شهروندان، فعالان حقوق زن و سیاسیون استقبال کردند

دبیرکل سازمان همکاری‌های اسلامی در واکنش به منع آموزش دختران و بسته شدن درب دانشگاه‌ها به روی محصلان دختر، خواستار بسیج عالمان جهان اسلام علیه این گروه شده است. هرچند طالبان به تصمیم منع آموزش دختران صبغه دینی می‌دهند، اما دبیرکل سازمان همکاری‎های اسلامی محرومیت دختران از آموزش و تحصیل را خلاف شریعت اسلامی خوانده است. او از عالمان دین در سراسر جهان خواسته است تا علیه این گروه صدا بلند کنند. شهروندان کشور، فعالان حقوق زن و چهره‌های سیاسی از موقف سازمان همکاری‌های اسلامی استقبال می‌کنند. شماری از چهره‌های سیاسی این اقدام سازمان همکاری‌های اسلامی را برداشتن «نقاب تقدس دینی» از چهره طالبان عنوان می‌کنند و می‌گویند که بسیج عالمان جهان اسلام می‌تواند یک مکانیسم جمعی را علیه اقدام‌های زن‌ستیزانه طالبان به میان آورد.
رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، این اقدام سازمان همکاری اسلامی را برداشتن «نقاب تقدس دینی» از چهره طالبان می‌خواند. آقای نبیل روز جمعه، ۹ جدی، گفت: «بدون شک موقف‌گیری اخیر سازمان همکار‌ی‌های اسلامی یک اقدام نیک است، اما طالبان چون یک گروه افراطی است که من‌حیث یک گروه نیابتی براساس تعریف متفاوت از آموزه‌های دین اسلام تربیت یافته‌ است، فکر نمی‌کنم در فکر و عملش کدام تغییری وارد شود؛ اما این اقدام شورای همکاری‌های اسلامی نقاب تقدس دینی را بیشتر از چهره طالبان بر‌می‌دارد.» آقای نبیل اضافه کرد: «اذهان عامه مردم افغانستان بیشتر تجرید خواهند شد، خصوصاً جامعه سنتی که فکر می‌کردند که طالبان مدافعان دین اسلام هستند.»
شماری از کارشناسان امور دینی و سیاسی نیز می‌‌گویند که بسیج علمای جهان اسلام می‌تواند یک مکانیسم جمعی را علیه اقدام‌های زن‌ستیزانه طالبان به وجود آورد. عبدالاحد هادف، کارشناس امور دینی و سیاسی، می‌گوید که هرچند سازمان همکاری‌های اسلامی در چندین سال گذشته فعالیتی انجام نداده است که قناعت مردم افغانستان را حاصل کند، اما موقف تازه این سازمان علیه طالبان مهم است. آقای هادف تصریح می‌کند: «این سازمان می‌تواند نظریات تمام علمای جهان اسلام را جمع‌آوری و به‌عنوان یک نظریه عمومی و نهادمند مطرح کند تا بقیه نظریات یا فتوا و موقف‌هایی که باشد، در سطح فردی قرار گرفته و طالبان نمی‌توانند با یک موقف جمعی و نهادمند مقابله کنند.»
گفتنی است که حدود دو هفته پیش وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان طی نامه‌ای به دانشگاه‌های دولتی و خصوصی دستور داده که بر‌اساس این نامه تحصیل زنان را تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق دربیاورد. چند روز پس از صدور این دستور، وزیر تحصیلات عالی طالبان بی‌حجابی، سفر بدون محرم شرعی، منکرات، فعالیت‌ خوابگاه‌های دختران و صنوف مختلط درسی دختران و پسران را به‌عنوان دلایل تعلیق تحصیل دختران در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی مطرح کرد.
این اقدام طالبان واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل و بیرون از کشور برانگیخته است؛ از جمله عربستان سعودی، قطر، ترکیه، ایران، مالیزیا، امارات متحده عربی، ایالات متحده امریکا، سازمان ملل متحد و بسیاری دیگر از سازمان‌های بین‌المللی، تصمیم حکومت طالبان را محکوم کرده و خواهان لغو آن شده‌اند.
