کمبود کادر علمی و سردرگمی دانشجویان مقیم خوابگاه‌ها

وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان طرح بازگشایی تمامی دانشگاه‌ها را به‌تازگی منظور کرده است. این طرح براساس اصول طالبان تهیه شده است. مطابق این طرح، درس‌های حضوری دانشگاه‌ها در مناطق سردسیر امروز در دو تایم جداگانه آغاز می‌شود.
براساس این طرح همه کارمندان، استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی مکلف به رعایت حجاب شرعی هستند. در طرح بازگشایی دانشگاه‌ها مطابق به اصول طالبان، به نوع حجاب اسلامی و رنگ آن نیز پرداخته شده است. دختران و زنان در نظام تحصیلی طالبان مکلف اند تا حجاب به رنگ سیاه بپوشند و برای مردان نیز لباس ملی به‌عنوان لباس رسمی تعریف شده است. در بخشی از طرح بازگشایی دانشگاه‌ها، بر ممنوعیت استفاده از تلفن‌های هوشمند و ثبت تصویر و صدا از فضای دانشگاه‌ها، پرداخته شده است.
با این وجود، در طرح بازگشایی دانشگاه‌ها در مورد فعالیت خوابگاه‌ها و سرنوشت دانشجویان واجد شرایط زندگی در خوابگاه‌ها چیزی گفته نشده است. این موضوع سبب نگرانی و سردرگمی حدود ۴۰ هزار دانشجو و خانواده‌های‌شان شده است.
سردرگمی دانشجویان مقیم خوابگاه‌ها
هر چند وزارت تحصیلات عالی طالبان آماری از دانشجویان که در خوابگاه‌ها بودند، ارایه نمی‌کند، اما یکی از مسئولان قبلی وزارت تحصیلات عالی می‌گوید که در سال‌های گذاشته حدود چهل‌هزار دانشجو در خوابگاه‌ها حضور داشته‌اند.
از این میان ۱۲ هزار دختر دانشجو بوده‌اند. دانشجویانی که به نسبت دوری راه، دور از خانواده برای ادامه‌ی تحصیل در خوابگاه‌های دولتی در افغانستان اقامت داشتند و شماری نیز به دلیل کمبود مکان برای بودوباش، برای ادامه‌ی تحصیلات عالی کمک‌هزینه‌ی تحصیلی دولتی دریافت می‌کردند.
اکنون سرنوشت نامشخص خوابگاه‌ها و قیودات وضع‌شده از سوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر گروه طالبان سبب نگرانی این محصلان شده است.
زهره ۲۲ ساله باشنده‌ی ولایت دایکندی در مرکز افغانستان است. سال سوم تحصیلی او در رشته فزیک در دانشگاه بلخ است. او طی سه سال گذشته‌ی تحصیلی‌اش در لیلیه‌ی این دانشگاه بودوباش داشته‌ است. اکنون افزون به دیگر نگرانی‌ها، نگران مکان بود‌وباش خود نیز است. او می‌گوید که در مورد ادامه‌دادن دانشگاه مردد است: «با حجاب مشکل نیست، اما در مورد لیلیه هیچ گونه معلوماتی نداریم و از طرفی محدودیت‌های وضع‌شده، ما را نگران کرده است.»
پیش از این وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت سرپرست طالبان، در کنار وضع محدودیت در مورد نوع پوشش زنان، به رفت‌وآمد و مکان بود‌و باش آنان نیز محدودیت وضع کرده‌ بودند.
طبق دستور این وزارت، زنان حق سفر بدون محرم را ندارند. به همین ترتیب این وزارت از مردم نیز خواسته است که به زنان بدون محرم مکانی برای بود‌وبش ندهند.
چنانچه عاکف مهاجر، سخن‌گوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر گفته بود که زنان بدون محرم اجازه سفر در مسافت بیشتر از ۴۵ مایل را ندارند.
