سقوط آزاد افغانستان در رده‌بندی آزادی رسانه‌ها

سازمان گزارشگران بدون مرز به مناسبت روز جهانی آزادی رسانه‌ها، رده‌بندی کشورها در سال ۲۰۲۲ میلادی براساس آزادی رسانه‌ها را اعلام کرده است و افغانستان از رده ۱۲۲ در سال گذشته، امسال به رده ۱۵۶ سقوط کرده است.
این سازمان گفته است به قدرت رسیدن دوباره طالبان پیامدهای جدی به آزادی مطبوعات و امنیت خبرنگاران، به ویژه زنان داشته است. سخنگوی طالبان اما بر فعالیت “آزاد” رسانه‌ها “در چارچوب قوانین” تاکید کرده است.
همچنین نهاد عفو بین‌الملل می‌گوید که از زمان به قدرت رسیدن طالبان در ماه اوت، هشتاد کارمند رسانه‌ای در افغانستان بازداشت یا شکنجه شده‌اند. در روز جهانی آزادی مطبوعات، عفو بین‌الملل به ارقامی اشاره کرده که نشان می‌دهد بیش از شش هزار (۶۰۰۰) روزنامه‌نگار در کشور شغل خود را از دست داده‌اند و زنان به‌ویژه به شدت آسیب دیده‌اند.
در گزارش تازه گزارشگران بدون مرز نیز درباره افغانستان آمده است که سقوط کابل به دست طالبان در ۱۵ اگوست۲۰۲۱ چشم‌انداز رسانه‌ها را در این کشور به شدت تغییر داد.
نظر به آماری که این سازمان ارایه کرده در مدت سه ماه، ۴۳ درصد از رسانه‌های افغانستان ناپدید شدند. از ۱۰۷۸۰ نفری که در آغاز ماه آگوست در اتاق‌های خبر افغانستان کار می‌کردند (۸۲۹۰ مرد و ۲۴۹۰ زن) فقط ۴۳۶۰ نفر (۳۹۵۰ مرد و ۴۱۰ زن) در ماه دسامبر یا چهار خبرنگار از هر ده خبرنگار مشغول به کار بوده‌اند.
این گزارش می‌افزاید که زنان به نسبت بسیار بیشتر تحت تأثیر این وضعیت قرار گرفته‌اند و بیش از چهار نفر از هر پنج زن (۸۴ درصد) شغل خود را از زمان ورود طالبان از دست داده‌اند، در حالی که از هر دو مرد تنها یک نفر (۵۲درصد) شغل خود را از دست داده‌اند.
موضع رسمی طالبان
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان امروز در رشته‌توییتی روز جهانی رسانه‌ها را تبریک گفته و نوشته است که “امارت اسلامی” از رسانه‌ها حمایت می‌کند.
او اما افزوده:”رسانه های کشور، در چهارچوب قوانین فعالیت و نشرات آزادانه دارند”.
او گفته است دلیل توقف رسانه‌هایی که بعد از خروج نیروهای آمریکایی به فعالیت خود پایان داده‌اند، طالبان نه بلکه “تمویل‌کنندگان خارجی” بوده است که “به خاطر اهداف خود آن‌ها را تمویل می‌کردند”.
او نگرانی نهادها در زمینه خبرنگاران را “بی‌جا” خوانده و نوشته است:”ما اطمینان می‌دهیم که تا حد ممکن در بخش رفع مشکلات اقتصادی رسانه‌ها با آنها همکاری می‌نماییم…اکنون در زندان‌های امارت اسلامی هیچ کدام خبرنگار زندانی وجود ندارد.
در بیست سال گذشته، آزادی رسانه‌ها در افغانستان یکی از بزرگترین دستاوردهای حکومت محسوب می‌شد.
