نقش تشبثات در رشد اقتصاد

تشبثات کوچک و متوسط دارای تعریف مشخصی که قابل قبول همه باشد، نیست. کشورها و نهادهای بین‌المللی مختلف تعریف‌های مختلفی را برای تشبثات کوچک و متوسط ارایه کرده‌اند. وزارت صنعت و تجارت افغانستان، تشبثات کوچک و متوسط را به دو بخش تولیدی و خدماتی دسته‌بندی و تعریف کرده است.
دانشمندان اقتصاد، تشبثات کوچک و متوسط را ستون فقرات هر اقتصاد می‌پندارند که بدون تردید نقش حیاتی در اقتصاد ملی و بین‌المللی ایفا می‌کنند. تشبثات کوچک و متوسط در قسمت تولیدات ناخالص ملی و اشتغال‌زایی (کاریابی) نسبت به تشبثات بزرگ نقش بسزا دارند.
بین سال‌های ۲۰۰۷ – ۲۰۱۲ حدود ۹۸ درصد تمام تشبثات و ۶۶ درصد مجموع نیروی کار را در قاره آسیا، تشبثات کوچک و متوسط تشکیل می‌دادند. اسناد و تجارب کشورهایی که رشد اقتصادی و توسعه سریع را تجربه کرده‌اند، نشان می‌دهد که تشبثات کوچک و متوسط از کلیدی‌ترین عوامل رشد اقتصادی و توسعه بوده‌اند.
با این حال، بعد از رجوع افغانستان به بازار آزاد در سال ۲۰۰۱، بخش خصوصی که ۹۸ درصد آن را تشبثات کوچک و متوسط تشکیل می‌داد، به‌ حیث محرک رشد اقتصادی تعریف شد. اما با وجود این‌که تشبثات کوچک و متوسط بار ۵۰ درصد تولیدات ناخالص ملی و بیش‌تر از ۳۳ درصد اشتغال‌زایی را بر دوش داشته‌اند، سرازیر شدن کمک‌های هنگفت حمایت‌کننده‌های خارجی طی دو دهه اخیر سبب شد که حکومت افغانستان به تشبثات کوچک و متوسط اهمیت چندانی ندهد. تا سال ۲۰۰۹، حکومت افغانستان در زمینه تشبثات کوچک و متوسط کاری انجام نداده بود. برای اولین بار در همین سال افغانستان استراتژی تشبثات کوچک و متوسط را تهیه کرد و دو سال بعد، ریاست انکشاف تشبثات کوچک و متوسط و امور مستهلکین در چوکات وزارت صنعت و تجارت با ۱۲ نفر کارمند شکل گرفت. شمار کارمندان آن، یک سال بعد به ۲۴ نفر افزایش یافت. این در حالی است که بعضی از کشورها برای مدیریت و رشد تشبثات کوچک و متوسط، وزارت خانه‌های مستقلی را در نظر گرفته‌اند. بنابراین، تشکیل ۲۴ نفری به هیچ صورت بسنده نبود و حمایت از این بخش با تمام ارزش‌های اقتصادی به توجه جدی‌تر از سوی دولت ضرورت داشت.
در جریان این سال‌ها، برنامه‌هایی از طرف بانک جهانی، اتحادیه اروپا و بعضی حمایت‌کننده‌های دیگر برای حمایت از تشبثات کوچک و متوسط تطبیق شده که بعضی از آن‌ها ادعای دست‌آوردهای بزرگ را داشته‌اند. به طور مثال، برنامه (ASMED) که در جریان سال‌های ۲۰۰۶ – ۲۰۱۲ توسط اداره انکشاف بین‌المللی ایالات متحد امریکا در بیست‌وپنج ولسوالی افغانستان تطبیق شده، گزارش داده که زمینه کاریابی برای ۹۵۰۰۰ تن را فراهم کرده است. برنامه‌های دیگر مثل AREDP, CARD – F, ABADE نیز با حمایت حامیان بین‌المللی در رشد تشبثات کوچک و متوسط نقش موثر داشته است.
مطالعات تحقیقی نشان می‌دهد که براساس عوامل مختلف (نبود زیرساخت‌ها، کمبود برق و عدم دسترسی به قرضه و بازار) تشبثات کوچک و متوسط در افغانستان وضعیت خوبی ندارند و قادر به رقابت در بازار آزاد با کالاهای وارداتی نیستند و پس از مدتی از فعالیت باز می‌مانند. دو مطالعه موردی بالای برنامه ملی انکشاف صنایع روستایی افغانستان نشان می‌دهد که تشبثاتی که برای مدت چند سال حمایت به دست ‌آورده‌، قادر شده‌اند که به تنهایی موجودیت خود را حفظ کنند.
در پهلوی سازمان‌های بین‌المللی، دولت‌ها نیز از سال‌ها به این سو با توجه به اهمیت تشبثات در رشد اقتصاد، میلیاردها دالر را برای حمایت از آن‌ها به مصرف رسانده و نتایج خیلی خوبی به دست آورده‌اند. به گونه مثال، حکومت هند که امروزه در میان قدرت های بزرگ اقتصادی جای دارد، سالانه میلیون‌ها دالر را به منظور رشد تشبثات کوچک و متوسط به مصرف می‌رساند و رشد تشبثات کوچک و متوسط را در حل هرگونه چالش اقتصادی، تعیین‌کننده عنوان می‌کند. هرچند حکومت افغانستان در سند انکشاف ملی به رشد تشبثات کوچک و متوسط اهتمام نشان داده است، ولی با وجود جذب ۲ میلیارد دالر برای تطبیق مفاد این سند، نتایج ملموس آن روی تشبثات کوچک و متوسط روشن نیست. همچنان سند اول ملی چارچوب صلح و انکشاف از پرداختن به مسأله تشبثات کوچک و متوسط چشم‌پوشی کرده است. اما سند دوم چارچوب صلح و انکشاف ملی دوباره به اهمیت تشبثات کوچک و متوسط تأکید کرده است که این یک فرصت خوبی برای رشد اقتصاد و اشتغال‌زایی و مهم‌تر از همه کاهش فقر خواهد بود.