نیاز گفت‌وگوی ملی برای آینده دموکراتیک افغانستان

یازدهمین دور گفت‌وگوهای امنیتی هرات که تحت نام «بازخوانی افغانستان؛ راهکارهای متفاوت» از سوی مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، برگزار شده بود، به پایان رسید. اشتراک‌کننده‌گان این نشست در جریان دو روز در مورد آینده افغانستان، نوعیت تعامل جهان با طالبان، آپارتاید جنسیتی، رشد افراطیت و بنیادگرایی، چه‌گونه‌گی اجماع منطقه‌ای و کسب حمایت جهانی از نیروهای سیاسی مخالف طالبان، شکل‌گیری گفت‌وگوی ملی برای آینده دموکراتیک افغانستان، جدال هویتی در منطقه، برخورد دولت‌های حوزه زبان فارسی با فارسی و مبارزه با چاق مواد مخدر و تروریسم گفت‌وگو کردند. انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان گفته است که اشتراک کننده‌گان یازدهمین دور گفت‌وگوهای امنیتی هرات از ۲۵ کشور به‌شمول نماینده‌گان سازمان ملل متحد،‌ اتحادیه اروپا، سازمان همکاری‌های شانگهای، و چندین سازمان دولتی و غیردولتی، حضور داشته‌اند. این اشتراک‌کننده‌گان بازبینی راه‌های آینده افغانستان را بر محور گفت‌وگوها و تحول سیاست‌های جهانی به بحث و بررسی گرفته‌اند.
یازدهمین دور گفت‌وگوهای امنیتی هرات، پس از دو روز در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، به پایان رسید. در روز نخست این گفت‌وگوها، شماری از مقام‌های حکومت پیشین، چهره‌های سیاسی مخالف طالبان، تحلیل‌گران و کارشناسان عرصه‌های مختلف در سلسله‌ گفت‌وگوهای این نشست، اوضاع افغانستان، نوعیت تعامل با طالبان و سیاست جهانی و منطقه‌ای در قبال تعامل با این گروه را به بحث و بررسی گرفتند.
اشتراک‌کننده‌گان در روز نخست در مورد احتمال دستیابی طالبان به سلاح هسته‌ای تاکتیکی و نتایج ویران‌گر خروج غیرمسوولانه امریکا و ناتو از افغانستان صحبت کردند. تفاوت ذاتی نگاه مردم افغانستان با دیدگاه طالبان و مبارزه زنان علیه آپارتاید جنسیتی، از محورهای دیگر بحث‌های روز اول این نشست بود. همچنان اشتراک‌کننده‌گان در مورد نقش رسانه‌ها در تقویت ارزش‌های حقوق بشری، دسترسی طالبان به کمک‌های بشری و بازتاب سفیدنمایی طالبان در گزارش هماهنگ‌کننده دبیر کل سازمان ملل متحد نیز گفت‌وگو و تبادل نظر کردند.
افزون بر این، در شب نخست این گفت‌وگوها، فرشته سما، یکی از آوازخوانان مشهور کشور، با اجرای آهنگ‌های میهنی، به سرور و شادمانی اشتراک‌کننده‌گان این نشست افزوده و یاد و خاطره‌ مهمانان را از افغانستان دموکراتیک و متنوع زنده کرد. افزون بر این، فیلم «حوا، مریم، عایشه» به کارگردانی صحرا کریمی به نمایش گذاشته شد.
محمد اسماعیل خان، رهبر پیشین جهادی و وزیر انرژی و آب حکومت سابق افغانستان، یکی از مهمانان ویژه این نشست، در جریان دو روز اظهاراتی در مورد طالبان و گفت‌وگوهای سیاسی داشت. او در روز دوم این نشست گفت که طالبان نه تنها تغییر نکرده‌اند، بلکه نسبت به گذشته سخت‌گیرتر شده‌اند. به گفته او، افغانستان در بیش‌تر از دو سال گذشته، مصیبت‌های بی‌شماری را متقبل شده است. او همچنان تاکید کرده که حوصله جهان در برابر طالبان سر رفته‌ است.
این رهبر پیشین جهادی با اشاره به عدم تمایل طالبان به‌ گفت‌وگوهای سیاسی، افزوده که این گروه می‌گوید که باید برای زنده ماندن به ما بیعت کنید. او با تاکید گفته که کوبیدن بر طبل استبداد از سوی طالبان، پایه‌های مقاومت را در منبرها، مسجدها و خانه‌ها مستحکم‌تر خواهد کرد.
دومین روز گفت‌وگوهای امنیتی هرات، با اجرای ترانه‌ میهنی از سوی گروهی از جوانان و جوانان، آغاز شد. نخستین میز گفت‌وگوهای روز دوم نشست هرات تحت نام «نوروزستان: ایران‌شهر و همبسته‌گی همسایه‌ها» با حضور حبیب‌الله فاضلی، استاد دانشگاه تهران، عبدالله رهنما، مشاور ارشد مرکز مطالعات استراتژیک تاجیکستان، نظیف شهرانی، استاد دانشگاه اندیانای امریکا، افراسیاب ختک، سناتور پیشین پاکستان، و جاوید احور، پژوهشگر دانشگاه نظربایف، برگزار شده است. اشتراک‌کننده‌گان در مورد حوزه زبان فارسی، جدال هویتی در منطقه، برخورد دولت‌های حوزه نوروز نسبت به ارزش‌های «ایران‌‌شهر» تمدنی، مباحث تفصیلی انجام دادند.