این وزارت اکیدا از راننده‌ها خواسته است که زنان بدون محرم را منتقل نکنند. رویکردی که اکنون بیشتر از پیش سبب نگرانی هزاران دختر دانشجو و خانواده‌های آنان شده است.
دو دختر بابر پیش از بدترشدن اوضاع امنیتی در دانشگاه بلخ در حال تحصیل بودند. آنان با بدترشدن اوضاع امنیتی و وضع محدودیت‌های کرونایی که منجر به تعطیلی دانشگاه‌ها شد، به خانه‌ی‌شان در دایکندی برگشتند. بابر پدر این دو دانشجوی دختر، اکنون در مورد ادامه‌ی تحصیل دخترانش نگران است و می‌گوید که سرنوشت نامعلوم خوابگاه‌ها، اوضاع امنیتی و کمبود استاد تصمیم فرستادن دخترانش برای ادامه‌ی تحصیل را برایش دشونر کرده و در سردرگمی قرار داده است: «به وضعیت کنونی اعتبار ندارم و همین طور نمی‌توانم در مورد سرنوشت دخترانم فکر نکنم.»
او توضیح می‌دهد که همراهی‌کردن و کرایه‌کردن مکان بودوباش برای دخترانش هزینه‌های تحصیلی آنان را افزایش می‌دهد و در وضع بیکاری کنونی پرداخت آن هزینه‌ها برایش دشوار است: «نه می‌توانم سکوت کنم و نه هم می‌توانم آنان را برای محرم‌داشتن، به ازدواج مجبور کنم.»
شماری نیز می‌گویند که دختران‌شان را برای ادامه‌ی تحصیل تحت حاکمیت طالبان به دانشگاه نمی‌فرستند. خدیجه باشنده‌ی کابل با اشاره به اولین حمله‌ی طالبان به ولایت قندوز، می‌گوید: «ما هنوز حمله‌ی طالبان به ولایت قندوز را فراموش نکرده‌ایم. در اوضاع آشفته دختران آسیب‌پذیر اند. همان طور که در گذشته از آنان به‌عنوان یک حربه استفاده می‌شدند.»
طالبان در سال ۲۰۱۵ برای اولین بار کنترل ولایت قندوز را برای چندین روز به دست گرفته بودند. نیروهای این گروه در جریان این حمله از سوی مردم متهم به آزار و اذیت دانشجویان در خوابگاه دانشگاه این ولایت شده بودند.
بسیاری از مردم به این باروند که رویکردسخت‌گیرانه‌ی طالبان در مورد زنان هزاران دختر را از تحصیل محروم می‌کند.
یک استاد دانشگاه بلخ می‌گوید که در خوابگاه‌ها دانشجویانی مستقر اند که از ولایت‌های دور می‌‌آیند و شماری از آنان متعلق به خانواده‌ها‌ی فقیر اند: «یک شمار توان کرایه‌کردن اتاق را ندارند. برای شماری امنیت بیرون از خوابگاه‌ها مایه‌ی نگرانی است.»
به گفته‌ی این استاد دانشگاه، اگر خوابگاه برای دانشجویان باز نشود، تعداد زیادی از دانشجویان از تحصیل باز می‌مانند.
با تلاش فراوان موفق نشدیم که نظر وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان را در مورد فعال‌شدن و یا فعال‌نشدن خوابگاه‌ها دریافت کنیم. اما مدیر لیلیه‌ی دانشگاه بلخ می‌گوید که تمام لیلیه‌ها با آغازشدن دروس دانشگاه‌ها فعال می‌شود. به‌گفته‌ی مدیر خوابگاه دانشگاه بلخ، تمام دختران دانشجو مستحق به دریافت مسکن، در لیلیه‌ها اقامت داده خواهند شد.
در همین حال، منابع از دانشگاه کابل نیز می‌گویند که خوابگاه‌ دانشگاه‌های دولتی با حمایت برنامه‌ی جهانی غذا (WFP) باز می‌شود.