انجمن روزنامه‌نگاران آزاد افغانستان، گفته است که در هشت ماه گذشته حدود ۱۰۰ مورد آزار و اذیت، لت‌وکوب، بازداشت و بالاخره قتل خبرنگاران را ثبت کرده است. مسئولان این انجمن می‌گویند که از حدود ۶۱۵ رسانه در افغانستان، فعالیت ۲۷۰ رسانه متوقف شده است.
در فهرست امسال سازمان گزارشگران بدون مرز که شامل ۱۸۰ کشور می‌شود، کشورهایی مانند نروژ، فنلاند و سوئد با بالاترین میزان آزادی رسانه‌ای در صدر قرار دارند.
پس از روی‌کار آمدن دوباره طالبان اقتصاد نیز که به کمک‌های بین‌المللی وابسته بود، سقوط کرده است. بر اساس گزارش سازمان ملل، بیش از ۲۲.۸ میلیون نفر در آینده نزدیک با ناامنی غذایی حاد مواجه خواهند شد. سازمان گزارشگران بدون مرز نوشته است که ورشکستگی اقتصادی کشور نیز بیشتر رسانه‌ها را تضعیف و روزنامه‌نگاری را متزلزل‌تر کرده است.
از نظر اجتماعی نیز بنا به این سازمان پرداختن به بسیاری از موضوعات هنوز برای رسانه‌ها در افغانستان دشوار است. موضوعاتی مرتبط با مذهب، وضعیت زنان و به طور کلی حقوق بشر تحت حاکمیت طالبان تقریبا ممنوع است.
این سازمان افزوده که با این حال، به نظر می‌رسد که جامعه مدنی در ماه‌های اخیر انرژی خود را بازیافته است و چندین سازمان، از جمله نهادهای دفاع از آزادی مطبوعات، ایجاد شده یا در حال توسعه هستند.
روزنامه‌نگاری در افغانستان تحت حاکمیت طالبان در معرض تهدید و “در محاصره” قرار دارد، سانسور رسانه‌ها در حال افزایش و رسانه‌های مستقل در حال فروپاشی است.
این سازمان گفته است که خبرنگاران و نهادهای رسانه‌ای در افغانستان باید بدون ترس از انتقام آزادانه کار کنند و افزوده است:”تنها زمانی که کارکنان رسانه بتوانند بدون ترس کار خود را انجام دهند، داستان‌های مردم افغانستان می‌تواند بیان شود. حق آزادی بیان آنها باید در اولویت قرار گیرد و حمایت شود.”
همزمان دفتر نمایندگی سازمان ملل در افغانستان (یوناما) در بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی آزادی رسانه‌ها از شجاعت خبرنگاران افغان تقدیر کرده و بر حق آزادی بیان و عقیده براساس اعلامیه جهانی حقوق بشر تاکید کرده است.
در بیانیه سازمان ملل آمده است: ما از ضایع شدن حقوق خبرنگاران و نهادهای رسانه‌ای تحت حکومت طالبان ابراز تاسف می‌کنیم. ما به ویژه به موانعی که خبرنگاران زن شاغل در افغانستان با آن روبرو هستند، مطلع هستیم.
این بیانیه افزوده: “این مھم است که خبرنگاران و سازمان‌ھای رسانه‌ای افغانستان بتوانند بدون ارعاب، خشونت یا خطر بازداشت خودسرانه کار خود را انجام دھند.”
در هشت ماه گذشته گروه طالبان محدودیت‌هایی زیادی وضع کرده‌اند، پخش برنامه‌های تفریحی به شدت کاهش یافته است، سریال‌های خارجی ممنوع شده است. پخش آگاهی‌های بازرگانی باید با تایید این گروه صورت گیرد. حضور اجتماعی زنان به شدت کاهش یافته و با محدودیت مواجه شده است. همچنین گزارش‌های متعددی از بازداشت و شکنجه شدن خبرنگاران منتشر شده است.
دسترسی به اطلاعات و آمار رویدادها کاهش یافته است و در اغلب موارد ویدئو‌های شهروندان از رویدادها منبع خبرها می‌شود.