پیامدهای ویران‌گر ادامه تنش با پاکستان

با ادامه تنش میان طالبان و پاکستان، بیم آن می‌رود که این تنش ابعاد پیچیده‌تری به خود بگیرد، به‌گونه‌ای که هم طالبان و هم پاکستان هیچ‌کدام خواستار آن نباشند. در حال حاضر که گذرگاه تورخم به‌روی موترهای باربری بسته است و بنابر گزارش‌ها، گفت‌وگوها میان طالبان و دولت پاکستان برای بازگشایی این گذرگاه تا کنون بی‌نتیجه بوده، نگرانی از تشدید تنش‌ها جدی است؛ به‌ویژه زمانی که گفته می‌شود طالبان تهدید به مسدودکردن دایمی گذرگاه تورخم کرده‌اند، احتمال بدترشدن روابط میان طالبان و دولت پاکستان وجود دارد که در این صورت، مردم افغانستان بیش‌تر از بقیه زجر خواهند کشید.
درست است که در حال حاضر پاکستان وضعیت اقتصادی و سیاسی خوبی ندارد؛ اما این بحران دیر یا زود پایان خواهد یافت و در نهایت، ما می‌مانیم و سروکله‌زدن با پیامدهای زیان‌بار پاکستان‌ستیزی احمقانه‌مان. افغانستان که در حال حاضر در دست طالبان است، هم از نظر سیاسی – امنیتی و هم از نظر اقتصادی به مراتب آسیب‌پذیرتر از پاکستان است و اگر تنش میان دو کشور به مرحله‌‌ای برسد که طالبان و پاکستان به رویارویی نظامی متوسل شوند و یاهم در نتیجه افزایش تنش‌ها، گذرگاه‌های مهمی مثل تورخم و اسپین‌بولدک به‌گونه دوام‌دار بسته شوند، پیامدهای فاجعه‌بار سیاسی و اقتصادی برای افغانستان خواهد داشت.
افغانستان از نظر اقتصادی بیش‌تر کشور مبتنی بر واردات و وابسته به کمک‌های خارجی باقی مانده است. بیش‌تر واردات کالاهای تجارتی از طریق پاکستان انجام می‌شود. افغانستان تلاش‌های زیادی کرده است تا وابسته‌گی اقتصادی‌اش به پاکستان را کاهش دهد؛ اما این تلاش‌ها نتیجه زیاد مطلوبی نداشته و ما همچنان وابسته به گذرگاه‌هایی مثل تورخم و اسپین‌بولدک باقی مانده‌ایم. نه بندر چابهار توانسته است جاگزین این بنادر شود و نه هم دهلیزهای هوایی حکومت اشرف غنی توانست به حدی کارآمد و موثر باشد که بتوان آن را بدیل بهتر و کم‌هزینه‌تری در مقایسه با گذرگاه‌های تورخم و اسپین‌بولدک دانست.
پس از روی کارآمدن دوباره طالبان، تصور می‌شد که پاکستان به آنچه می‌خواست در افغانستان دست یافته و این کشور حالا از هر نظر در اختیار کامل پاکستان است. مقام‌های دولتی این کشور نیز خوش‌حالی‌شان را از بازگشت طالبان پنهان نمی‌کردند و از این که توانسته بودند به اهداف استراتژیک‌شان در افغانستان دست یابند، خیلی راضی به نظر می‌رسیدند. اما یک گروه این وسط طعم شیرین پیروزی را به کام نظامیان پاکستانی تلخ کرد: تی‌تی‌پی. این گروه که از جانب طالبان افغانستان حمایت می‌شود، با الهام از پیروزی یاران ایدئولوژیکش دست به تشدید حمله‌های تروریستی در خاک پاکستان زد و تلاش‌های دولت این کشور به هدف متقاعدکردن طالبان افغانستان برای سرکوب تی‌تی‌پی نیز تا کنون هیچ نتیجه مثبتی در پی نداشته است.
