بحرانی که اقتصاد کشور را تهدید می‌کند

براساس جدیدترین گزارش مسوول هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد، مارتین گریفیتس، به دیبرکل این سازمان در ۲۰ دسامبر «۹۷ درصد مردم افغانستان در فقر و ناداری به سر می‌‌برند» و نیاز شدید به کمک‌های انسان‌دوستانه دارند. دو سوم جمعیت افغانستان برای زنده ماندن، به کمک‌های عاجل بشردوستانه ضرورت دارند. در گزارش آمده است‌: «۲۰ میلیون انسان با گرسنه‌گی شدید» مواجه‌اند. عدم دسترسی به آب آشامیدنی پاک و سیستم بهداشتی، امنیت جانی مردم افغانستان را تهدید می‌کند. گزارش یادشده پیش‌بینی می‌کند که سال آینده میلادی برای جلوگیری از فاجعه انسانی در کشور، «نیازمند ۴،۶ میلیارد دالر» جهت رفع نیازهای بشردوستانه است(۱).
پس از روی‌کارآمدن طالبان و قطع کمک‌های جهانی و عدم شناسایی این گروه توسط جامعه جهانی، شرایط در افغانستان بیش از پیش بحرانی شده است. اقتصاد کشور در حال فروپاشی است. تحریم‌های بین‌المللی، فرار سرمایه‌ و سرمایه‌گذاران خارجی، چالش‌های امنیتی، تغییرات آب‌و‌هوایی، عدم مدیریت درست، همه و همه دست به دست هم داده و شرایط کشور را بحرانی کرده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی که سبب پیدایش بحران اقتصادی و ناامنی غذایی شده است، می‌پردازیم.
اقتصاد وابسته به کمک‌های خارجی
در بیست ‌سال گذشته یکی از دلایل پایایی و ثبات نسبی اقتصاد افغانستان، سرازیر شدن کمک‌های خارجی بود. این کمک‌ها بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی افغانستان را می‌ساخت. قبل از روی‌کار‌آمدن طالبان نیز اقتصاد افغانستان متزلزل و مبنی بر کمک‌های خارجی بود. بر‌اساس گزارش بانک جهانی، در دروه اشرف غنی ۴۳ درصد تولید ناخالص داخلی و حدود ۷۵ درصد از هزینه‌های عمومی توسط کمک‌های خارجی تامین و تمویل می‌شد. پس از خروج امریکا و متحدانش از افغانستان و فروپاشی کشور توسط طالبان، اوضاع سیاسی، شرایط امنیتی و بحران اقتصادی نگران‌کننده شده است. طالبان پس از قدرت‌گیری هر چند تلاش‌هایی را در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی و دریافت‌ کمک‌های بین‌المللی به خرج داده، لیکن موفقیت چندانی در پی نداشته‌اند. دلیل این ناکامی، عدم رعایت حقوق بشر از جمله حقوق زنان و عدم تشکیل حکومتی همه‌گیر است. رعایت این موارد از شرط‌های اصلی دوام همکاری و کمک جهانی با کشور است.
حیف‌ومیل کمک‌های بشردوستانه
گروه طالبان به دست‌برد در کمک‌های خارجی متهم است. در ماه‌های اخیر همزمان با ورود کمک‌های انسان‌دوستانه بین‌المللی، گزارش‌هایی از سراسر افغانستان مبتنی بر دست‌برد، حیف‌ومیل و تقسیم کمک‌ها میان افراد طالبان و جنگ‌جویان این گروه منتشر شده است. بر‌اساس گزارش‌هایی که به دست ما در ماه‌ها و هفته‌های اخیر از مناطق مختلف افغانستان رسیده است، در ولایت‌هایی نظیر بامیان، فراه، بادغیس، سمنگان، لوگر و مناطق شمالی و شمال‌شرقی افغانستان طالبان دست به فساد و چور‌وچپاول کمک‌های بین‌المللی زده‌اند. علاوه بر چالش حیف‌ومیل و توزیع ناعادلانه کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی، مساله عدم کفایت و نابسنده‌گی نیز مشکل و چالش دیگری است.
شرایط اقلیمی به‌عنوان بحران
تغییرات آب‌و‌هوایی یکی از عواملی است که سبب تشدید ناامنی غذایی و وخامت اوضاع اقتصادی و کشاورزی در افغانستان شده است. بر‌اساس شاخص آسیب‌پذیری جهانی محیط‌زیستی، «افغانستان ششمین کشور از میان ۱۰ کشوری است که بیشترین آسیب‌پذیری را داشته‌اند»(۲). از آن‌جایی که بخش بزرگی از اقتصاد افغانستان (حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد) مبتنی بر کشاورزی است، تغییرات اقلیمی سیستم زراعت را متاثر ساخته است. کاهش بارنده‌گی برف و باران، کم‌آبی دریاها، افزایش سیلاب‌ها و زلزله‌ها و فاجعه‌های طبیعی سبب ازدیاد بی‌جاشده‌گان داخلی شده است؛ مساله‌ای که پیامد آن ناامنی غذایی، عدم دسترسی به آب آشامیدنی، خدمات بهداشتی و آموزش و پرورش است.
وضع محدودیت بر زنان
پس از قدرت‌گیری دوباره طالبان، رویه این گروه با زنان تفاوتی نکرده است، بلکه ادامه سیاست‌های زن‌ستیزانه این گروه متحجر است. این گروه پس از بستن دروازه‌های مکاتب به روی دختران، این بار دوازه‌های دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها را نیز بسته‌اند تا چهره زشت خود را بیشتر نشان دهد. اقدامی که واکنش‌های جهانی را به همراه داشته است. این گروه با چنین اقدامات نابخردانه، مسیر شناسایی خود به‌عنوان نیروی حاکم و مشروع را سد می‌سازد. همچنین چگونه‌گی تعامل کشورهای کمک‌کننده بین‌المللی را که اکثراً «حقوق بشر و حقوق زنان» و «دولت همه‌گیر» در اولویت‌شان قرار دارد، دشوار می‌سازد.
نتیجه‌گیری
بحران اقتصادی، نا‌امنی غذایی، تغییرات آب‌و‌هوایی، اقدامات گروه طالبان در مقابل زنان، عدم ثبات سیاسی و امنیتی و مدیریت سوء گروه طالبان، دارد افغانستان را به سوی فاجعه رهنمایی می‌کند. پس از روی‌کارآمدن این گروه، به دلیل کاهش کمک‌های بین‌المللی شرایط اقتصادی افغانستان بحرانی شده است. در صورت تداوم مدیریت نادرست، امکان فاجعه انسانی در سال پیش رو وجود دارد. حیف‌ومیل کمک‌ها، فساد، نا‌امنی و تغییرات آب‌وهوایی به بحران اقتصادی و عدم ثبات غذایی افزوده است. اقدامات غیرعقلانی و تصامیم این گروه نشان از آن ناتوانی آن دارد. اقدامات و تصامیم این گروه در برابر زنان، تعامل کشورهای کمک‌کننده را دشوار می‌سازد.
Under Secretary-General for Humanitarian Affairs and Emergency Relief Coordinator, Martin Griffiths Statement for the Security Council Briefing on the Humanitarian Situation in Afghanistan, 20 December 2022
GLOBAL CLIMATE RISK INDEX 2021 p