حسین ابراهیم طاها، دبیرکل سازمان همکاری‌های اسلامی، به‌تازه‌گی از «اکادمی بین‌المللی فقه اسلامی» خواسته است تا هرچه زودتر یک کارزار جهانی را برای اتحاد عالمان و مراجع دینی جهان اسلام علیه تصمیم طالبان مبنی بر منع دختران از آموزش، آغاز کند. دبیر کل سازمان همکاری‌های اسلامی روز پنج‌شنبه، ۸ جدی، گفته است این اکادمی باید به تبیین آموزه‌های واقعی اسلام که خواهان آموزش دختران است، بپردازد. حسین ابراهیم طاها این فراخوان را در آغاز دومین نشست سال ۲۰۲۲ میلادی اداره اکادمی فقه که از راه دور برگزار شد‌، ارایه کرده است.
ابراهیم طاها افزوده است: «تصمیم حکومت طالبان برای جلوگیری از آموزش دختران از جمله تحصیلات دانشگاهی و برکناری اعضای هیات علمی زن از سمت‌های‌شان به بهانه این‌که این امر مغایر با شریعت اسلامی است، آخرین موردی بود که توسط اکادمی فقه بررسی شد.» آقای طاها بر اولویت‌دهی به پرونده افغانستان در دستور کار سازمان همکاری‌های اسلامی و اکادمی فقه تاکید کرده است. او همچنان خاطرنشان ساخته که تصمیم طالبان براساس نصوص شریعت اسلامی نیست.
با این حال، فعالان حقوق زن هدف طالبان از اقدامات زن‌‌ستیزانه را فشارهای سیاسی و آگاهانه علیه جامعه جهانی توصیف می‌کنند و خواستار فشارهای متقابل دیپلماتیک علیه رژیم این گروه هستند. مونسه مبارز، یکی از زنان معترض و از فعالان حقوق زن، می‌گوید: «دیدگاه طالبان در مسایل زنان یک دیدگاه شرعی نیست، بلکه دیدگاه سیاسی است و زنان در حقیقت نزد آنان گروگان هستند. از همین‌ رو من امیدوار نیستم که این کارزار بتواند بالای طالبان تاثیری داشته باشد؛ به دلیل این‌که طالبان بر‌اساس باور دینی دست به این محدودیت‌ها نمی‌زنند، بلکه بر‌بنیاد منافع سیاسی‌شان دست به این کارها می‌زنند. هر قدر که تعامل جدی‌تر به ضرر طالبان شود، به همان اندازه این گروه با استفاده از ابزار دین می‌خواهد منافع سیاسی خود را تأمین کند.»
خانم مبارز می‌افزاید: «طالبان می‌دانند کارهایی را که انجام می‌دهند، در شریعت اسلامی اساس ندارد. طالبان می‌دانند که آموختن علم فرض است، اما به دلیل این‌که دیدگاه‌شان سیاسی است و دین وسیله‌ای برای تامین منافع شخصی‌ و تجارت‌شان است، ادامه می‌دهند. از همین‌ رو، من از این‌که سازمان‌ها و کشورها نقش صدور اعلامیه و نصیحت‌کننده دارند، بیشتر فشارهای دیپلماتیک را در بحث فشار آوردن بالای طالبان موثر می‌دانم.» به سخن او، کارزارها، اعلامیه‌ها و توییت‌های نهادها در حد یک یادآوری به مردم است، اما تاثیر آن به اندازه‌ای نیست که طالبان تغییر کنند.
شمار دیگری از فعالان حقوق زن و شهروندان از این تصمیم سازمان همکاری‌های اسلامی استقبال می‌کنند و آن را امیدوارکننده می‌خوانند. نویده خراسانی، یکی از فعالان حقوق زن، می‌گوید: «با توجه به این‌که طالبان مرجع خود را دین اسلام می‌دانند، در حالی که این گروه خلاف دین اسلام برای منافع سیاسی خود کار می‌کند، از اقدام سازمان همکاری‌های اسلامی برای جلوگیری از اعمال غیراسلامی طالبان حمایت و استقبال می‌کنیم.»
فاطمه، باشنده شهر کابل، نیز می‌گوید: «اقدامات زن‌ستیزانه طالبان فضای زنده‌گی را برای ما زنان دشوار ساخته است. طالبان با سپر ساختن دین اسلام همواره در پی حذف زنان بوده‌اند. در صورتی که سازمان همکاری‌های اسلامی اقدامی علیه طالبان انجام دهد، دیگر جایی برای بهانه‌های بی‌جای طالبان نخواهد ماند و این اقدام‌ها امیدواری زنان را برای دریافت دوباره حقوق‌شان بیشتر می‌سازد.»
