وضعیت نابسامان آبده‌های باستانی هرات زنگ خطر را به صدا در آورده است. مسوولان محلی هرات با انتقاد از این وضعیت، وزارت اطلاعات و فرهنگ، این وزارت را متهم به کم‌توجهی می‌کنند. نماینده‌گان مردم در مجلس هم از دید مسوولان محلی، مقصر کم‌توجهی به آبده‌های باستانی هستند. از آن طرف نماینده‌گان مردم اما ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات را به سهل‌انگاری و ضعف کاری در به دست آوردن بودجه برای آبده‌های باستانی متهم می‌کنند. هم‌زمان با این، دفتر والی هرات از وعده رییس جمهوری کشور برای تخصیص بودجه در صورت بررسی آبده‌های تاریخی داده است. با این همه اما آن‌چه که از دید آگاهان امور برای حفظ آبده‌های باستانی نیاز است، گام عملی برداشتن در این راه است. ایوان شرقی آرامگاه شیخ ابوالولید آزادانی شکاف عمیقی برداشته و در حال فرو ریختن است. در عکس‌های تازه‌ای که از این بنای تاریخی به رسیده، دیده می‌شود که با استفاده از چند پایه چوبی و فلزی تلاش شده که از فروریزی آن جلوگیری شود. بنا بر گزارش‌ها، در سال ۱۳۹۷ آرامگاه ابوالولید پس از ۱۳ سال به طور ابتدایی بازسازی شد اما ریزش باران بی‌وقفه در اواخر سال ۱۳۹۷ و اوایل سال ۱۳۹۸ سبب شد که آب به زیربنای ایوان‌های آرامگاه نفوذ کند و باعث شکاف در سقف ایوان شود. زلمی صفا، آمر حفظ و مراقبت آبده‌های باستانی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید که در نتیجه فرستادن مکتوب‌های متعدد به وزارت اطلاعات و فرهنگ و اداره‌های مختلف دولتی در هرات و مرکز کشور، فقط ۵۰ هزار افغانی برای جلوگیری از ریزش ایوان آرامگاه ابوالولید از اداره عملیاتی ریاست جمهوری به دست آمد. به گفته وی، همان هزینه صرف خرید چند پایه چوبی و خاک‌ریزی در مقابل جریان آب شد تا گام کوچکی برای جلوگیری از ریزش ایوان آرامگاه برداشته شود. آرامگاه شیخ ابوالولید آزادانی به دوران حکومت آل کرت برمی‌گردد، اما دو ایوان بزرگ و تاق خشتی آن در دوره تیموریان آباد شده است. در هرات اما این تنها آرامگاه شیخ ابوالولید آزادانی نیست که در معرض تخریب قرار دارد. در یک شب زمستانی سال ۱۳۹۷، بارش بی‌وقفه باران سبب فروریزی تیمچه نیازی، از بازارچه‌های قدیمی و سرپوشیده هرات شد. یافته‌های ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات نشان می‌دهد که تا یک سال دیگر، افغانستان شاهد فرو ریختن کاروان‌سرای مختارزاده است. این کاروان‌سرا در شهر کهنه هرات قرار دارد و با نقوش خشتی و معماری خاص ساخته شده که به باور مسوولان این ریاست، در نوع خود بی‌نظیر است. اطلاعات این ریاست نشان می‌دهد که همین اکنون خانقاه چشت شریف، حمام موسایی‌ها، کنیسه یوحا، مسجد شیخ‌الاسلام کرخی، مسجد گازرگاه و دست‌کم ۴۰ درصد از مجموع ۸۰۰ آبده باستانی هرات هم در معرض شدید ویرانی قرار دارد. نبود بودجه و کم‌توجهی مسوولان محلی و مرکزی کشور به حفظ آبده‌های سبب شده که آمریت حفظ آبده‌های باستانی هرات لب به شکایت باز کرده و دولت مرکزی و اداره محلی را به بی‌پروایی در حفظ آبده‌های باستانی متهم کند. آقای صفا، آمر حفظ و مراقبت آبده‌های باستانی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات وضعیت آبده‌های