نتیجه کانکور و نمایش یک عقب‌گرد کامل

دیروز اداره ملی امتحانات زیر کنترل طالبان، نتیجه کانکور ۱۴۰۲ را اعلام کرد. اعلام نتیجه کانکور امسال، هیجانی خلق نکرد. حتا واکنش‌ها به آن، نسبت به سال گذشته که از سوی این گروه نتیجه کانکور اعلام شد، کمتر بود. در بیش از دو دهه اخیر، این اولین کانکور بدون زنان بود. همان مقدار واکنش اندکی که در شبکه‌های اجتماعی نسبت به اعلام نتیجه کانکور دیده شد، پر از ناامیدی و یأس بود. کاربران به جای آن‌که از کامیابی داوطلبان پسر ابراز خوشحالی کنند، نسبت به غیبت دختران و محرومیت آن‌ها از آموزش، ابراز تاسف کردند. آن‌ها با توجه به نتیجه‌ای که از سوی طالبان اعلام شده، نسبت به آینده آموزش ناامیدتر شده‌اند. این وضعیت، محصول سیطره یک گروه تروریستی بر کشور است؛ گروهی که آشکارا با دانش و علم دشمنی می‌ورزد و عقب‌گرد کشور را برای خود یک افتخار می‌داند.
نگرانی‌ها وقتی جدی‌تر می‌شود که پس از سقوط دولت، صدها استاد ورزیده، مجرب و مسلکی دانشگاه و کشور را ترک کرده‌اند. جای آن استادان، با ملاهای طالب و تندرو پر شده است که سعی جدی در ایدیولوژیک‌سازی دانشگاه‌ها و ترویج افراطیت دارند. اکثر این ملاها حتا سواد دینی کافی هم ندارند. با این حال، به دلیل روابطی که با طالبان دارند یا این‌که خود طالب‌اند، به‌عنوان استاد استخدام شده‌اند. طالب بودن در همه استخدام‌ها از جمله در دانشگاه‌ها، اکنون به یک اولویت بدل شده است. به همین دلیل، ملا ندامحمد ندیم، سرپرست پیشین وزارت تحصیلات عالی طالبان، گفته بود که معیار جذب استادان دانشگاه‌ها باید تعداد ماین‌هایی باشد که کارگذاشته و انفجار داده‌اند. ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر گروه طالبان، نیز باری در جلسه‌ای با رییسان منابع بشری وزارت‌خانه‌ها گفته است که در هنگام استخدام «مجاهدین» نباید آن‌ها را برای تثبیت اسناد هویتی و تحصیلی‌شان سرگردان کنند. او برای زمینه‌سازی چنین استخدام‌هایی، فرمانی هم صادر کرده است. در فرمان شماره ۲۵ مورخ ۱۲/۷/۱۳۴۴ ملا هبت‌الله آمده است: «در دوره اول امارت اسلامی افغانستان، تمام اسناد تعلیمی و تحصیلی ارزیابی‌شده علما و فارغان مدارس دینی قابل اعتبار محسوب می‌شود و آن‌ها از امتیازات آن بهره‌مند شده می‌توانند.» در دو سال اخیر هم امتحان‌های صوری برگزار کرده‌ و به اعضای گروه طالبان و دانش‌آموزان مدارس دینی اسناد تحصیلی و تعلیمی داده‌اند. این حاتم‌بخشی‌ها در توزیع اسناد تحصیلی، آن‌هایی را واجد «شرایط» استادی در دانشگاه‌ها ساخته است که خود یک روز هم در دانشگاه درس نخوانده‌اند. از سوی دیگر، ملا هبت‌الله آخوندزاده در فرمانی گفته است که باید کمیته‌ای از ملاها تشکیل شود تا بر دانشگاه‌ها نظارت کند. در بند دوم فرمان شماره ۴۲۷ مورخ ۱۲/۸/۱۴۴۳ ملا هبت‌الله آمده است: «برای نظارت از تدریس پوهنتون‌ها یک کمیته از علمای جید مذهبی تعیین گردد.» نظارت «علمای جید مذهبی» بر تدریس دانشگاه‌ها، باعث مزاحمت‌هایی در روند آموزش می‌شود و این امر بر فعالیت استادان و دانشجویان تاثیر منفی می‌گذارد. دانشجویی که همه‌روزه توسط چند ملای طالب امر و نهی شود و استادی که از ملاهای کم‌سواد و بی‌سواد در امر تدریس دستور بگیرد، هر دو انگیزه‌ خود را از دست می‌دهند.
