ثروتی پنهان که سرنوشت افغانستان را دگرگون خواهد کرد

به‌تازه‌گی اعضای اشتراک‌کننده در کنفرانس تغییر آب‌وهوایی سازمان ملل متحد (COP26)، در مورد بازگشت صلح وثبات در افغانستان صحبت کرده‌اند.
اشتراک‌کننده‌گان این‌ کنفرانس گفته‌اند که ذخایر عظیم لیتیوم این‌ کشور نویدبخش نیازهای جهانی در عرصه انرژی غیرمتعارف است.
کارشناسان بر این باورند که ذخایر وسیع لیتیوم افغانستان در ساخت باطری‌ها برای تامین انرژی تلفن‌های همراه، لپ‌تاپ‌ها و وسایل نقلیه الکتریکی و هیبریدی به کار می‌رود و استفاده می‌شود.
با این حال، از آنجایی‌که حمل‌ونقل از امریکای جنوبی برای کشورهای آسیایی که دچارکمبود انرژی هستند، غیراقتصادی است، آن‌ها اکنون‌ به بازگشت نظم در افغانستان برای استخراج لیتیوم امید بسته‌اند.
اخیراً روزنامه انگلیسی فایننشال‌تایمز گزارش داده که ذخایر لیتیوم افغانستان می‌تواند با ذخایر لیتیوم سایر کشورها رقابت کند.
الیف نوراوغلو، ریٔیس بخش اقتصاد در دانشگاه ترکیه-آلمان (TAU) گفته که لیتیوم نیزمانند نفت به سرعت در حال تبدیل شدن به یک محصول استراتژیک است.
او تصریح کرد: «لیتیوم را می‌توان تسلیحاتی کرد، زیرا در آینده در بسیاری از زمینه‌ها، از تولید موتر گرفته تا ربات‌ها و ماشین‌های موتر استفاده خواهد شد.»
این روزنامه بریتانیایی هم‌چنین فاش کرده که گروهی از نمایندگان صنایع معدنی چین اخیراً برای بازرسی در محل و تامین حقوق معادن، حتا در شرایطی‌ که افغانستان با بحران مالی و انسانی حاد مواجه است، به افغانستان سفرکرده‌اند.
روزنامه چینی گلوبال‌تایمز نیز می‌گوید که عدم اطمینان از نظر سیاسی، امنیت، اقتصاد و زیرساخت‌های ضعیف در افغانستان گلوگاه‌های صنعت معدن است.
تحلیل‌گران می‌‌گویند که هرگونه استخراج و تولید لیتیوم در افغانستان مشروط به تضمین امنیتی برای سرمایه‌گذارهای چینی توسط طالبان خواهد بود.
کلودیا چیا، تحلیل‌گرموسسه مطالعات آسیای جنوبی دانشگاه ملی سنگاپور، می‌گوید: «طالبان ممکن است به فکر تامین پرسونل امنیتی برای پروژه‌های چین باشند، مشابه‌ کاری‌ که پاکستان برای پروژه‌های CPEC یا کریدور اقتصادی چین و پاکستان انجام داد.»
از دید او، شرکت‌های چینی قبلاً در چندین پروژه بزرگ در افغانستان مشارکت داشتند، از جمله پروژه معدن مس عینک که دومین معدن بزرگ مس جهان است، اما به دلیل بی ثباتی و جنگ مداوم، استخراج سنگ معدن به کندی پیش رفت و در نهایت متوقف شد.
گزارش بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (SIGAR) حاکی از استخراج غیرقانونی گسترده معادن در سراسر افغانستان بود. براین اساس باوجود حضور نیروهای خارجی در افغانستان، طی دو دهه گذشته شورشیان و جنگ‌سالاران از دو‌ هزار منطقه معدنی در افغانستان عواید گردآوری می‌کردند.
این گزارش نشان می‌دهد که استخراج غیرقانونی معادن از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ تا زمان تصرف کابل توسط طالبان، سالانه ۳۰۰ میلیون دالر برای دولت زیان وارد کرده است.
براساس گزارش‌ها، در یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۰ میلادی انجام شد، زمین‌شناسان و محققانی که برای ارتش ایالات متحده کار می‌کردند، ارزش منابع لیتیوم افغانستان را که در غزنی، هرات و نیمروز پراکنده شده است، «سه تریلیون دالر» تخمین زدند.
