زنجیره بلوکی و حسابرسی نوین؛ نقش و جایگاه فناوری‌های نوآورانه در عملیات حسابرسی

تکنولوژی زنجیره بلوکی، پدیدآورنده زیربنای مبتنی بر شبکه گسترده طراحی شده بر پایه اینترنت است که به وسیله رمزنگاری معاملات از طریق رایانه، ثبت و گزارشگری اطلاعات را تسهیل می‌بخشد. رایانه‌های متصل به شبکه شناخته شده با عنوان گره‌ها، به طور هم‌زمان وظیفه ثبت و تأیید تراکنش‌ها را برعهده دارند و هم‌چنین امکان تکمیل تراکنش‌ها بدون نیاز به حضور سنتی میانجی، مانند حضور یک بانک یا شبکه کارت اعتباری جهت انجام معاملات را فراهم می‌آورند. هرچند پیدایش تکنولوژی زنجیره بلوکی تهدیدهایی را برای حرفه حسابرسی مستقل به همراه خواهد داشت، اما ارایه دهنده‌گان این‌گونه خدمات در صورت واکنش هدفمند و به موقع، نه تنها جایگاه مهمی در فرایندهای نظارتی و اطمینان‌بخشی آینده دارند، بلکه در صورت آشنایی کامل با این تکنولوژی و تثبیت نقش نظارتی و اطمینان‌بخشی دیجیتالی خود، ممکن است فرصت‌های حرفه‌ای جدیدی را هم کسب کنند. البته برای رسیدن به چنین دست‌آوردی باید سه مرحله از اقدامات توسط ایشان صورت گیرد. در ابتدا باید شناخت کافی نسبت به این پدیده کسب و حدود تهدید و فرصت در صورت استفاده سراسری یا محدود از آن ترسیم شود. پس از آن، انتخاب اهداف و بررسی توانایی بالقوه حسابرسان در نقش‌آفرینی موثر نیازمند ارزیابی است. و نهایتاً خدمات به صورت مرحله‌ای اجرا و عمل‌کرد مستمراً رصد می‌شود.
شناخت کلی؛ تهدیدات و فرصت‌ها
پیدایش زنجیره بلوکی و احتمال استفاده سراسری از آن در معاملات، گمانه‌زنی‌ها را در رابطه با تغییر و تحول جایگاه حسابرسان مستقل و نقش سازمانی آن‌ها در آینده، افزایش داده است. این موضوع شاید به دلیل ترکیب تکنولوژی شبکه‌ای جزء به جزء و رمزنگاری شده، خلق دفتر کل سه طرفه توزیع شده را که می‌تواند به صورت خودکار تراکنش‌ها در زمان وقوع را ثبت و تایید و امکان تغییر در آن‌ها را پس از ثبت به طرز قابل توجهی مشکل کند و بسیاری از موارد دیگر، بیان می‌شود. از منظر برخی از کارشناسان، این‌گونه به نظر می‌رسد که در صورت استفاده سراسری از بستر زنجیره بلوکی، دیگر نمی‌توان جایگاه حرفه‌ای برای حسابرسان مستقل متصور بود. با این حال، نتایج بسیاری از بررسی‌ها حاکی از این موضوع است که تأیید یک تراکنش در این بستر به معنای وجود شواهد کافی و مستدل مربوط به آن معامله نخواهد بود. به عنوان مثال، هرچند انتقال ارز دیجیتالی بیت‌کوین بر بستر بلاک چین ثبت می‌گردد، حسابرس ممکن است نتواند تنها از طریق ارزیابی اطلاعات موجود تعیین کند که محصول مربوطه توسط خریدار دریافت شده است یا خیر. بر طبق این دیدگاه، تراکنش ثبت شده در زنجیره بلوکی می‌تواند دارای ویژه‌گی‌هایی هم‌چون تأیید نشده، متقلبانه و یا غیرقانونی بودن، قابل توافق میان طرفین (صوری بودن)، مرتبط بودن با یک قرارداد وابسته که خارج از زنجیره بلوکی انجام شده است و طبقه‌بندی شده به صورت نادرست در صورت‌های مالی باشد. از سوی دیگر، با وجود این‌که استفاده سراسری از زنجیره بلوکی می‌تواند منجر به گسترش و ارتقای دسترسی حسابرسان مستقل به شواهد و مستندات حسابرسی شود، اما کماکان ریسک اطلاعات اشتباه و دستکاری شده که در نتیجه خطا یا تقلب پدید