نگرانی‌هایی که کاربران شبکه‌های اجتماعی نسبت به آموزش و آینده آن ابراز داشتند، درست به نظر می‌رسد. ناامیدی فراگیر نسبت به آینده آموزش هم به‌جاست. این ناامیدی فراگیر است. حتا کسانی که خود در امتحان کانکور شرکت کرده و به رشته دلخواه خود کامیاب شده‌اند، بیش از آ‌ن‌که در مورد خود و کارنامه خود بنویسند، در رابطه به محرومیت خواهران‌شان از آموزش نوشته‌اند. بنابراین، آن‌چه طالبان در کشور انجام می‌دهند، سیر قهقرایی است. این مسیر، رو به عقب است. آمارهایی که این گروه اعلام کرده، نیز نشان از وضعیت اسف‌بار آموزش در کشور دارد.
طالبان اعلام کرده‌اند که در کانکور امسال، هیچ داوطلبی ناکام نشده است.‌ دلیل آن، روشن است. ظرفیت دانشگاه‌های دولتی بیش از تعداد داوطلبان کانکور است. در کانکور سال ۱۴۰۰ که هنوز طالبان بر کشور سیطره کامل نیافته بودند، تنها تعداد داوطلبانی که به دانشگاه‌های دولتی در مقطع تحصیلات عالی کامیاب شده بودند، حدود ۶۹ هزار تن بود. بنابراین، به رغم آن‌که هیچ داوطلبی در امتحان کانکور امسال ناکام نشده، هنوز حدود یک سوم ظرفیت دانشگاه‌ها خالی است.
از سویی، وقتی هیچ یک از داوطلبان کانکور ناکام نماند، به این معناست که سطح آموزش در همین دو سال گذشته نزول فاجعه‌باری داشته است. آموزش در رژیم طالبان، هم از لحاظ کیفی سقوط آزاد داشته و هم از لحاظ کمی. مقایسه آماری میان داوطلبان کانکور ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲، نشان می‌دهد که برعکس دو دهه گذشته که همه‌ساله تعداد داوطلبان افزایش می‌یافت، این بار بسیار کاهش یافته است. براساس آماری که سال ۱۴۰۰ از سوی وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان اعلام شد، ۱۷۹ هزار و ۹۲۹ داوطلب در امتحان کانکور شرکت کرده بودند که ۶۸ هزار و ۹۳۰ تن به تحصیلات عالی و ۱۱ هزار و ۴۳۵ تن در نیمه‌عالی کامیاب شدند و ۹۵ هزار و ۲۰۱ تن دیگر به نهادهای تحصیلی خصوصی معرفی شدند. امتحان کانکور ۱۴۰۰ از سوی دولت جمهوری برگزار شد، ولی نتیجه آن توسط رژیم طالبان اعلام گردید. همان سال نیز به دلیل وخامت وضعیت امنیتی و نگرانی مردم نسبت به آینده ناروشن، تعداد داوطلبان نسبت به سال قبلش کاهش یافته بود. در سال ۱۳۹۹، تعداد مجموعی داوطلبان کانکور ۱۹۷ هزار تن بود که از آن میان ۱۷۳ هزار تن در امتحان اشتراک کرده بودند. براساس سخنان عبدالباقی حقانی، رییس اداره ملی امتحانات زیر کنترل طالبان، امسال تنها ۴۴ هزار و ۳۳۶ تن در امتحان کانکور شرکت کرده بودند که همه کامیاب شده‌اند. مقایسه میان ۱۹۷ هزار و ۴۴ هزار، نشان می‌دهد که از لحاظ کمیت، آموزش در کشور به چه مقدار سقوط کرده است. بخشی از آن، به دلیل محرومیت دختران از آموزش است و البته در میزان مشارکت داوطلبان پسر نیز بیش از ۵۰ درصد کاهش آمده است.