مدیر خوابگاه دانشگاه بلخ می‌گوید که خوابگاه این دانشگاه با مقررات سخت‌گیرانه‌تر نسبت به گذشته به روی دانشجویان باز می‌شود. او همچنین اضافه می‌کند که برای دانشجویان پسر مستحق، کمک‌هزینه مثل گذشته قابل پرداخت است تا آنان خود مکانی برای بودوباش مهیا کنند.
تلاشی برای متواری کردن استادان
منابع می‌گویند که تأکید اصلی وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان اکنون بیشتر متمرکز به مسأله‌ی حجاب و اصول رفتاری دانشجویان و استادان است.
این درحالی است که شورای رهبری دانشگاه کابل نیز به رعایت حجاب تأکید کرده است. در فیصله‌نامه‌ی شورای رهبری دانشگاه کابل که نسخه‌ی از آن به دست ما رسیده، به جلوگیری از اختلاط دانشجویان (دختر و پسر و استادان مرد و زن) در محیط دانشگاه نیز تأکید شده است.
به همین ترتیب، در طرح بازگشایی دانشگاه‌ها، دانشجویان، استادان و کارمندان اداری زن باید با «حجاب کامل» به دانشگاه بیایند. این پوشش باید «سیاه، ساده و گشاد و چندلا باشد که تمام بدن را بپوشاند». آرایش برای زنان ممنوع شده است. همین طور، استادان و دانشجویان مرد نیز در مورد نوع پوشش‌شان مختار نیستند. مطابق طرح بازگشایی دانشگاه‌ها، مردان نیز مکلف به پوشش لباس ملی‌ اند و حق تراشیدن مو و ریش‌شان را نیز ندارند.
در طرح وزارت تحصیلات عالی طالبان، استفاده از تلفن‌های هوشمند در فضای دانشگاه ممنوع شده است.
وضع این قیود تازه وزارت تحصیلات عالی طالبان، واکنش تُند برخی از استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها را برانگیخته است.
فوزیه سلطانی یکی از دانشجویان دانشگاه کابل می‌گوید: «جامعه جهانی به چه دلخوش است؟ بازشدن درهای مکتب‌ها و دانشگاه‌ها تحت مدیریت طالبان چیزی کمتر از بازشدن مدارس پشاوری در کوچه و پس کوچه‌ی افغانستان نیست.»
به باور او، تحصیل با قانون طالبانی سبب افزایش افراطیت در محیط اکادمیک در افغانستان می‌شود: «جامعه جهانی امروز اگر با پنجاه هزار طالب روبه‌رو ‌است، چند سال بعد با میلیون‌ها طالب روبه‌رو خواهد شد.»
این دانشجو می‌گوید که او بی‌سوادبودن را به تحصیل مطابق قانون طالبان ترجیح می‌دهد.
شماری از استادان در واکنش به طرح جدید وزارت تحصیلات عالی می‌گویند که این طرح، سلب آزادی فردی و اعمال فشار بر استادان و دانشجویان است.
یک استاد دانشگاه کابل که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، طرح بازگشایی دانشگاه‌ها و فیصله‌نامه‌ی رهبری دانشگاه کابل را مسخره و توهین آمیز خواند. او گفت: «این طرح و فیصله‌ها محیط اکادمیک و علمی را به مراکز دینی و اعتقادی تقیل می‌دهند که برای کودکان است.»
او هدف از این اقدام وزارت تحصیلات عالی حکومت سرپرست طالبان را متقاعدکردن استادان فعلی به فرار و گماشتن افراد مورد نظر حکومت کنونی دانست. وی افزود: «وقتی به لباس استادان و دانشجویان دانشگاه گیر می‌دهند، این کار سلب آزادی حق خصوصی یک استاد دانشگاه و دانشجویان است. امروز لباس ملی می‌گویند، فردا لنگی و ریش را اضافه می‌کنند. طالبان با چنین فشارهای سازمان‌دهی‌‌شده، می‌خواهند استادان را وادار به فرار کنند تا افراد مورد نظر خود را در دانشگاه‌ها مقرر کنند.»