حبیب‌الله فاضلی، استاد دانشگاه تهران، گفته است که مفهوم «ایران‌شهر» قدیمی‌ترین مفهوم سیاسی در «ایران فرهنگی» است و در متون اوستایی ذکر شده است. او افزوده است: «در دوره اسلامی طبعاً ایران‌شهر به مثابه روح جهان ایرانی و مفهوم سرزمینی و مشروعیت‌ساز بوده است. ارزش‌های ایران‌شهری مثل داد و دادگری و روایت اهورایی که از زیست ایرانیان دارند وارد دوره اسلامی شده است. بلوغ این ایده از زمان شاه اسماعیل در دوره صفویه است که در دوره‌های نادرشاه و قاجار ادامه یافته است.»
افراسیاب ختک، سناتور پیشین پارلمان پاکستان، با اشاره به خطر و تهدیدهای افراطیت در حوزه ایران‌شهر و کشتار هویت‌ها و ارزش‌ها، گفته است که باید برای نگهداری ارزش‌هایی چون زبان پارسی، تنوع‌پذیر بود.
نظیف شهرانی، استاد دانشگاه اندیانای امریکا، افزوده است که «استعمار حوزه زبان فارسی از هم پاشیده است.» او تاکید کرده که از هویت استفاده سیاسی و اقتصادی صورت گرفته است. به گفته او، فرهنگ سیاسی، هویت‌ها را از هم جدا کرده و کشورها را به‌نام اقوام به‌وجود آورده است.
جاوید احور، پژوهش‌گر دانشگاه نظربایف، گفته است: «زبان و نام‌های پارسی در طول تاریخ بارها مورد تبعیض سیستماتیک قرار گرفته و حذف شده است.» او تاکید کرده که تاریخ‌های دوره‌های مختلف حوزه تمدنی نوروز به زبان پارسی نوشته شده، اما حاکمان تلاش کرده‌اند تا ریشه‌ها را تضعیف کنند. احور با تاکید بر گذار از ناسیونالیسم و تعصبات سیاسی، خواستار وصل کابل، تهران، دهلی و پشاور شده است.
عبدالله رهنما، نویسنده تاجیکستانی، تاکید کرده که تاجیکی نامیدن زبان پارسی، در یک دوره تاریخی در این کشور، از روی مجبوریت صورت گرفته تا نشان داده شود که تاجیکان از گذشته در سرزمین تاجیکستان بوده‌اند.
آقای رهنما افزوده که تهدید اصلی برای ایران‌شهر و زبان‌ پارسی، گروه‌های افراطی و ایدئولوژی افراطی است. او حاکمیت مذهبی‌ها را در دو کشور فارسی زبان، تهدید به این زبان شمرده است و از مترجم یک مقام طالبان در تهران یاد کرده است.
دومین میز گفت‌وگوهای روز دوم این نشست زیر نام «اجماع منطقه‌ای؛ پشتیبانی جهانی» با حضور سید طیب جواد، سفیر پیشین افغانستان در بریتانیا و روسیه، اسد درانی، رییس سابق استخبارات پاکستان، نیکلاس‌کی، سفیر پیشین بریتانیا در‌ افغانستان، ولادیمیر اوسیف، پژوهش‌گر موسسه سی‌آی‌اس روسیه، و آشیتا میتال، نماینده دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد در اوزبیکستان، برگزار شده است.
سید طیب جواد، سفیر پیشین افغانستان در روسیه، خواستار رویکرد واقع‌بینانه به مسایل افغانستان شده و بر ضرورت تعامل متوازن بین‌المللی و بر همکاری منطقه‌ای برای آینده امن تاکید کرده است. او از جامعه جهانی پرسیده است: «چرا وقتی طالبان استانداردها را برآورده نمی‌کنند، با آن‌ها تعامل‌ کنیم؟» آقای جواد افزوده که تلاش‌های سیاست‌مداران افغانستان نادیده گرفته شده و این برخوردهای دوگانه آشکار دیپلماسی جهانی در قبال افغانستان را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، آشیتا میتال، نماینده دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد در اوزبیکستان، با تاکید بر اجماع منطقه‌ای برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر، افزوده که باید یک استراتژی امنیتی جامع در مرزها به‌وجود بیاید. به گفته او، افزایش جریان‌های مالی غیرقانونی، و افزایش بهای مواد مخدر، بر بازارهای جهانی و افغانستان تاثیرگذار است. او همچنان به تغییر در الگوهای قاچاق مواد مخدر اشاره کرده و بر توقیف قاچاق متامفتامین و جرایم سایبری تاکید کرده است.
