معضل توزیع پاسپورت؛ چه باید کرد؟

ریاست عمومی پاسپورت همواره از اداراتی است که مراجعه‌کننده‌گان بسیاری دارد. دلیلش هم این است که هر شهروندی برای هر نوع سفر خارجی، به آن نیاز دارد. این اداره سال‌ها با مشکلات تجمع متقاضیان مواجه بود، در حالی که سطح ارایه خدمات و میزان توزیع پاسپورت بسیار پایین بود. این امر، به دلالان و کمیشن‌کاران زمینه داده بود که از یک طرف پول مردم را بقاپند و از طرف دیگر قوانین و لوایح دولت را دور بزنند. دلالان هم بسته به زمان و متغیرهای دیگر، با نرخ‌های متفاوتی برای مشتریان‌شان پاسپورت دست‌وپا می‌کردند. بارها مردم شکایت داشتند که «کمیشن‌کاران» یک جلد پاسپورت را در بدل ۱۳ هزار افغانی هم «کشیده‌اند». آن زمان پول افغانی ارزش بیش‌تری داشت.
این وضعیت سال‌ها ادامه یافت تا این‌که بالاخره سیستمی در ریاست عمومی پاسپورت ساخته شد که با استفاده از آن، هر متقاضی فقط در نیمه‌ یک روز می‌توانست تمام مراحل اداری اخذ پاسپورت را طی کند و دو روز بعد پاسپورت را از پسته‌خانه نزدیک محل زنده‌گی یا کارش بگیرد.
وقتی در ۲۴ اسد امسال حکومت پیشین سقوط کرد، دیگر تاکنون فعالیت ریاست پاسپورت به حالت عادی برنگشته و گرفتن پاسپورت به یک معضل بزرگ بدل شده است. از یک طرف کارشیوه‌ها بسیار سریع تغییر می‌کند و از طرف دیگر سطح ارایه خدمات ناچیز است. ادعاهای طالبان برای رساندن سطح توزیع روزانه پاسپورت به ۱۰ هزار جلد هم تاکنون به واقعیت نپیوسته و از ازدحام مردم نکاسته است. وضعیت طوری است که حتا کسانی در پنج ماه گذشته پیوسته به دنبال اخذ پاسپورت بوده‌، اما هنوز موفق نشده‌اند. این نشان می‌دهد که سطح توزیع پاسپورت و ارایه خدمات نسبت به میزان متقاضی بسیار پایین است. اکنون هم فعالیت ریاست عمومی پاسپورت به دلیل آن‌چه مشکلات امنیتی خوانده می‌شود، متوقف است و هیچ تاریخ دقیقی برای شروع دوباره آن اعلام نشده است.
توقف فعالیت ریاست پاسپورت و میزان اندک خدمات در واحدهای ولایتی این اداره، مشکلات بسیاری را برای شهروندان کشور خلق کرده است. مردم مریضان‌شان را که در داخل کشور قابل تداوی نیستند، نمی‌توانند برای تداوی به کشورهای همسایه منتقل کنند. دانشجویانی که بورسیه تحصیلی دارند، با احتمال از دست دادن فرصت تحصیل مواجه‌اند. کسانی هم اقامت یا دعوت‌نامه کشورهای خارجی را دارند و تعدادی هم تجارت و کاروبارشان گرفتن پاسپورت را الزامی می‌کند.