این درحالی است که پیشتر گزارشاتی از متواری‌شدن استادان دانشگاه‌ها در پی اوضاع آشفته‌ی سیاسی نقل شده بود. طبق آن گزارشات ۲۲۹ استاد دانشگاه تنها از سه دانشگاه‌ها دولتی متواری شده‌اند. این استادان درجه‌های تحصیلی فوق لیسانس و یا هم دکترا را داشته‌اند.
یک استاد دانشگاه بلخ نیز می‌گوید که بعد از تحولات سیاسی شماری قابل ملاحظه‌ی استادان به‌دلیل وضع موجود ترک وظیفه کرده‌اند و شماری دیگر به خارج از افغانستان پناهنده شده‌اند: «دانشگاه‌ها با کمبود شدید استاد مواجه است. در کنار این‌که یک شمار استادان اکنون دانشگاه را ترک کرده، جدا کردن صنوف دختران و پسران نیز به استادان بیشتر نیازمند است.»
در طرح بازگشایی دانشگاه‌ها مطابق به اصول طالبان به جداسازی صنف‌های آموزشی دانشجویان پسر و دختر تأکید شده و آمده است که پارتیشن یا کشیدن پرده‌های شرعی قابل قبول نیست.
در طرح آمده است: «دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی مکلف‌اند که وقت درسی دانشجویان پسر و دختر را از هم جدا کنند و جدا از اختلاط آنان جلوگیری شود.»
براساس این طرح، صنف‌هایی که بیشتر از ۱۵ دانشجوی دختر دارد، باید از دانشجویان پسر جدا و در اوقات جداگانه تدریس شود و در صنف‌هایی که کم‌تر از ۱۵ دانشجوی دختر حضور دارد. در یک صنف مطابق به اصول شرعی تدریس شود. در فیصله‌نامه‌ی شورای رهبری دانشگاه کابل تأکید شده است که پارتشین صنف‌ها به دو قسمت توسط پرده‌های شرعی برای وزارت قابل قبول نیست.
وزارت تحصیلات عالی طالبان می‌گوید که پارتیشن صنف‌های درسی توسط پرده شرعی کافی نیست.
افزون به این، در طرح تصریح شده است که دانشگاه‌ها باید برای تدریس دانشجویان دختر، استادان زن را مؤظف کنند و در صورت نبود استادان زن یا کمبود استاد زن، از استادان مرد به‌طور موقت برای تدریس این دانشجویان استفاده خواهد شد؛ استادان مرد سالخورده که دارای شهرت نیک باشند.
دانشگاه کابل برای عملی‌سازی این طرح، اوقات درسی دختران را پیش از ظهر تعیین کرده است و برای جلوگیری از اختلاط دانشجویان، وقفه‌ی یک ساعته برای تخلیه‌ی دختران از دانشگاه در نظر گرفته است.
براساس این طرح، وزارت تحصیلات عالی تصمیم دارد زنان بیشتری را برای تدریس در دانشگاه‌های دولتی جذب کند؛ زیرا به گفته‌ی این وزارت، تنها ۱۰ درصد استادان دانشگاه‌های دولتی زن هستند.
در همین حال، مسئولان می‌گویند که برای بازگشایی دانشگاه‌ها در تلاش آماده‌سازی نظام تحصیلی طبق اصول طالبان‌اند، اما شماری از استادان و کارشناسان می‌گویند که برای عملی‌کردن طرح بازگشایی دانشگاه‌ها طبق اصول طالبان با مشکلاتی مواجه اند.
آنان اضافه می‌کنند که عملی‌کردن طرح طالبان برای نظام تحصیلی، با توجه به شرایط کنونی و مشکلات موجود کیفیت آموزش را در افغانستان به‌شدت پایین می‌آورد و به مرور مانع تحصیل دختران می‌شود.