همچنان ولادیمیر اوسف، رییس موسسه سی‌آی‌ای روسیه، بر اهمیت توافق منطقه‌ای و نقش کلیدی کشورهای منطقه در حل مسایل افغانستان، تاکید کرده است.
با این حال، جنرال اسد درانی، رییس سابق سازمان استخبارات پاکستان، بر موقعیت پاکستان در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر تأکید کرده و افزوده که این موقعیت در مقابله با تهدیدات گروه‌های افراطی مانند داعش بسیار مهم است.
نشست سومی با عنوان «گفت‌وگوی ملی؛ به‌سوی یک افغانستان دموکراتیک» با حضور علی میثم نظری، رییس روابط خارجی جبهه، شورای عالی مقاومت ملی برای نجات افغانستان، شاه محمود میاخیل، معاون وزارت دفاع حکومت پیشین، محمد کریم امین، عضو ارشد حزب اسلامی افغانستان، بشیر احمد تهینج، وزیرکار و امور اجتماعی حکومت پیشین، عاطفه طیب، فعال حقوق زنان، عارف دوستیار، مشاور موسسه کروک در امریکا، و دکتر ذاکر حسین ارشاد، استاد دانشگاه، نظریات و دیدگاه‌هایشان را در مورد ملت‌سازی، حکومت‌داری و نقشه راه برای آینده دموکراتیک افغانستان ارایه کردند.
شاه محمود میاخیل، معاون وزارت دفاع حکومت پیشین، تاکید کرده که سیاست‌مداران افغانستان نتوانسته‌اند در بیش‌تر از دو سال گذشته تصمیم واحد برای مبارزه در برابر افراط‌گرایی بگیرند. او افزوده است که روایت، اندیشه و پالیسی کهنه برای افغانستان کنونی کارساز نیست. آقای میاخیل در پاسخ به صحبت‌های امین کریم که رژیم طالبان را «نظام» خوانده، گفته است که نظام تعریف خاص دارد و رژیم طالبان را نمی‌توان نظام خواند.
ذاکر حسین ارشاد، استاد دانشگاه بخارست رومانیا، گفته است که نسل امروز افغانستان باید روی اصول و ارزش‌ها توافق کند و ساختار و سیستمی را در نظر بگیرد که قدسی شناخته نشود.
علی میثم نظری، مسوول ارتباط خارجی جبهه مقاومت ملی افغانستان، گفته که برای رسیدن به یک دولت مشروع نباید وابسته به تصمیم کشورهای خارجی بود. او افزوده که یکی از اهداف این جبهه به چالش کشیدن طالبان است تا ثابت شود که این گروه رفتنی است.
بشیر احمد تهینج، وزیر کار و امور اجتماعی حکومت پیشین، با نگرانی از جابه‌‌جایی مهاجران و طالبان پاکستانی در شمال، تاکید کرده که این خطر برای ننگرهار و هزاره‌ها نیز وجود دارد. او ابراز نگرانی کرده که با‌ جابه‌جایی تی‌تی‌پی در ولایت‌های شمالی کشور، این مناطق به غزه دیگر تبدیل خواهد شد.
عارف دوستیار، مشاور موسسه کروک در امریکا، در ادامه گفت‌وگوها افزوده است: «ما به یک روند دورنماسازی در افغانستان ضرورت داریم و همه‌ نهاد‌ها و نیروها باید برنامه‌های خود را برای آغاز این روند آماده بسازند.»
دکتر داوود مرادیان، رییس انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، از حمایت تاجیکستان از مردم افغانستان سپاس‌گزاری کرده است. او گفته که پس از سقوط کشور به‌دست طالبان، جهان مردم افغانستان را تنها گذاشت، اما رییس جمهور تاجیکستان از افغانستان حمایت کرده و او یک «قهرمان» است.
آقای مرادیان تاکید کرده که فلسفه گفت‌وگوهای امنیتی هرات از زمان تاسیس تا کنون این بوده است: «نانش دهید و از ایمانش مپرسید.» او حضور چهره‌های سیاسی، امنیتی، فرهنگی و رسانه‌ای متفاوت را دال بر مدعای خود دانسته است.
انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان گفته است که طی دو روز، یازدهمین دور گفت‌وگوهای امنیتی هرات، میزبان گفت‌وگوهای مهمانانش از ۲۵ کشور بوده است. این نهاد تصریح کرده که علاوه بر چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای، ده‌ها سازمان دولتی و غیردولتی از جمله سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، سازمان همکاری‌های شانگهای، در گفت‌وگوهای امنیتی هرات اشتراک داشته‌اند.
در پایان این نشست، ارکستر زهره، به رهبری داکتر احمد سرمست، رییس انستیتوت ملی موسیقی افغانستان، آهنگ‌های متفاوت را اجرا کرده‌ و شام دل‌انگیز را برای اشتراک‌کننده‌گان به ارمغان آورده‌ است. شماری از اشتراک‌کننده‌گان با اشتراک‌گذاشتن اجراهای این آهنگ‌ها، حسرت نداشتن وطن را در دل‌های همه کسانی که در تبعید به‌سر می‌برند، شعله‌ور کرده‌اند.