کاهش تعداد داوطلبان پسر، دلایل مختلفی دارد. یکی از این دلایل، ایدیولوژیک‌سازی دانشگاه‌ها از سوی طالبان است. این گروه از مکتب و دانشگاه، جنگ‌جویان آماده مرگ می‌خواهند و به همین دلیل داوطلبان و خانواده‌های آن‌ها نگران هستند. ایدیولوژیک‌سازی دانشگاه‌ها و مکاتب، افراطیت را به خانه‌های مردم انتقال می‌دهد و جامعه را از درون نابود می‌کند. دلیل دیگر کاهش تعداد داوطلبان پسر، مهاجرت گسترده در پی سقوط کشور است. بخشی از دانش‌آموزان با خانواده‌های خود به کشورهای دور و نزدیک مهاجر شده‌اند و تعداد دیگر به دلیل وضعیت ناروشن و فقر گسترده، بدون خانواده‌ها آواره کشورهای دیگر شده‌اند تا از یک طرف خود را از زیر سلطه طالبان بیرون بکشند و از خطرات احتمالی توسط این گروه در امان بمانند و از طرف دیگر نانی برای خانواده‌های خود تامین کنند. ناامیدی نسبت به آینده و بیکاری گسترده دانش‌آموخته‌گان نیز یک عامل کاهش داوطلبان پسر است. این دلایل و دلایل احتمالی دیگر، همه به سیطره طالبان بر کشور برمی‌گردد و نتیجه مستقیم استیلای یک گروه تندرو ضد آموزش بر کشور است.
با توجه به این‌که براساس گزارش‌ها، کیفیت آموزش در مکاتب در دو سال اخیر افت کرده، کامیاب شدن همه داوطلبان نشان از پایین آمدن معیارهای ورود به مقطع تحصیلات عالی دارد. پایین آمدن معیار، نشان از کیفیت پایین آموزش دارد. بنابراین، نتیجه امتحان کانکور ۱۴۰۲ به ما می‌گوید که دو سال حاکمیت طالبان سرنوشت سیاهی را برای کشور رقم زده است.
توسعه جوامع، از مکتب آغاز می‌شود و در دانشگاه‌ مورد حمایت و استمرار قرار می‌گیرد. سقوط کمی و کیفی آموزش در مکتب و دانشگاه، به معنای عقب‌گرد فاجعه‌بار کشور و جامعه است. دو دهه زمان گرفت تا دولت از لحاظ کیفی و کمی توانست آسیب‌هایی که در دوران جنگ‌های داخلی، به‌خصوص دوره امارت اول طالبان به زیرساخت‌های آموزش وارد آمده بود را جبران کند و آن را توسعه دهد. میلیاردها دالر در کشور هزینه شد که بخشی بزرگ از آن در راستای تعلیم و تحصیل به مصرف رسید. دو سال حاکمیت بنیادگرایان مخالف دانش و علم، چنان ضربه محکمی به نظام آموزشی کشور زده است که اگر همین امروز طالبان از قدرت کنار زده شوند، باز هم حداقل یک دهه دیگر زمان و میلیاردها دالر پول نیاز است تا صرف ارتقای کمی و کیفی آموزش در کشور شود. این وضعیت می‌گوید که هر چه طول عمر رژیم طالبان درازتر شود، کشور بیشتر به عقب برخواهد گشت. وقتی مسیر توسعه از مکتب و دانشگاه بگذرد و طالبان این نهادها را ببندند و نیم جامعه را با صدور فرمان از آموزش محروم کنند، ناامیدی مردم نسبت به آینده کشور معنای دقیق به خود می‌گیرد. اظهار ناامیدی کامیاب‌شده‌گان کانکور امسال و تاسف آن‌ها بابت محرومیت خواهران‌شان، با پس‌زمینه سیاست مخالف آموزش طالبان معنای دقیق می‌شود. معنای دقیق آن، سقوط فاجعه‌بار نظام آموزشی کشور است که عقب‌گرد جامعه و کشور را به دنبال می‌آورد. بنابراین، تا زمانی که طالبان بر کشور حاکمیت داشته باشند، رشد منفی کیفی و کمی آموزش ادامه خواهد یافت.