پناهجویان سیاه‌پوست و رنگین‌پوست بار دیگر از اروپا رانده شدند

صدها پناهجو از افغانستان، سوریه، عراق و یمن در اواخر سال گذشته در مرز بلاروس و لهستان گیر افتادند و در جنگل‌های سرد گرسنگی و سرما کشیدند؛ زیرا نگهبانان لهستانی و حصارهای سیم خاردار مانع از ورود پناهجویان به اتحادیه اروپا شدند.
حداقل هشت نفر جان باختند و صدها نفر دیگر، از جمله کودکان خردسال، بعدا به انباری در آن نزدیکی منتقل شدند. همین ماه گذشته، اتفاق دیگری در مرز یونان و ترکیه رخ داد که در آن ۱۲ مهاجر پس از تلاش برای ورود به اتحادیه اروپا یخ زدند و جان باختند.
در مقابل، کشورهای اروپایی در روزهای اخیر مرزهای خود را باز کرده‌اند تا بیش از یک میلیون نفر را که در پی «تهاجم روسیه» از اوکراین فرار می‌کنند، بپذیرند. بسیاری از همان کشورهایی که پناهندگان خاورمیانه، افریقا و آسیا را راندند، اکنون عمدتا از پناهندگان اوکراینی استقبال می‌کنند.
در همین حال، گزارش‌های فزاینده حاکی از آن است که رنگین پوستانی که از اوکراین فرار می‌کنند نیز با تبعیض در مرز روبه‌رو هستند. دانشجویان و پناهندگان می‌گویند که این بحران یک بار دیگر استانداردهای دوگانه را در نحوه‌ی برخورد کشورها با پناهندگان براساس کشور مبدا، نژاد، مذهب و غیره آشکار کرده است.
نل گابیام، دانشیار در دانشگاه ایالتی آیووا که مهاجرت اجباری را مطالعه می‌کند، گفت: «خیلی خوب است که اروپا از پناهندگان اوکراینی استقبال می‌کند. باید هم همین‌طور باشد. اما بسیار بهتر خواهد بود اگر در برابر همه پناهندگانی که از آزار و اذیت و جنگ می‌گریزند چنین واکنشی اعمال شود.»
آژانس پناهندگان سازمان ملل تخمین می‌زند که قبل از تهاجم روسیه به اوکراین، رکورد ۸۴ میلیون آواره اجباری در سراسر جهان وجود داشت، حدود یک نفر از هر ۹۵ نفر.
فیلیپو گراندی، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد روز دوشنبه در بیانیه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل گفت: «لطفاً بیایید مصیبت دوام‌دار مردم افغانستان، سوری‌ها، اتیوپی‌ها، مردم روهینگیا از میانمار و بسیاری دیگر را فراموش نکنیم.»
«رفتارهای مختلف» در مرز
سازمان ملل اعلام کرد که انتظار دارد بیش از چهار میلیون نفر اوکراین را ترک کنند که احتمالا به بزرگ‌ترین بحران پناهجویان اروپا در قرن جاری تبدیل خواهد شد.
اکثر آن‌ها به پولند، هانگری، مولداوی، رومانی و اسلواکی گریخته‌اند. گراندی گفت که برخی به دیگر کشورهای اروپایی رفته‌اند و «تعداد قابل توجهی» به روسیه رفته‌اند. اوکراین حکومت نظامی اعلام کرده و خروج شهروندان مرد ۱۸ تا ۶۰ ساله را از کشور ممنوع کرده است.
گراندی از دولت‌ها و شهروندان به‌دلیل «اقدامات خارق‌العاده انسانیت و مهربانی» آن‌ها قدردانی کرد، اما اذعان کرد که برخی از پناهندگان با «رفتار متفاوت» در مرز مواجه شده‌اند. او روز سه‌شنبه گفت: «این‌ها سیاست‌های دولت نیست، اما مواردی وجود دارد که چنین اتفاقاتی افتاده است.»
دفتر رییس‌جمهور نیجریه روز یک‌شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که «گزارش‌های تأسف‌بار» دریافت کرده است که پولیس و پرسنل امنیتی اوکراین اجازه‌ی سوارشدن به اتوبوس‌ها و قطارهایی که به سمت مرز اوکراین و لهستان در حرکت هستند، را نداده‌اند.
در بیانیه آمده است: «در ویدئویی که به‌طور گسترده در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، در فیلمی یک مادر نیجریه‌ای به همراه نوزاد خردسالش نشان داده شد که با خشونت فیزیکی وادار شد صندلی خود را به شخص دیگری واگذار کند. همچنین گزارش‌های جداگانه‌ای از مقامات پولندی وجود دارد که صرفا مانع ورود شهروندان نیجریه‌ای از اوکراین به لهستان می‌شوند.»
