منار جام غور، یکی از بزرگترین گنجینه‌های معماری افغانستان ‘در خطر فرو ریختن است’

منار جام، یکی از بزرگترین گنجینه‌های معماری افغانستان، در خطر ریزش و ویرانی قرار دارد.
این منار هشتصد ساله که جزء میراث جهانی سازمان ملل است، طبق یک ارزیابی وضعیت “خطرناک و نگران‌کننده‌ای” دارد.
باستان‌شناسان بیم دارند وضعیت این منار ۶۴ متری در طول زمستان بدتر شود و سرما و رطوبت و یخبندان به این بنای خشتی آسیب بیشتری بزند.
روری استوارت، مدیر کل سابق توسعه روابط بین‌المللی بریتانیا، گفت ویرانی منار جام در ولایت غور “تراژدی” خواهد بود.
آقای استوارت که در سال ۲۰۰۲ بلافاصله پس از سرنگونی طالبان از این منار دیدن کرده بود، آن را “یکی از مهم ترین بناهای تاریخی آسیای مرکزی” توصیف کرد.
طالبان می‌گویند برای مرمت منار “تلاش” می‌کنند. ذبیح‌الله مجاهد گفت: “با دو موسسه در این مورد صحبت کرده‌ایم که یکی آن با سازمان یونسکو مرتبط است تا این منار را ترمیم کنند.”
آقای استوارت این منار را “زیباترین، تحسین‌برانگیزترین و خارق‌العاده‌ترین ادای احترام به تمدن گمشده” دانست و گفت: “از دست‌دادن آن یکی از بزرگترین خسارات فرهنگی در ۵۰ یا ۶۰ سال گذشته خواهد بود”.
این منار خشتی/آجری، در دره‌ای صعب‌العبور، در محل تلاقی رودخانه‌های “هریرود” و “جمرود”، در اواخر قرن دوازدهم ساخته شده است.
منار به شکل سه استوانه بر روی یکدیگر است و کل آن بر پایه‌ای هشت ضلعی قرار دارد. کل منار با تزئیناتی استادانه ‌از آیه‌های ‌قرآن پوشیده شده است.
منار جام که از شاهکارهای تمدن غوری‌ها به شمار می‌رود در سال ۲۰۰۲ در فهرست میراث‌ فرهنگی جهانی در یونسکو ثبت شد اما به باور شماری، این نهاد نیز در این ۱۸ سال کار چندانی برای مرمت این بنا انجام نداده است.
مورخان بر این باورند که این منار در جایی به نام فیروزکوه بنا شده، شهری که پسر چنگیزخان ویران کرد و گمان می‌رود که این منار از بقایای یکی از آبادی‌های آن باشد.
منار جام در زمان پادشاهی سلطان غیاث‌الدین، (۵۵۸-۵۹۹ هجری)، از بزرگترین پادشاهان سلسله غوری، ساخته شد و گفته می‌شود از منار مشابهی در دهلی هند الگوبرداری شده است.
دولت پیشین هم قبلا هیأتی متشکل از باستان‌شناسان و نماینده یونسکو را به ولایت غور فرستاده بود تا وضعیت منار جام را بررسی‌ کنند.
باستان‌شناسان سال‌هاست درباره این منار هشدار می‌دهند و بررسی اخیر “شبکه توسعه آقاخان” هم نشان داد سیل در سال ۲۰۱۹، گل و لای و رسوبات را به پایه بنا منتقل کرده است.
به گزارش این شبکه، “با شروع فصل زمستان، خشت‌های مرطوب و نمناک پایه منار در معرض چرخه یخبندان قرار می‌گیرد که در نتیجه آسیب بیشتری به ساختار بنای این منار متزلزل و کج‌شده وارد می‌شود و رسوبات ته‌نشین‌شده توسط سیل نیز سطح بستر رودخانه را بالا برده است، به این معنی که سیلاب‌های بعدی به پایه بنا نزدیک می‌شود.”
“این منجر به غوطه‌ور شدن بخش بزرگتری از منار ناپایدار و لرزان در زیر سیلاب خواهد شد که خطر فروپاشی کامل آن را به همراه دارد.”
مقامات ولایت غور می‌گویند مرمت و حفاظت از منار‌ جام هزینه زیادی دارد و اداره محلی قادر به تامین آن نیست.
والی محلی طالبان هم در اوایل ماه جاری نیز گفت منار جام تنها به غور تعلق ندارد بلکه متعلق به تمام جهان است و اگر وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان یا سازمان‌های بین‌المللی توجه نکنند، منار ممکن است فرو بریزد.
پس از سیل ۲۰۰۹، یونسکو ۱.۹ ملیون دلار برای نجات منار از “اتحادیه بین‌المللی حفاظت از میراث‌ فرهنگی در مناطق درگیری” دریافت کرد.
اکنون مشخص نیست که یونسکو چگونه با طالبان در این زمینه همکاری خواهد کرد.