استفاده ابزاری طالبان از علمای مذهبی جهان اسلام

اخیراً سازمان همکاری‌ اسلامی که مقر آن در عربستان است هیاتی از علمای مذهبی را به کابل فرستاده تا با مقام‌های طالبان دیدار و گفت‌وگو کند. به گفته سخنگویان این سازمان، موضوعات مورد گفت‌وگوی این هیات با طالبان را اهمیت مدارا و اعتدال در اسلام و همچنین حقوق اساسی زنان تشکیل می‌دهد. این هیات تا کنون موفق شده با برخی از مقام‌های طالبان از جمله مولوی عبدالکبیر، معاون رییس‌الوزرای کابینه طالبان، سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله و خالد حنفی، وزیر امر به معروف و نهی از منکر این گروه، دیدار کند.
با توجه به موضوعات اعلام‌شده مورد گفت‌وگوی هیات سازمان همکاری اسلامی با گروه طالبان، روشن است که این هیات در تلاش است تا مواضع طالبان را تعدیل کند و آنان را به پذیرش تکثر و تنوع فکری و رعایت حقوق زنان تشویق کند. بدون شک، تلاش سازمان یاد‌شده برای تعدیل و اصلاح رفتار طالبان، امر میمون و مبارک است، اما قراین و شواهد حاکی است که این تلاش‌ها به نتیجه نخواهد رسید و هیات سازمان همکاری‌ اسلامی با دست خالی برخواهد گشت.
سازمان همکاری‌ اسلامی در بیش‌تر اوقات، منعکس‌کننده سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی عربستان سعودی است. این در حالی است که طالبان روابط محکمی با قطر دارند؛ کشوری که رقیب منطقه‌ای عربستان سعودی به‌حساب می‌آید. طالبان دوست دارند با همه کشورهای اسلامی رابطه برقرار کنند و غالباً کمک‌های بشردوستانه و نیز سرمایه‌گذاری این کشورها را جلب کنند؛ اما قطر یکی از تأثیرگذار‌ترین کشورها بر این گروه است. با توجه به این نکته، تأثیر سازمان همکاری‌ اسلامی بر سیاست‌های طالبان، ناچیز به‌نظر می‌رسد و بسیار بعید است که این سازمان بتواند طالبان را به تجدید نظر در مواضع خود وادار کند.
موضوع قابل ذکر دیگر این است که خطوط اساسی سیاست‌های طالبان را در همه زمینه‌ها ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر این گروه، تعیین و ترسیم می‌کند. طالبان، سازمانی است که همه قدرت آن در شخص رهبری و اطرافیانش جمع شده و دیگران در بهترین حالت، نقش اجرا‌کننده دارند. بنا‌بر‌این، قرار نیست مذاکره و گفت‌وگوی هیات سازمان همکاری اسلامی با مقام‌های پایتخت‌نشین طالبان، تغییری در اوضاع ایجاد کند، چرا که این مقام‌ها نمی‌توانند دخل و تصرفی در پالیسی‌های کلی نظام طالبان انجام دهند. بنا‌بر‌این، نباید توقع داشت که تغییری در مواضع طالبان از طریق گفت‌وگو با مقام‌های طالبان در کابل به‌وجود آید.
همه می‌دانیم که رهبران فعلی عربستان سعودی در چند سال اخیر، دست به ایجاد تحول و اصلاح اساسی در سیاست‌های خارجی، فرهنگی و اقتصادی این کشور زده‌اند. آن‌ها در تلاشند با گذشته وداع و چهره دیگری از عربستان به جهان عرضه کنند. این تحول به‌حدی سریع در حال انجام شدن است که همه ناظران را متعجب کرده است. عربستان سعودی از جمله کشورهایی در جهان اسلام است که سال‌های متمادی، حامی افکار تند‌روانه سلفی و اخوانی و از این بابت انگشت‌نمای جهان بوده است. با روی کار آمدن بن سلمان، عربستانی‌ها سعی می‌کنند افکار افراطی را منزوی کنند و اندیشه‌های لیبرال‌تری را روی کار بیاورند. عربستان سعودی در حال حاضر کشور مطلوب برای گروه‌های تندروی همچون طالبان نیست. بی‌دلیل نیست که همزمان با سفر هیات سازمان همکاری‌ اسلامی به افغانستان، بعضی از حامیان طالبان در شبکه‌های اجتماعی علیه سیاست‌های فرهنگی عربستان تبلیغات راه انداخته‌اند و کوشش دارند این سفر را بی‌نتیجه بسازند. اگر این جنبه از قضیه را مورد توجه قرار دهیم، می‌توانیم بگوییم که تلاش‌های سازمان همکاری‌ اسلامی برای تعدیل سیاست‌های طالبان، به احتمال زیاد نتایج ملموسی در پی نخواهد داشت.