نهاد «انرژی‌های جدید بلومبرگ» که یک نهاد ارایه‌دهنده تحقیقات استراتژیک کالاهای جهانی است، بیان می‌کند که کنترل ذخایر لیتیوم و عناصر کمیاب خاکی استفاده نشده در افغانستان، رقابت میان اتحادیه اروپا و امریکا را افزایش خواهد داد.
براساس آمارهای موجود در سال ۲۰۱۹ میلادی، ایالات متحده امریکا ۸۰ درصد از مواد معدنی خاکی کمیاب خود را از کشور چین وارد می‌کرد.
سعید میرزاد، از اعضای سروی زمین‌شناسی ایالات متحده امریکا در سال ۲۰۱۰ به مجله ساینس گفته بود: «گر افغانستان چند سال آرامش داشته باشد و امکان توسعه منابع معدنی خود را فراهم کند، می‌تواند ظرف یک دهه به یکی از ثروت‌مندترین کشورهای منطقه تبدیل شود.»
منابع لیتیوم در افغانستان برای اولین‌بار توسط کارشناسان معدن شوروی سابق در دهه ۱۹۸۰ کشف شد. با این حال، آن‌ها تا سال ۲۰۰۴ آن را به‌‌خوبی مخفی نگه داشتند، اما زمانی‌که تیمی از زمین‌شناسان امریکایی به‌طور تصادفی با مجموعه‌ای از نمودارها و داده‌های قدیمی درکتابخانه سروی زمین‌شناسی افغانستان در کابل برخورد کردند این مساله فاش شد.
سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده امریکا با استفاده از نمودارهای قدیمی روسی، بررسی‌های هوایی از منابع معدنی افغانستان را با استفاده از تجهیزات اندازه‌گیری گرانشی پیشرفته و مغناطیسی متصل به هواپیمای نظارتی «P-3 Orion» آغازکرد.
در سال ۲۰۰۷، آن‌ها ازیک بمب‌افکن بریتانیایی مجهز استفاده کردند که نمایه‌ای سه بُعدی از ذخایر معدنی زیر سطح زمین را ارایٔه می‌کرد. دو سال بعد یک گروه ضربت پنتاگون که برنامه‌های توسعه تجارت در عراق را ایجاد کرده بود به افغانستان منتقل شد.
سپس کارشناسان معدن برای تأیید یافته‌های این بررسی به افغانستان آمدند و معلومات معادن را به حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان و رابرت گیتس، وزیر دفاع وقت امریکا اطلاع دادند.
براساس یافته‌های علمی موجود، لیتیوم علاوه بر استفاده در باطری‌ها، در فناوری هسته‌ای نیز استفاده می شود و‌ به دلیل وزن سبک و تحمل حرارت قوی، در اجزای ساختاری بدنه هواپیما با آلومینیوم و مس آلیاژ می‌شود. افزون بر این، این ماده کم‌یاب معدنی در برخی داروهای روان‌پزشکی و سرامیک‌های دندان هم استفاده می‌شود.
بر اساس تحقیقات گسترده محققان به این نتیجه رسیده‌اند که افغانستان ممکن است ۶۰ میلیون تُن مس، ۲٫۲ میلیارد تن سنگ آهن، ۱٫۴ میلیون تن عناصر کم‌یاب خاکی مانند لانتانیم، سریم، نیٔودیمیم، در اختیار داشته باشد.
در کنار معادن بزرگ آلومینیوم، طلا، نقره، روی و جیوه، تجزیه‌وتحلیل‌های اولیه در یک ولایت غزنی نشان می‌دهد این معدن ذخایر لیتیوم را به بزرگی ذخایر کشور بولیوی، که دارای ۲۱ میلیون تن دارا می‌باشد.
کارشناسان باور دارند که تنها استخراج معادن لیتیوم افغانستان می‌تواند میلیاردها دالر برای این کشور تولید ثروت کند و افغانستان را از یک کشور فقیر و نیازمند کمک‌های خارجی، به کشوری ثروت‌مند و توسعه‌یافته تبدیل نماید.
با این حال، پیش‌نیاز استخراج معادن که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هنگفت و ماشین‌آلات بزرگ است، تامین امنیت و ثبات سیاسی در افغانستان می‌باشد تا راه برای استخراج معادن هم‌وار شود.