ده‌ها شهروند کشورهای افریقایی گزارش‌های مشابهی را به رسانه‌های خبری در سراسر جهان ارائه کرده‌اند. با این حال مقامات پولندی ادعاهای رفتار ناعادلانه را رد کرده‌اند.
مقامات افریقای جنوبی، سومالی، اتحادیه افریقا و NAACP (انجمن ملی برای پیشرفت رنگین پوستان)‌ نیز هشدار داده‌اند. اتباع هند نیز تبعیض را گزارش کرده‌اند.
«جامعه بین‌المللی ریاکار است»
سوزان اکرم، مدیر کلینیک بین‌المللی حقوق بشر دانشگاه بوستون، گفت که واکنش «سریع و هماهنگ» اتحادیه اروپا به پناهندگان از اوکراین به شدت با واکنش اتحادیه به پناهجویان گریخته از درگیری‌های افغانستان، عراق، فلسطین، سوریه، لیبی و یمن در تضاد است.
مقامات اتحادیه اروپا روز یک‌شنبه درباره‌ی فعال‌کردن یک اقدام اضطراری برای اعطای حمایت فوری و موقت به پناهندگان اوکراینی بحث کردند. اکرم گفت که «دستورالعمل حفاظت موقت» برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۱ پس از جنگ‌های یوگسلاوی معرفی شد، اما هرگز قبلا در هیچ‌کدام از کشورهای عضو فعال نشده بود.
اکرم گفت: «علی‌رغم درخواست‌های فراوان از اروپا برای اجرای دستورالعمل حفاظت موقت برای ارائه وضعیت قانونی به شش میلیون سوری که از زمان آغاز درگیری در سوریه گریخته‌اند، هرگز اقدام هماهنگی برای استقبال از پناهندگان سوری صورت نگرفت.»
در عوض، واکنش کلی اتحادیه اروپا به بحران‌های اخیر با تحمیل توافق‌نامه‌هایی با کشورهایی مانند لیبی و ترکیه بوده تا آن‌ها را ملزم کند که در ازای دریافت کمک‌های بشردوستانه بیشتر از سوی اروپا، پناهندگان را در قلمروی خود نگه دارند. اکرم گفت که اقدامات محدودکننده باعث بروز «بدبختی»‌ در لبنان، ترکیه، اردن، لیبی، مصر، یونان و ایتالیا شده و «یکی ازعوامل اصلی» مرگ هزاران پناهنده است.
اکرم خاطرنشان کرد: «برخی از کشورهای اروپایی نیز از پناهندگان «به عنوان مهره در بازی‌های سیاسی خود» استفاده کرده‌اند. پولند، هانگری و اتریش در مرزهای خود حصار کشیده‌اند و یونان در مرز خود با ترکیه دیوار فولادی ایجاد کرده که باعث شد کمیسر اروپایی اورسولا فون در لاین از یونان به خاطر «سپر اروپایی ما» تشکر کند.
محمد خیرالله، شهردار سوری امریکایی پراسپکت پارک نیوجرسی که کشور جنگ‌زده خود را در سال ۱۹۸۰ ترک کرده، گفت: «جهان عادلانه با افرادی که از خانه‌های خود در اوکراین فرار می‌کنند همدردی می‌کند. «در عین حال شما با یک جامعه بین‌المللی ریاکار سروکار دارید.»
خیرالله خاطرنشان کرد که حمایت ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه از بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه و کارزارهای بمباران مخرب روسیه، کشور مادری او را ویران کرد و به تغییر روند جنگ به نفع اسد کمک کرد.
خیرالله، ۴۶ ساله، گفت: «ما با همان جنایت‌کاری سروکار داریم که بی‌رحم است، مشکلی برای ویران‌کردن خانه‌ها و آواره کردن مردم ندارد، که اکنون همین کار را در اوکراین انجام می‌دهد.»
«نژادپرستی بدون شک عامل اصلی است»
خصوصیات پناهندگان در رسانه‌ها و سیاست‌مداران در روزهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است.
انجمن روزنامه‌نگاران عرب و خاورمیانه «پوشش اخبار نژادپرستانه را که به برخی از قربانیان جنگ نسبت به دیگران اهمیت بیشتری می‌دهد» محکوم کرده است. این گروه گفت که گزارش‌هایی را دنبال می‌کند که اوکراین را «متمدن»، «مثل ما» و «طبقه متوسط» توصیف می‌کنند و در عین حال تراژدی‌ها را در خاورمیانه، افریقا، آسیای جنوبی و امریکای لاتین عادی می‌خوانند.