پیشینه محدودیت‌های طالبان بر زنان
طالبان در ۱۶ ماه گذشته محدودیت‌های سخت‌گیرانه و بی‌شماری بر زنان وضع کرده‌اند. با گذشت سه هفته از استقرار طالبان در کابل، به تاریخ ۳ سنبله ۱۴۰۰، گروهی از فعالان حقوق زن در کابل و هرات در دفاع از حقوق زنان دست به اعتراض زدند. طالبان جمعیت معترض را با شلیک‌های هوایی و گاز اشک‌آور متفرق کردند و مانع ادامه تظاهرات آنان شدند. هر‌چند بعد از آن گروه‌های مختلفی از زنان دست به اعتراض زدند، اما سرانجام طالبان بعد از بازداشت و شکنجه چندین زن معترض در کابل، شرایط اعتراض را بیش از پیش بر زنان دشوارتر ساختند.
حذف زنان از کابینه
طالبان در ماه سنبله سال گذشته خورشیدی کابینه سرپرست‌شان را اعلام کردند که در آن هیچ زنی عضویت ندارد. کابینه این گروه متشکل از مردانی است که سالیان متمادی علیه حقوق زنان جنگیده و تبلیغات کرده‌اند.
منع ورزش زنان
احمدالله وثیق، معاون کمیسیون فرهنگی طالبان، در ماه سنبله ۱۴۰۰ خورشیدی در مصاحبه‌ای با یک رسانه استرالیایی گفت که برای زنان در بازی کریکت اجازه حضور داده نمی‌شود. او علت منع زنان از ورزش را ظاهر شدن صورت و بدن آن‌ها در پرده تلویزیون خوانده است. در حال حاضر هیچ دختر و یا زنی حق ورزش در باشگاه‌ها و اشتراک در مسابقه‌ها را ندارد.
خانه‌نشین ساختن کارمندان زن
طالبان در ۲۸ سنبله ۱۴۰۰ خورشیدی اعلام کردند که کارمندان زن در اداره‌های دولتی به دفاترشان حاضر نشوند و تا فراهم شدن زمینه‌ مناسب باید در خانه بمانند. البته برای یک تعداد معدودی از زنان در بخش صحت و اداره‌هایی که امکان پیش‌برد کار آنان توسط مردان وجود ندارد، اجازه حضور داده‌اند.
اجباری شدن حجاب طالبانی
در ادامه وضع محدودیت‌ها بر زنان، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در جدی ۱۴۰۰ پوسترهای بزرگی را در بزرگ‌شهرهای افغانستان نصب کرد که حاوی تبلیغات حجاب طالبانی بود‌. در آن تابلوها به زنان دستور داده شد که مطابق به «شریعت» در حفظ حجاب کوشا باشند. در تبلیغات این وزارت طالبان، چادری «برقع» به رنگ آبی و چادر سیاه بزرگ، به‌عنوان الگوهای حجاب اسلامی معرفی شدند.
منع سفر زنان بدون محرم
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، سال گذشته در یک نشست مطبوعاتی در کابل اعلام کرد که به زنان بدون محرم اجازه سفر به بیرون از کشور داده نمی‌شود. او در پاسخ به این سوال که آیا دختران بدون محرم می‌توانند به بورسیه‌های تحصیلی بروند، گفت که حضور محرم در سفرهای خارجی برای زنان یک «حکم شرعی» است. در همین راستا این گروه به شرکت‌های خدمات پرواز دستور داده‌اند که برای زنان بدون محرم، تکت طیاره ندهند.
سفرهای داخلی
طالبان در حوت ۱۴۰۰ خورشیدی محدودیتی را بر سفر زنان در داخل افغانستان نیز وضع کردند. این گروه اعلام کردند که زنان نباید بیش از ۷۸ کیلومتر مسافت را بدون محرم شرعی طی کنند. به گفته این گروه، هر کسی این دستور را رعایت نکند، مورد بازجویی قرار می‌گیرد. در این دستور به راننده‌گان نیز گفته شده است که زنان بدون محرم را سوار موتر نکنند.