عامل دیگری که این گفت‌وگوها را عقیم می‌سازد، ذهن بسته رهبران طالبان است. واقعیت تلخ آن است که رهبران عمده طالبان در فضاهای بسته در افغانستان یا پاکستان رشد کرده‌ و تربیت یافته‌اند. آن‌ها با افکار و اندیشه‌هایی که متعلق به بیرون از مدرسه‌های عقب‌مانده دیوبندی در مناطق قبایلی افغانستان و پاکستان باشد، با دیده شک و تردید نگاه می‌کنند و از نزدیکی با آن‌ها می‌پرهیزند. آنان سال‌های سال، دگم‌ها و کلیشه‌های تکراری را به حافظه خود سپرده‌اند و مِهر این ایده‌های کهنه و فرسوده، در دل‌شان نشسته و دشوار است به ‌آسانی از آن افکار دست بشویند. رهبران طالبان تصور می‌کنند که یگانه دولت واقعاً اسلامی در جهان را آن‌ها تشکیل داده‌اند و سایر دولت‌ها در جهان اسلام، با ارزش‌ها و مفاهیم اسلامی بیگانه‌اند. این موضوع را به صراحت والی پیشین طالبان در پروان در یک سخنرانی بیان کرد. باری وزیر امر به معروف و نهی از منکر طالبان هم تصریح کرد که در زمینه مسایل دینی، افغانستان به خودکفایی رسیده و نیازی به دریافت کمک از بیرون ندارد. ذهن رهبران طالبان به هیچ صورت پذیرای مشوره‌ها و نظراتی که خلاف میل‌شان باشد نیست.
در دو سال حاکمیت مجدد طالبان، هیات‌هایی از علمای مذهبی از کشورهای اسلامی آمده‌اند تا به طالبان مشوره‌های لازم را ارایه و آن‌ها را تشویق به میانه‌روی و تعدیل برخی مواضع‌شان کنند. با این‌حال، تا کنون هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که ثابت کند طالبان به این مشوره‌ها و دیدگاه‌ها وقعی گذاشته باشند. طالبان کوشش می‌کنند که از سفر علمای مذهبی از کشورهای مختلف به افغانستان، به‌عنوان ابزار تبلیغاتی برای ترسیم تصویر مطلوب از خود به جهانیان استفاده کنند و به چیزی فراتر از آن نمی‌اندیشند. طالبان حتا درخواست تقی عثمانی، یکی از علمای مذهبی شاخص پاکستانی و استاد برخی از مقام‌های این گروه را در مورد بازگشایی مکاتب دخترانه نپذیرفتند و به آن اعتنایی نکردند.
نکته دیگری که ذکر آن ضرور است این است که بعضی از علمای مذهبی‌ای که به افغانستان زیر کنترل طالبان سفر می‌کنند و از نزدیک با وقایع آشنا می‌شوند، با طالبان همدلی دارند و برای پایداری حکومت این گروه تلاش می‌کنند. برای مثال، چند ماه پیش، جمعی از علمای مذهبی وابسته به قطر و ترکیه، به کابل سفر کردند. تمام تلاش این گروه از علمای دینی این بود که طالبان را تطهیر کنند و به آن‌ها برای رفتن به جلو روحیه دهند. همچنین زمانی که جمعی از علمای دینی بریتانیا به کابل آمدند، بخش عمده کارشان را سفیدنمایی طالبان تشکیل می‌داد و کم‌تر کسی از آن‌ها از سیاست‌های سرکوب‌گرانه این گروه در برابر مخالفان سیاسی یا از تبعیض گسترده این گروه در برابر زنان سخن زد. طالبان دوست دارند هر‌‌ازگاهی از این قماش از علمای دین در افغانستان میزبانی کنند و از حضور آنان در تبلیغات رسانه‌ای بهره ببرند.
در هر حال، هر‌‌ازگاهی هیات‌هایی از علمای دینی از مناطق مختلف جهان به افغانستان می‌آیند تا ضمن ارزیابی اوضاع، دیدگاه‌ها و نظرات خود را با طالبان در میان بگذارند. چیزی که در عمل اتفاق می‌افتد این است که طالبان، روایت مورد نظر خود را از این دیدارها و گفت‌وگوها در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند و از آن استفاده تبلیغاتی می‌کنند. تا کنون هیچ یک از این دیدارها و گفت‌وگوها به نتایجی که خیر و صلاح زنان و مردان افغانستان در آن مضمر باشد، منتهی نشده است. عامل دیگری که موجب شده این گفت‌وگوها به تعدیل مواضع و رفتار قرون وسطایی طالبان نینجامد این بوده که بعضی از این ملاها با طالبان همدلی و همفکری داشته‌اند و به‌جای آن ‌که مشورهای مفید به طالبان ارایه کنند، به دفاع کورکورانه از سیاست‌های طالبان پرداخته‌اند.