بحران کم‌آبی در تاجیکستان و کاهش صادرات برق به افغانستان

بحران کم‌آبی در تاجیکستان باعث کاهش صادرات برق از این کشور به افغانستان شده است. به گفته ناظر یادگاری، سخنگوی شرکت “برق تاجیک” تاجیکستان در سال ۲۰۱۹ یک میلیارد و ۴۵۸ میلیون کیلووات ساعت نیروی برق به افغانستان صادر کرده بود، اما سال ۲۰۲۰ به همسایه جنوبی‌اش تنها ۹۲۵ میلیون کیلووات ساعت برق داد. یعنی تاجیکستان در سال ۲۰۲۰ نسبت به یک سال قبل ۵۳۳ میلیون کیلووات ساعت کمتر برق به افغانستان صادر کرده است. امسال به دلیل سرما رودخانه‌های تاجیکستان کم‌آبتر شده‌اند. کم شدن ذخایر آب در سد نارک تاجیکستان، این کشور را وادار کرده در برابر کاهش صادرات برق به همسایه‌هایش، انتقال آن را به مناطق روستای این کشور هم محدود کند. سه سال پیش مقامات تاجیکستان به مردم این کشور اطمینان داده بودند که آنها دیگر در زمستان از کمبود برق رنج نخواهند برد. اما پاییز گذشته انتقال برق به مردم بدون اعلام قبلی دوباره محدود شد. یک ماه پیش مقامات رسماً اعلام کردند که به دلیل کم‌آبی در رودخانه وخش و صرفه جویی ذخایر آب سد نارک برای تولید برق در بهار، از ۵ ژانویه مناطق روستای تاجیکستان شبها دست کم تا هفت ساعت برق نخواهند داشت. این در حالیست که ۷۰ درصد جمعیت تاجیکستان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. “برق تاجیک”، شرکت اصلی توزیع کننده نیروی برق در تاجیکستان دلیل اعمال محدودیت در انتقال برق به مناطق روستایی را به کمبود ذخایر آب در سد نیروگاه نارک مربوط دانست. این وضعیت در صادرات برق تاجیکستان به کشورهای همسایه، از جمله افغانستان هم تأثیر گذاشت. افغانستان همه ‌ساله به ۲ هزار مگاوات برق نیاز دارد که تقریباً ۷۰ درصد آن را از کشورهای همسای وارد می‌کند. تاجیکستان به ولایت‌های بغلان، کُندوز و تخار برق می‌دهد. محمد ظاهر اغبر، سفیر افغانستان در تاجیکستان در این رابطه گفت: “در بهار تاجیکستان تا ۳۲۰-۳۵۰ مگاوات برق به افغانستان می‌دهد. فعلاً تا به ۴۰ مگاوات کاهش یافته. ولی متباقی برق مورد نیاز خود، بخصوص برای شهر کابل را که ضرورتش ۵۵۰ مگاوات است، افغانستان از طریق ازبکستان و ترکمنستان دریافت می‌کند. ما با این کشورها هم قراردادهایی داریم.” نارک، بزرگ‌ترین نیروگاه تاجیکستان است که نیازهای اصلی مردم و اقتصاد این کشور را با برق تأمین می‌کند. به گفته مسئولان سد نارک این روزها سطح آب این سد نسبت به یک سال پیش نزدیک چهار متر پایین بوده است. رستم فاضل‌اف، سرمهندس نیروگاه نارک می‌گوید: “این شب و روزها نسبت به همین دوره سال گذشته به آب‌انبار (سد) نیروگاه نارک در یک ثانیه به حساب میانه‌ ۴۰ متر مکعب آب کمتر وارد می‌شود. ما حالا برای تولید برق بیشتر از آب ذخیرکرده ‌امان در تابستان گذشته استفاده می‌ کنیم.” مشکل کم‌آبی باعث شده تاجیکستان در توافقات انرژی با ازبکستان و افغانستان تجدید نظر کند. اگر چه مسئولان می‌گویند تاجیکستان متوجه از دست ندادن جایگاه خود در بازار برق منطقه هستند. ناظر یادگاری، سخنگوی شرکت “برق تاجیک” در این باره گفت: “حالا برای یک بازیگر بازار داد و گرفت برق منطقه باقی ماندن، و برای محافظت دستگاه‌ها و خطوط انتقال برق هر شبانه‌روز ۵۰-۶۰ مگاوات برق به افغانستان می‌دهیم که این مقدار برق در تأمین مردم کشور خودمان با برق تأثیر چندانی ندارد”. بیش از ۹۰ درصد برق تولید تاجیکستان آبی است و برای افغانستان واردات آن ارزانتر تمام می‌شود. تاجیکستان امیدوار است که با تکمیل ساخت نیروگاه راغون به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده برق در منطقه تبدیل شود. دو سال پیش دو توربین این نیروگاه شروع به تولید برق کرد. نیروگاه راغون، واقع در ۱۱۰ کیلومتری شمال شرق شهر دوشنبه، شش توربین خواهد داشت و ظرفیت تولید برق سالانه آن ۳۶۰۰ مگاوات خواهد بود، تقریباً معادل تمام برقی که هر سال در نیروگاه‌های تاجیکستان تولید می‌شود. اما نرسیدن برق در فصل زمستان در تاجیکستان تنها به سبب کم‌آبی نیست. منتقدان دولت سوءمدیریت در نظام انرژی و وجود فساد گسترده در این عرصه را نیز از دلایل کمبود برق در زمستان می‌دانند.