هرات در شوک اقتصادی و خروج سرمایه‌ها

هرات، یکی از قطب‌های اقتصادی کشور با رکود اقتصادی شدید در حاکمیت طالبان روبه‌رو شده است. بیشتر سرمایه‌گذاران و صنعت‌گران از ترس طالبان در کشورهای منطقه زندگی می‌کنند و تأثیر فرار طبقه ثروتمند از هرات بر زندگی مردم عادی هویدا است. تردد موترهای گران‌قیمت و زرهی تاجران و صنعت‌گران هرات نیز در خیابان‌های شهر به ندرت دیده می‌شود و این از حضور نداشتن طبقه ثروتمند در هرات حکایت دارد و همچنین خیابان‌های هرات نیز از نفس افتاده و حالا شاهد ازدحام وسایط نقلیه نیست. اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات، خروج سرمایه‌گذاران را تأیید می‌کند، اما آماری در این مورد مشخص ارائه نمی‌کند. طی هفته جاری اتاق‌های تجارت و سرمایه‌گذاری و صنایع و معادن هرات نشستی را با حضور مقام‌های محلی طالبان برگزار کرده بودند، اما کمتر سرمایه‌گذار و صنعت‌گر مهم در آن حضور داشت. این نشان می‌دهد که اغلب طبقه پولدار در هرات نیستند. ایران، ترکیه، امارات متحده عربی و ازبیکستان، چهار کشور مهم برای اقامت طبقه پردرآمد هرات است. بسیاری از سرمایه‌گذاران هرات در این کشورها اقدام به سرمایه‌گذاری یا خریداری املاک کرده‌اند، تا از این طریق کشور دومی برای زندگی‌شان در اختیار داشته باشند. سرمایه‌گذاران و صنعت‌گرانی که هرات را ترک کرده‌اند، نمی‌خواهند هویت‌شان فاش شود؛ چرا که تصور می‌کنند افشای هویت، وجهه اقتصادی‌شان را در بازار و در میان مردم خدشه‌دار می‌کند. محمدعلی (مستعار) یکی از صنعت‌گران در هرات است. او با شدت‌گرفتن جنگ میان نیروهای دولتی و طالبان در در اوائل ماه اسد هرات را ترک کرد. او حالا در ترکیه زندگی می‌کند و ترکیه با خرید خانه برایش اقامت داده است. او می‌گوید که تصمیم ترک افغانستان برایش بی‌نهایت دشوار بوده، اما چاره‌ای جز این نداشته است. او روایت می‌کند که ۲۱ اسد، روز سقوط هرات به دست طالبان، از ترس غارت کارخانه تولیدی‌اش در شهرک صنعتی آرام و قرار نداشته؛ چرا که میلیون‌ها دالر سرمایه خود را در افغانستان رها کرده بود. او از اینکه با سقوط هرات به‌دست طالبان دارایی‌هایش غارت نشده خوشحال است، اما حالا هیچ امیدی برای فعال‌سازی کارخانه خود ندارد: «برای من تصمیم ترک افغانستان، خیلی سخت بود، اما چاره‌ای نداشتم. می‌ترسیدم که هرج و مرج در هرات شکل بگیرد و زندگی من به خطر مواجه شود. حالا کارخانه من تعطیل و بیش از ۵۰ نفر هم بیکار شدند. حالا در افغانستان رکود اقتصادی است و اگر کارخانه من تولید هم داشته باشد، بازار فروش ندارد.» این صنعت‌گر می‌گوید که بسیاری از سرمایه‌گذاران و صنعت‌گران در ترکیه اقامت دارند و تا برگشت آرامش در این کشور به‌سر می‌برند. او از طالبان درخواست می‌کند که با اقدامات‌شان مبنی بر حمایت از سرمایه‌گذاران اقدام کنند، تا دل‌گرمی برای‌شان مبنی بر برگشت دوباره فراهم شود. همزمان، مولوی شیراحمد عمار، معاون والی طالبان برای هرات از سرمایه‌گذاران می‌خواهد که دوباره به هرات برگردند. او اظهار داشت: «امارت اسلامی تمام تسهیلات را برای حضور تاجران و صنعت‌گران فراهم می‌سازد و باید آنان به افغانستان برگردند و به آبادانی کشور خود سهیم شوند.» اما سرمایه‌گذاران از طالبان می‌خواهند که تضمین‌شان مبنی بر حمایت‌شان را از شعار به عمل مبدل کنند، تا دوباره به کشور برگردند. حضور گسترده سرمایه‌داران در هرات باعث شده بود که دکان‌های زیادی در مراکز تجارتی باز شود، اما حالا اغلب کمر مالکان این دکان‌ها، زیر بار کرایه‌های هنگفت و مصارف بلند خم شده است و