رومن رادف، رییس‌جمهور بلغارستان، هفته‌ی گذشته در یک نشست خبری با خبرنگاران، پناهندگان اوکراینی را «مردم باهوش» و «فرهیخته» توصیف کرد.
رادف گفت: «موج کنونی پناهندگان آن موج پناهندگی نیست که ما به آن عادت کرده‌ایم، افرادی که از هویت‌شان مطمئن نیستیم، افرادی با گذشته‌ی نامعلوم که حتا ممکن است تروریست باشند. به عبارت دیگر، اکنون هیچ کشور اروپایی وجود ندارد که از آن‌ها بترسد.»
اکرم خاطرنشان کرد: «بدون شک نژادپرستی یک عامل اصلی است.»
سکندر خان، بنیان‌گذار واکنش و کمک اضطراری جهانی، یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در ایالات متحده، گفت که او معتقد است اسلام‌هراسی دلیلی برای برخورد نابرابر است. او گفت: «در چند دهه گذشته، این پناهندگان به اشتباه معرفی شده‌اند و رسانه‌ها تصویر خاصی از آن‌ها نشان داده‌اند.»
تزرینه سجاد، استاد مطالعات پناهندگان و مهاجرت در دانشگاه امریکن، گفت که گفتمان رایج در غرب، پناهجویان اوکراینی را «از لحاظ کیفی» متفاوت از پناهندگان دیگر نقاط جهان می‌داند. او گفت که اوکراینی‌ها «مسیحیان اروپایی و سفیدپوست تلقی می‌شوند».
او گفت: «در این دنیا یک سلسله مراتب نژادی وجود دارد که براساس آن مشخص می‌شود زندگی چه کسانی ارزش نجات دادن دارد، حقوق چه کسانی ارزش کرامت انسانی دارد، زندگی چه کسانی یک‌بارمصرف است. و در سیاست‌های مهاجرت که بسیار بسیار آشکار می‌شود.»
او گفت همچنین این باور غلط وجود دارد که «تهاجم روسیه» به اوکراین بی‌سابقه است، که «این نوع چیزها در اروپا اتفاق نمی‌افتد».
سجاد خاطرنشان کرد که در منطقه اروپا برای دهه‌ها به صورت مداوم درگیری وجود داشته است، از جمله فروپاشی یوگسلاوی سابق، نسل‌کشی بوسنی و جنگ کوزوو در دهه ۹۰ و خصومت‌های مداوم در قفقاز.
بولدیزار ناگی، استاد دانشگاه اروپای مرکزی در بوداپست، گفت که در آن درگیری‌ها و سایر درگیری‌ها، کشورهای اروپایی از پناهندگان این قاره استقبال کردند. در جریان انقلاب هانگری در سال ۱۹۵۶ علیه اتحاد جماهیر شوروی، ۲۰۰ هزار نفر به کشورهای همسایه گریختند.
او گفت: «غیرقابل تصور بود که آن‌ها اجازه ورود ندهند. این مبارزه بین شرق و غرب بود و بنابراین غرب می‌خواست برتری و شخصیت دموکراتیک خود را نشان دهد.»
«درسی برای ایالات متحده»
به‌گفته‌ی بسیاری از کارشناسان، در وضعیتی که امریکایی‌ها به تجمع در اطراف اوکراین ادامه می‌دهند، مهم است که در مورد روابط ایالات متحده با افرادی که از مکزیک و امریکای مرکزی فرار می‌کنند فکر کنیم.
سجاد گفت: «سیستم مهاجرت ایالات متحده از همان نوع سلسله مراتب نژادی عاری یا مستثنا نیست.»
سجاد خاطرنشان کرد در پاییز گذشته دیدن تصاویری از یک مأمور مرزبانی یونیفرم‌پوش ایالات متحده که سوار بر اسب خود به گروهی از مهاجران هائیتی که در امتداد رودخانه ریو گراند جمع شده بودند هجوم می‌برد و به نظر می‌رسید که افسار اسب خود را مانند کمند می‌چرخاند، میلیون‌ها نفر را وحشت‌زده کرد.
سونیل وارگزه، مدیر سیاست در پروژه بین‌المللی کمک به پناهندگان، گفت: «درسی که ایالات متحده باید بگیرد این خواهد بود که اطمینان حاصل شود که کمک‌های بشردوستانه به افرادی که از درگیری در قاره و نیم‌کره ما فرار می‌کنند نیز تعمیم داده می‌شود. شاید تلاش جوامع و جامعه ایالات متحده برای حمایت از پناهندگان اوکراینی باعث شود حمایت از پناهندگان به جایگاهی بازگردد که دیگر مسئله‌ای سیاسی نباشد.»
مترجم: شریفه عرفانی