باستانی در ولسوالی‌های هرات را نسبت به مرکز شهر به شدت وخیم‌تر می‌داند و می‌گوید که در کنار بی‌پروایی مقام‌های محلی و مرکزی، بی‌توجهی نماینده‌گان مردم در مجلس و شورای ولایتی، هم سبب شده که آبده‌های باستانی هرات در معرض نابودی قرار گیرد. او از نماینده‌گان مردم می‌خواهد که نگرانی ناشی از فروریزی آبده‌های باستانی هرات را در مجلس کشور انعکاس دهند. او تصریح می‌کند که در سال ۱۳۹۸ حتی یک افغانی هم از بودجه وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور برای حفظ آبده‌های باستانی هرات اختصاص داده نشده است. به گفته وی، مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور در «خواب» هستند. با آن که ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات نماینده‌گان مردم در مجلس را به کم‌توجهی متهم می‌کند اما سیدعظیم کبرزانی، عضو مجلس نماینده‌گان می‌گوید که هنگام ترتیب بودجه، دو بار با ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات گفت‌وگو کرده و از آنان خواسته که طرح‌های پیشنهادی خود را به وی بفرستند. وی که عضو کمیسیون بودجه مجلس است، می‌افزاید پس از دو بار تماس با ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، دریافته که ضعف مدیریتی در این اداره سبب شده که فهرست پیشنهادها و نیازمندی‌ها به وی فرستاده نشود. او می‌گوید تا زمانی که مسوولان ارشد این ریاست از وظیفه سبک‌دوش نشوند، هرات هر روز شاهد تخریب بیش‌تر آبده‌های باستانی این ولایت است. اداره محلی هرات هم از وعده‌های رییس جمهور کشور مبنی بر اختصاص بودجه برای برطرفی نگرانی در مورد آبده‌های باستانی این ولایت خبر می‌دهد. سید عبدالوحید قتالی، والی هرات می‌گوید که با توجه به کم‌کاری‌ها، نیاز است که بررسی آبده‌های تاریخی هرات دوباره انجام گیرد. به گفته وی، پس از بررسی، طبق هدایت رییس جمهوری کشور منابع مالی به دست‌رس اداره محلی قرار گرفته و برای برطرفی چالش‌های فراراه حفظ آبده‌های باستانی اقدام می‌شود. در همین حال عبدالکبیر ایثار، عضو شورای ولایتی هرات، آبده‌های باستانی این ولایت را هویت مردم این ولایت تعریف می‌کند و کم‌توجهی مسوولان دولتی را نسبت به حفظ آن‌ها قابل قبول نمی‌داند. او مسوولان دولتی در پایتخت و هرات و نهادهای حامی آثار و آبده‌های باستانی را مسوول حفظ و نگهداشت بناهای تاریخی می‌خواند. گدام‌ها، مسجد جامع بزرگ، آرامگاه سلطان حسین واعظ کاشفی، مناره‌های هرات و قلعه اختیارالدین جزو بناهای تاریخی است که طی سال جاری و سال‌های گذشته تلاش نسبی برای حفظ آن‌ها شده است. با این وصف اما آگاهان امور فرهنگی از دولت می‌خواهند که تلاش برای حفظ آبده‌های باستانی باید در همه فصل‌های سال دوام یابد. محمد صدیق میر، استاد دانشگاه و کارشناس تاریخی در این ولایت می‌گوید که بازسازی آبده‌های باستانی باید بطور دوام‌دار در جریان باشد. به باور وی، توجه مقطعی به آبده‌های باستانی نمی‌تواند گره مشکلات آبده‌های باستانی این ولایت را باز کند. او می‌افزاید که علاوه بر توجه دوام‌دار، دولت مرکزی کشور برخی ولایت‌هایی را که آبده باستانی ندارند، هنگام تخصیص بودجه نباید با هرات هم‌ردیف محاسبه کند.
سیدحسن حسینی