دولت پاکستان که در حال حاضر قصد ندارد با طالبان درگیر شود، سعی کرده از راه‌هایی مثل اعمال فشار بر مهاجران افغانستان و وضع محدودیت‌ها بر عبور کالاهای تجارتی به روش‌های مختلف، این گروه را وادار به همکاری در زمینه مبارزه با تی‌تی‌پی کند، که تا کنون موثریتی نداشته است و طالبان همچنان زیر بار فشارهای اسلام‌آباد نرفته‌اند. با این حال، ادامه مسدودماندن گذرگاه تورخم به‌روی موترهای باربری در کنار این که به پاکستان زیان وارد می‌کند افغانستان را نیز به شدت متضرر می‌سازد، آن‌هم در وضعیتی که هیچ راه بدیلی در دسترس نیست تا ما را از پاکستان بی‌نیاز کند. ما به این کشور نیاز داریم حتا بیش‌تر از میزان نیازی که پاکستانی‌ها به ما دارند.
در کنار نیاز اقتصادی، افغانستان از نظر سیاسی – امنیتی نیز به شدت از رهگذر دشمنی با پاکستان آسیب‌پذیر است و کابل هیچ‌گاهی نتوانسته این آسیب‌پذیری را به حداقل برساند. ارتش پاکستان در بازی سیاست در افغانستان همواره نقش پررنگ و اثرگذار بازی کرده و همواره یکی از مدیران بحران مزمن در کشور ما بوده است. نظامیان پاکستان گاهی با کارت تنظیم‌های جهادی در جنگ افغانستان آتش‌بیار معرکه بوده و گاهی هم با کارت طالبان. روشن نیست که در آینده با کدام نیروی نیابتی جدید وارد زمین بحران در افغانستان خواهد شد. اگر نظامیان پاکستانی بخواهند به‌ساده‌گی این کار را خواهند کرد.
مهارت ارتش پاکستان در مدیریت گروه‌های تندرو اسلامی از هیچ‎کس پوشیده نیست. پاکستانی‌ها هم تجربه زیادی در این کار دارند و هم از امکانات بیش‌تری در مقایسه با طالبان برخوردارند. اگر این گروه از تی‌تی‌پی در برابر دولت پاکستان حمایت می‌کند، ارتش این کشور نیز این توانایی را دارد تا از شاخه خراسان داعش در برابر طالبان حمایت کند. داعش یک گروه تک‌ملیتی عرب نیست. این گروه تروریستی یک جمع قابل توجه شورشیان چندملیتی است که در صدد ایجاد خلافت جهانی اسلامی می‎باشد و حدومرزهای جغرافیایی کنونی کشورها را به‌رسمیت نمی‌شناسد. داعش خراسان هم ترکیب چندملیتی دارد و متشکل از طالبان پیشین افغانستان، طالبان پیشین پاکستان و شورشیان خارجی است؛ موضوعی که گراف نفوذ پاکستان در میان این گروه را بالا می‌برد. با توجه به نقش کلیدی‌ای که دولت پاکستان در مدیریت گروه‌های تندرو اسلامی دارد، داعش خراسان در افغانستان نمی‎تواند بدون حمایت دولت اسلام‌آباد زنده بماند.
واقعیت این است که افغانستان نه می‎تواند از راه تحریم کالاهای پاکستانی – زمانی در حکومت پیشین این طرح پیشنهاد شده بود که زیاد مورد توجه قرار نگرفت – در رقابت اقتصادی با پاکستان پیروز شود، و نه در حال حاضر می‎تواند با رویکرد نظامی این کشور را به زانو دربیاورد. افغانستان هیچ چیزش باثبات و پایدار نیست؛ در حالی ‎که پاکستان دست‌کم در عرصه سیاسی – نظامی از قدرت‎های مطرح منطقه‌ای به حساب می‌آید و کسی نمی‎تواند این موضوع را انکار کند. سیاست با خیال‎بافی و آب‌نادیده موزه کشیدن نمی‎شود. در سیاست باید واقع‎بین بود و آینده‎نگر.