محرومیت دختران از آموزش
آغاز حمل زمان نواختن زنگ مکتب در افغانستان است. در سال روان خورشیدی نیز در سوم حمل دروازه‌های مکاتب به روی دختران و پسران گشوده شد، اما ساعتی نگذشت که طالبان مکاتب را به روی دختران بالاتر از صنف ششم بستند که تا امروز بسته است و هیچ سرنخی از بازگشایی دوباره آن به چشم نمی‌خورد. طالبان دلایل مختلفی ارایه کرده‌اند تا بسته بودن درب مکتب‌ها به روی دختران را توجیه کنند، اما این دلایل نتوانسته قناعت شهروندان و جامعه جهانی را حاصل کند.
محرومیت زنان از آموزش راننده‌گی
مقام‌های محلی طالبان در هرات به مربیان راننده‌گی گفته‌اند که از آموزش زنان و صدور جواز راننده‌گی به آن‌ها خودداری کنند. هرات از جمله شهرهایی است که زنان بیشتر در آن راننده‌گی می‌کنند. مسوولان محلی ترافیک در هرات به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که این دستور به‌صورت شفاهی برای‌شان ابلاغ شده است. همچنین مولوی شیراحمد عمار، معاون والی طالبان در هرات، در گفت‌وگو با رسانه‌ها خطاب به زنان راننده گفته است که باید منتظر نظر رهبری طالبان در مورد حقوق زنان باشند و از راننده‌گی در سطح شهر هرات خودداری کنند.
اجباری شدن حجاب برای مجریان زن در تلویزیون‌ها
در ادامه اجباری شدن برقع به‌عنوان پوشش اسلامی، وزارت امر معروف و نهی از منکر طالبان به مجریان زن در تلویزیون‌ها ابلاغ کرد که هنگام اجرای برنامه‌ها باید صورت‌شان را بپوشانند. هرچند مجریان تلویزیون ابتدا آن را عملی نکردند، اما بعد از دریافت هشدارهای مکرر از سوی طالبان با چهره‌های پوشیده توسط ماسک در تلویزیون‌ها ظاهر شدند. این دستور در اوایل جوزای سال روان خورشیدی صادر و عملی شده است.
در کنار این، طالبان در یک‌ونیم سال گذشته زنان را از رفتن به حمام‌های عمومی، آرایشگاه‌ها، پارک‌های تفریحی و مکان‌ها و فعالیت‌های دیگر نیز محروم کرده‌اند. هرچند وضع این محدودیت‌ها واکنش شهروندان، چهره‌های سیاسی و جامعه جهانی را در پی داشته است، اما طالبان به این واکنش‌ها هیچ وقعی نگذاشته‌‌اند. منع تحصیل دختران و تعلیق کار زنان در موسسه‌های غیردولتی تازه‌ترین محدودیت طالبان بر زنان است که با واکنش‌های تندی مواجه شده است.
از این پیش بورد سراسری عالمان دین در هند نیز در بیانیه‌ای منع تحصیل و آموزش دختران از سوی طالبان را نکوهش کرده و این اقدام را یک کار «دور از خرد» و «بی‌رحمانه» توصیف کرده است. در این بیانیه آمده است که سران‌ همه کشورهای اسلامی باید از طالبان بخواهند تا تصمیم‌شان درباره ممنوعیت تحصیل دختران را لغو کنند. این عالمان دین از حکومت هند نیز می‌خواهند که تصمیم طالبان را نکوهش کند.
دانشگاه «الازهر» مصر نیز در بیانیه‌ای گفته است که بستن دانشگاه‌ها به روی دختران از سوی طالبان در «مغایرت با شریعت اسلامی» است. احمد الطیب، شیخ بزرگ الازهر که همزمان ریاست شورای حکمای مسلمان را نیز برعهده دارد، با ممنوعیت تحصیل زنان از سوی طالبان مخالفت کرده است. در بیانیه‌ای که در صفحه توییتر الازهر نشر شده‌، آمده است که تصمیم بستن دانشگاه‌ها به روی دختران در تضاد با این خواست شریعت است که از گهواره تا گور فراگیری دانش را برای زن و مرد توصیه می‌کند. شیخ احمد الطیب، شیخ بزرگ الازهر، تأکید کرده که ممنوعیت تحصیل زنان «بدعت» است. او همچنان از طالبان خواسته است که در تصمیم خود تجدید نظر کنند. طالبان اما تاکنون به‌گونه رسمی به این خواست‌ها پاسخ مثبت نداده‌اند.