«ضرر» هشت تریلیون دلاری انرژی‌های تجدیدپذیر برای کشورهای نفت‌خیز

مؤسسه «کربن تِرَکر» در گزارشی با عنوان «دولت‌های نفتی در زوال» برآورد کرده که تلاش جهانی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و فاصله گرفتن از سوخت‌های فسیلی، ریسکی جدی برای درآمدهای ۴۰ کشور نفت‌خیز است و ۲۸ تای آن‌ها ممکن است تا سال ۲۰۴۰ بیش از نیمی از درآمدشان را از دست بدهند.
هری بنهم، مشاور ارشد اندیشکده «کربن ترکر» گفت: «حتی در سناریوهای متعادل هم درباره تقاضای آینده نفت، تحلیلگران مستقل مانند آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارند درآمد کشورهای نفت‌خیز از نفت و گاز تا سال ۲۰۴۰ نصف شود. یعنی مجموع درآمد نفتی این کشورها تا آن زمان، به جای ۱۷ تریلیون دلار، ۹ تریلیون دلار کاهش پیدا می‌کند و کشورهای نفت‌خیزی که بودجه‌شان را بر اساس آن درآمد بالا بسته‌اند، در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده فقط نصف آن درآمد را کسب می‌کنند.»
کدام کشورها بیشتر در خطرند؟
به گفته کربن ترکر، میزان ریسک کشورهای نفت‌خیز در فرآیند گذار به انرژی‌های پاک به دو عامل بستگی دارد: سهم درآمدهای نفتی از بودجه دولت، و میزان کاهش درآمدهای نفتی ظرف دو دهه آینده.
با در نظر گرفتن این دو عامل، کشورهایی نظیر ونزوئلا، قطر و کشورهای نفت‌خیز آفریقا مانند نیجریه، آنگولا و چاد با بالاترین درجه خطر مواجهند.
عربستان، امارات، الجزایر و جمهوری آذربایجان در درجه دوم خطر، عراق، روسیه و لیبی در درجه سوم، ایران، نروژ و مکزیک در درجه چهارم، و ترکمنستان، اوکراین و کلمبیا در درجه پنجم خطر قرار دارند.
این اندیشکده هشدار داده که حتی کشورهایی که ظاهراً با خطر پایین‌تری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، باز هم مصون نیستند. چرا که بودجه آن‌ها بر اساس قیمت نفت بالا تنظیم شده و به افت قیمت حساس‌اند.
کربن ترکر می‌گوید حتی کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی هم – که به دلیل سهم پایین نفت از درآمدهای دولت، از این پژوهش کنار گذاشته شده‌اند – به دلیل هزینه‌های بالای تولید، ممکن است با ضربه سنگینی به صنعت نفتشان مواجه شوند.
خطر کاهش تقاضا برای نفت و گاز چقدر جدی است؟
آمارها نشان می‌دهد که تقاضای جهانی برای نفت در ۲۰ سال گذشته ۲۵ درصد رشد کرده و از ۸۰ میلیون بشکه در روز به تقریباً صد میلیون بشکه در روز رسیده است.
هری بنهم، مشاور ارشد اندیشکده کربن ترکر، می‌گوید دو عامل نشان می‌دهد که احتمالاً به اوج تقاضا رسیده باشیم: «تقاضای جهانی برای نفت – که در یکی دو دهه گذشته سالی یک تا دو درصد رشد می‌کرد – در سه چهار سال اخیر سالانه بین صفر تا یک درصد رشد کرده است. این تثبیت طبیعی میزان تقاضا بود.»
به گفته آقای بنهم، یک عامل دیگر این فرآیند را تشدید می‌کند: «چیزی که در ۶-۵ سال گذشته تغییر کرده، رشد سریع منابع جایگزین انرژی، مخصوصاً انرژی بادی، خورشیدی، خودروهای برقی و باتری است که ظرفیتشان دارد سالی حدود ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. وقتی یک رقیب مستقیم برای انرژی‌های فسیلی دارید که به این سرعت هم دارد رشد می‌کند، در ابتدا به آرامی و سپس به سرعت منحنی تقاضا [برای نفت] سیر نزولی می‌گیرد.»
او با اشاره به ۵۰۰ میلیارد سرمایه‌گذاری در انرژی بادی و خورشیدی در سال ۲۰۲۲ که بیشتر از کل سرمایه‌گذاری در صنعت نفت در سطح جهانی بود، می‌گوید: «در یک دهه گذشته اوپک مرتباً سطح تولیدش را کاهش داده است که این نشانه مشکل مزمن عرضه بیش از حد است.»
هفته پیش اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدانشان – موسوم به اوپک‌پلاس – تصمیم گرفتند که ضمن حفظ سقف تولید، به صورت داوطلبانه تولیدشان را دو میلیون و دویست هزار بشکه در روز کاهش دهند.
بعضی کارشناسان می‌گویند با پیش‌بینی‌ها درباره کاهش سریع تقاضا برای نفت و گاز باید با احتیاط برخورد کرد.
سارا وخشوری، مدیر مؤسسه بین‌المللی انرژی اس‌وی‌بی با اشاره به رشد سریع مصرف انرژی برای نگهداری اطلاعات و اجرای مدل‌های هوش مصنوعی، گفت نباید فراموش کرد که گذار به سوی انرژی‌های پاک و حذف گازهای گلخانه‌ای هم به فرآورده‌های نفتی نیاز دارد.
به گفته خانم وخشوری: «بدنه خودروهای الکتریکی هم از نفت یا محصولات پتروشیمی ساخته می‌شود. در بحث برقی کردن صنایع که شالوده گذار انرژی است، هر سیمی را که در نظر بگیرید، دور آن پلاستیکی است که محصول نفت است.»
روند بازگشت‌ناپذیر؟
کربن ترکر می‌گوید حمله روسیه به اوکراین و نیز جنگ غزه به کشورهای غربی از جمله گروه هفت و اعضای اتحادیه اروپا انگیزه بیشتری داده که برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کسب استقلال انرژی تلاش کنند.
در اولین روزهای کنفرانس کاپ ۲۸ بیش از ۱۱۵ کشور جهان از جمله آمریکا با امضای میثاق‌نامه‌ای، وعده دادند که تا سال ۲۰۳۰ ظرفیت تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر را سه برابر می‌کنند.
هری بنهم می‌گوید تجهیزات لازم برای تولید انرژی بادی و خورشیدی و نیز باتری‌ها، مثل هر محصول صنعتی دیگری، هر چه بیشتر ساخته شوند و به بهره‌برداری برسند، قیمتشان پایین‌تر می‌آید و این یک «چرخه مثبت» است.
به گفته آقای بنهم «باد و خورشید الان ارزان‌ترین منبع انرژی در شبکه برق هستند. قیمت خودروهای برقی الان هم‌تراز و در مواردی حتی ارزان‌تر از خودروهای با موتور درون‌سوز است. در نتیجه حالا مهم‌ترین استدلال در حمایت از آن‌ها، جدای از تولید کمتر گازهای گلخانه‌ای، صرفه اقتصادی‌شان است.‌»
او می‌گوید همین منفعت اقتصادی است که فرآیند گذار به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر را شتابان کرده است.