدنی است، اما ایستاده‌گی فاطمه‌ها و کامیابی آنان نیز بسیار گوارا و شیرین است. همان‌گونه که تروریستان و علم‌ستیزان نتوانستند مانع تابش نور پیروزی دختران و پسران کاج شوند و در سراسر فهرست نتایج کانکور امسال، روشنی سرخ آنان پیدا است، در رزمگاه سراسری میهن نیز ملت ما پیروز خواهد شد و آینده از کسانی خواهد بود که کار، آزادی، تعلیم و عدالت را حق خود می‌دانند.