آب‌های زیرزمینی یکی از ذخایر استراتژیک و مهم برای ساکنان زمین شمرده میشود. مقدار این آب‌ها با توجه به خشک‌سالی‌ها و ترسالی‌ها همیشه در حال تغییر است. دولت موظف به حفاظت از این ذخایر مهم است. استفاده بی‌رویه از این آب‌ها موجب از بین‌رفتن همیشه‌گی پوشش گیاهی و ایجاد حفره‌های بزرگ در زمین میشود. متأسفانه افغانستان یکی از کشورهایی است که با چالش بزرگ در زمینه کنترل ذخایر آب روبه‌رو است. عدم کنترل دولت در مدیریت آب‌های زیرزمینی باعث شده است تا شمار زیادی از مردم دست به حفر چاه‌های عمیق بزنند. از سویی هم، عدم خدمات‌رسانی آب آشامیدنی توسط دولت باعث شده است تا مردم خود چاره‌ای برای حل مشکل بی‌آبی بیندیشند. در کنار استفاده از آب‌های زیرزمینی برای آشامیدن، استفاده بی‌رویه از این آب‌ها در کشاورزی فاجعه بزرگی را در بعضی از نقاط افغانستان، به خصوص ولایت هلمند خلق کرده است. از این‌که کشت کوکنار در افغانستان عاید خوبی برای دهقانان و قاچاق‌بران مواد مخدر دارد؛ در مناطقی که دولت کنترل لازم بالای اراضی ندارد، فرصت برای قاچاق‌بران و گروه‌های بزرگ مافیایی مساعد است تا بتوانند با تشویق دهقانان به کشت کوکنار، زمینه عاید پایدار را برای خود ایجاد کنند.
هجوم مردم به مناطق صحرایی با نوآوری‌های فوق‌العاده همراه بوده است؛ تا جایی که چاه‌های عمیق جانشین چاه‌های کم‌عمق شده است و در همین اواخر انرژی سولری به جای جنراتورهای دیزلی به کار می‌رود. هم‌چنان مواد کشنده حشرات و مواد تقویت‌کننده زمین، تولیدات کوکنار را تا حد زیاد تقویت کرده است. استفاده از انرژی سولری که قبلاً فقط برای روشن‌ساختن خانه‌ها به کار می‌رفت، حالا به شکل گسترده در زراعت زمین‌ها نیز به کار می‌رود. یک تحقیق نشان می‌دهد که در خزان سال ۲۰۱۳ تعداد انگشت‌شماری از چاه‌های عمیق انرژی سولری در مناطق صحرایی بکوا در هلمند و قندهار وجود داشته است؛ اما با رسیدن بهار ۲۰۱۷، بیش از ۲۵۰۰۰ سیستم انرژی سولری فقط در جنوبغرب کشور حفر شده است. هم‌چنان در بکوا ۶۸ درصد کسانی که همرای‌شان مصاحبه صورت گرفته بود، چاه‌های عمیق انرژی سولری داشتند.
دلیل رشد سریع انرژی سولری در این مناطق، فراوانی تکنولوژی پیش‌رفته چین است؛ چون نرخ تخته‌های سولری در چهار سال اخیر به نصف قیمت کاهش یافته است. علاوه بر آن، به دلیل بهترشدن سرک‌ها و حمل و نقل، تخته‌های سولری در نزدیکی این مناطق در بازارها فروخته میشود. در حالی که در سال ۲۰۱۳، کشاورزان هلمند و بکوا باید به قندهار می‌رفتند تا بتوانند تخته‌های سولری بخرند؛ اما حال این تخته‌ها در قریه‌های خودشان به فروش می‌رسد. تخته‌های سولری نسبت به جنراتورهای دیزلی مصارف بعدی و مکرر ندارد.
از جمله نگرانی‌های بالقوه رشد سیستم تکنولوژی سولری، یکی هم تأثیر آن بر آب‌های زیرزمینی است. در سال ۲۰۱۷ کشاورزان از پایین‌رفتن سطح آب به یک الی دو متر در سال گزارش داده‌اند. این در حالی است که در آغاز معرفی سیستم سولری در سال ۲۰۱۵، سطح آب ۰٫۵ الی یک متر کاهش یافته بود. کشاورزان در مناطق صحرایی هلمند و بکوا از رشد سیستم سولری نگران هستند؛ چون رشد این سیستم در درازمدت تأثیرات منفی بالای تولیدات زراعتی خواهد داشت. با رشد جمعیت در مناطق صحرایی و کمبود زمین برای زراعت در دره‌ها، این احتمال وجود دارد که مردم مکررأ با ناکامی حاصلات مواجه شوند. اما با کشت کوکنار، کشاورزان همیشه توانسته‌اند، زمین‌ها را برای زراعت آماده و مصارف زنده‌گی‌شان را تأمین کنند. (گزارش از واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، ۲۰۱۸).
ماهواره GRACE که به آن (gravity recovery and climate experiment)می‌گویند، به صورت دوگانه‌گی یعنی دوتایی است که از ابتدای پرتاب تا سال ۲۰۱۷ که مأموریت آن به پایان رسید، اطلاعات مهم را در مقیاس جهانی به دسترس محققان حوزه‌های منابع طبیعی و محیط زیستی قرار داد. این ماهواره که دارای چندین نوع محصول در زمینه پوشش‌های بحری و خشکی است، در هر دو عرصه دارای کارایی فوق‌العاده بوده است. در صورت استفاده از معلومات آن به صورت سری‌های زمانی، می‌توانیم نتایج بسیار خوبی از آن بگیریم.
استفاده از این ماهواره برای اندازه‌گیری میزان آب به صورت زمانی در ولایت هلمند نتیجه ناامید‌کننده برای این ولایت در زمینه آب‌های زیرزمینی را نشان داده است. گراف تناوب و بیلانس آب‌های زیرزمینی، به خصوص از سال ۲۰۱۱ به بعد در ولایت هلمند را نشان می‌دهد که با گذشت هر روز رو به کاهش است. استفاده بیش از حد از این آب در زمینه کشاورزی، ولایت هلمند را دچار بحران بزرگ کشت و مهاجرت‌های عظیم خواهد کرد.
منبع‌ها
آب هرچه عمیق‌تر آرام‌تر، گزارش تحقیقی واحد نظارت و ارزیابی افغانستان، سال ۲۰۱۸٫
آب هرچه عمیق تر، آرام تر: کوکنار نامشروع و تحول دشت های جنوبغرب افغانستان
اطلاعات عمومی در مورد ماهواره GRACE http://apsis.ir/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-grace/
https://developers.google.com/earth-engine/datasets/catalog/NASA_GRACE_MASS_GRIDS_MASCON_CRI