آمده است، وجود دارد. لذا این خطر که حسابرسان کم‌تر یا به طور کلی اطلاعات ثبت شده بر بستر زنجیره بلوکی را کنترل نکنند، چالش‌های جدیدی را برای این حرفه نظارتی پدید می‌آورد. با این تفسیرها، بررسی میزان قابل اعتماد بودن اطلاعات موجود بر بستر زنجیره بلوکی و متعاقباً ریسک‌های موجود، ضروری است. کوچ سراسری به زنجیره بلوکی امکان ساده‌سازی چرخه عملیاتی حسابرسی را به ارمغان خواهد آورد. حسابرسان از طریق دسترسی به اطلاعات در زمان پیدایش، می‌توانند نرم‌افزارهای خود را جهت انجام حسابرسی شرکت‌ها به وسیله بلاک چین گسترش و توسعه و هزینه‌های مورد نیاز جهت استخراج اطلاعات به صورت دستی و فعالیت‌های حسابرسی مرتبط با تهیه و آماده‌سازی این اطلاعات را کاهش دهند. در آینده برخی از استفاده کننده‌گان محصولات خصوصی زنجیره بلوکی می‌توانند از مشتریان بالقوه حسابرسان باشند. تقاضا برای خدماتی هم‌چون ارزیابی ثبات و توانمندسازی سیستم‌ها در برقراری ارتباط با بستر زنجیره بلوکی و گزارشگری از جمله خدمات احتمالی خواهد بود. خدمات قراردادی حسابرسان می‌تواند جایگزین خدمات حسابداران یا سایر ارایه دهنده‌گان خدمات تمام‌وقت شود. چنین اشخاص بیرون سازمانی، توانایی اظهار نظر مستقل نسبت به اثربخشی کنترل‌های موجود در زنجیره بلوکی خصوصی را دارند. هم‌چنین حسابرس می‌تواند در اموری هم‌چون مدیریت دسترسی به داده‌ها شامل تصدیق اجازه ورود به چرخه زنجیره بلوکی ایفای نقش کند.
قراردادهای هوشمند
این امکان وجود دارد که برای خودکارسازی چرخه‌های کسب‌وکار، از قراردادهای هوشمند استفاده شود. ضمناً، ممکن است طرفین قراردادهای هوشمند مشتاق به استفاده از خدمات حسابرسان برای تأیید مطابقت مفاد قراردادهای هوشمند و انطباق آن با اهداف شرکت باشند. قراردادهای هوشمند عبارت‌اند از کدهای نرم‌افزاری رایانه‌ای که به صورت خودکار تراکنش‌های شامل مبادلات پولی، دارایی، سهام و هرچیزی که دارای بها باشد را اجرا می‌کنند. با این حال، قراردادهای هوشمند هم‌چنان در مراحل نخستین پیدایش هستند و اولین استفاده کننده‌گان با چالش‌هایی از جانب شرکت کننده‌گانی که درک صحیحی از این تکنولوژی ندارند و مخالف پذیرش سازمانی هستند، مواجه خواهند شد. ملاقات با گروه‌های مخالف و بحث و گفت‌وگو پیرامون قابلیت‌ها و کم و کاستی‌ها و راه‌اندازی انجمن‌های آموزشی کمک شایان توجهی در این خصوص خواهد کرد. هم‌چنین یکی از چالش‌های دیگر مربوط به هزینه‌های قابل توجه اجرای اولیه این تکنولوژی است که در صورت پذیرش و استفاده سراسری از آن کاهش خواهد یافت.
نیاز مبرم به تغییر و اصلاح
تا زمان فراگیری استفاده از زنجیره بلوکی و نیاز به خدمات حسابرسی در این خصوص، باید بررسی‌های فراگیر و اثربخشی در رابطه با تهدیدها و فرصت‌های احتمالی و کسب دانش نسبت به این تکنولوژی صورت گیرد. تعیین ریسک‌های موجود در ثبت و گزارش اطلاعات بر بستر زنجیره بلوکی و آموزش نحوه استفاده از این ابزار، یک مزیت رقابتی را برای حسابرسان خلق می‌کند و فرصت غیرقابل انکار حفظ و افزایش ارتباط آنان با محیط کسب‌وکار نوین را به ارمغان می‌آورد. هم‌چنین تغییر جایگاه حسابرسان در ساختار سازمانی محتمل است که این موضوع می‌تواند تهدیدی برای خصیصه مستقل بودن آن‌ها باشد.