تعطیلی یکی پی دیگری به سراغ این دکان‌ها آمده است. روزگاری که طالبان بر هرات تسلط نداشتند، سرمایه‌گذاران همیشه جهت خرید به مراکز تجارتی پر زرق و برق مراجعه می‌کردند، اما حالا وضع تغییر کرده و خبری از فروش زیاد و گران‌قیمت در این مراکز نیست. محمد احمدی در یکی از مراکز تجارتی هرات نمایشگاه لباس داشت، اما حالا قصد تعطیل کردن این نمایشگاه دارد. او می‌گوید که فروش لباس‌های گران‌قیمت مختصص به خانواده‌های سرمایه‌گذاران بود، اما وقتی آنان در هرات نباشند، فعالیت فروشگاهش بی‌معنا است. زلمی سعیدی، یکی از تولیدکنندگان روغن خوراکه در هرات است. او می‌گوید که ازبیکستان، ترکمنستان و ایران عزم‌شان را برای جلب توجه سرمایه‌گذاران افغان جزم کرده‌اند: «کشورهای منطقه با آغوش باز از سرمایه‌گذاری افغان‌ها استقبال می‌کند و امکانات خوبی هم در اختیار آنان قرار می‌دهد.» برای این صنعت‌گر بارها پیشنهاد سرمایه‌گذاری در خارج کشور شده، اما وی رد کرده است. او حالا منتظر اقدامات گروه طالبان برای عبور از بحران اقتصادی است و اگر طالبان در امر شکستن بن‌بست اقتصادی در هرات ناتوان باشند؛ او هم یک گزینه در پیش رو خواهد داشت: خروج از افغانستان. یونس قاضی‌زاده، رییس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات می‌گوید که لابی‌گری برای متقاعد کردن دوباره سرمایه‌گذاران بر برگشت به افغانستان جریان دارد. او اما به‌‌دلیل حساسیت موضوع نمی‌خواهد که شمار سرمایه‌گذارانی که هرات را ترک کرده‌اند، مشخص کند. طی یک دهه‌ی اخیر با تداوم آدم‌ربایی‌ها و ناامنی‌ها، طبقه سرمایه‌دار هرات به فکر سرمایه‌گذاری در کشور دوم شده‌اند، تا در صورت نیاز بتوانند به این کشورها به‌سادگی سفر کنند. حتی برخی از سرمایه‌گذاران هرات بخش زیادی سرمایه‌شان را به خارج منتقل کردند و یک قسمت کوچک از سرمایه‌شان را در افغانستان گذاشتند. در یک حالت سرمایه‌‌گذاران هرات حق به جانب بوده‌اند؛ چرا که بارها حکومت در امر تأمین امنیت‌شان ناکام بود و آنان برای حفظ سرمایه خود و ایجاد مصونیت برای خانواده‌ها خود به خارج کشور سرمایه‌گذاری کردند. با ترک اغلب سرمایه‌گذاران و تاجران هرات، بیشتر محافظان امنیتی این قشر نیز بیکار شده‌اند و چرخ زندگی‌شان با دشواری می‌چرخد. فیروز تا پیش از سقوط هرات به‌دست طالبان، معاش می‌گرفت اما حالا حقوق‌اش قطع شده است: «رییس من به ترکیه رفت و حالا قصد برگشت دوباره به هرات را ندارد و من بیکار شدم. البته طالبان هم سلاح‌های محافظان امنیتی را جمع کرده‌اند. در دوران طالبان فکر می‌کنم اجازه داشتن محافظ را برای تاجران نمی‌دهند. من حالا بیکار هستم و نمی‌فهمم چه ‌کار کنم.» به مانند فیروز، صدها تن از محافظان امنیتی با روی‌کارآمدن طالبان در قدرت در هرات بیکار شده‌اند. بر بنیاد روایت‌های موثق، طالبان یک روز پس از تسلط بر هرات، به جمع‌آوری سلاح از نزد مردم روی آوردند و حتی به دروازه خانه‌های سرمایه‌گذاران هرات رفتند و از آنان خواستند که سلاح‌های‌شان را تحویل بدهند. اشتیاق برای جمع‌آوری سلاح در نزد جنگجویان طالب در هرات بسیار بلند بود. به‌نظر می‌رسد که آنان از ترس مقاومت مردم علیه سلطه طالبان به جمع‌آوری سریع سلاح روی آورده باشند. هرات با داشتن شهرک صنعتی بزرگ، بنادر اسلام‌قلعه و تورغندی و حضور صدها سرمایه‌گذار یکی از مراکز مهم اقتصادی افغانستان به‌حساب می‌آید، اما حالا این قسم نیست. با استناد به سخنان صنعت‌گران، واردات از ایران و ترکمنستان کاهش یافته و بخشی از پول سرمایه‌گذاران نیز از افغانستان از ترس طالبان خارج شده است.