باری عالم‌گل حقانی، رییس عمومی پاسپورت، با رسانه‌ها گفت که مردم افغانستان همه به دنبال پاسپورت‌اند. در چنین وضعیتی، اما سطح ارایه خدمات در واحدهای ولایتی ریاست پاسپورت بسیار پایین است و اداره مرکزی هم تعطیل. سوال حالا این است که چه باید کرد؟
توزیع پاسپورت به شهروندان، کار پیچیده‌ای نیست. سخت‌ترین و زمان‌برترین مرحله، انگشت‌نگاری است. اگر سطح متقاضی بالا رفته است، با توجه به درامدی که عاید وزارت مالیه می‌شود، طالبان به‌ساده‌گی می‌توانند بر تعداد کارمندان بخش بایومتریک/انگشت‌نگاری بیفزایند. چون تعداد متقاضیان خیلی زیاد است، این ریاست می‌تواند تعداد کارمندان این بخش را به چندین برابر افزایش دهد. تهیه تجهیزات آن هم در عصر کنونی خیلی دشوار نیست. چه بسا که بشود این تجهیزات را از ادارات دیگر، از جمله بخش‌های دیگر وزارت داخله یا کمیسیون‌های لغو شده انتخاباتی قرض گرفت یا از بازارهای داخلی تهیه کرد.
یکی از دلایل ازدحام، بی‌اعتمادی به روند است. درست یا نادرست شایعاتی پخش می‌شود که گویا تعداد پاسپورت‌های چاپ شده با لوگوی جمهوریت، معدود است و در آینده پاسپورت‌ها با لوگوی امارت چاپ می‌شود که اعتبار کم‌تری دارد. واقعیت اما این است که پاسپورت افغانستان با هر لوگویی که باشد، در قعر فهرست پاسپورت‌های معتبر جهان قرار دارد. همین حالا با لوگوی جمهوریت هم چنان اعتبار پایینی دارد که نمی‌توان با آن به‌ساده‌گی از کشورهایی مانند پاکستان و ایران ویزا گرفت. دیگر چه‌قدر اعتبار این پاسپورت ظرفیت پایین رفتن را دارد؟ این نگرانی در حالی که چندان به‌جا هم به نظر نمی‌رسد، ولی ازدحام را افزایش داده است. برای مدیریت این وضعیت، ریاست پاسپورت باید به مردم اطمینان دهد که بابت به اتمام رسیدن پاسپورت نگران نباشند. این اطمینان با راست‌کاری و صداقت، می‌تواند در میان مردم خلق شود.
یکی دیگر از راه‌های حل، استفاده از فناوری‌های عصری است. در حالی که در عصر تکنولوژی زنده‌گی می‌کنیم، اما برای گرفتن نوبت تحویلی عریضه، مردم شب‌ها و روزها در صف می‌ایستند. استفاده از فرم آنلاین، می‌تواند کار همه را راحت کند. وقتی کسی فرم را خانه‌پری می‌کند و می‌بیند که ۱۰ یا ۱۵ روز بعد نوبتش می‌رسد، دیگر همه‌روزه از بام تا شام پیش دروازه ریاست پاسپورت نمی‌ایستد. این‌گونه، برای دلالان و کمیشن‌کاران هم زمینه دور زدن لوایح و طرزالعمل‌ها داده نمی‌شود. در وضعیتی که مردم کشور با فقر مضاعف دست و پنجه نرم می‌کنند، شایعاتی به گوش می‌رسد که حتی دلالان برای گرفتن یک جلد پاسپورت، بیش از یک هزار دالر پول گرفته‌اند. ریاست پاسپورت هم بارها از گرفتاری دلالان و متقلبان در اطراف این ریاست خبر داده است. در صورتی که سطح عرضه خدمات بالا برود، دیگر هیچ کسی پول اضافی ندارد که به دلال بدهد و این‌گونه به خودی خود جلو ارتکاب جرم دلالی و کمیشن‌کاری گرفته می‌شود.
در نتیجه می‌توان گفت که ریاست پاسپورت به جای تعطیلی اداره، باید برای کاستن از ازدحام، با افزایش کارمند، سطح خدمات را بالا ببرد. این، اصلی‌ترین و کارامدترین روش است. هرشهروندی حق دارد از سند مسافرتی برخوردار شود. در کنار آن، استفاده از تکنولوژی عصری می‌تواند بخش بزرگی از مشکلات را کاهش دهد. باز کردن ویب‌سایت برای چند دقیقه در زمان نامشخصی از شبانه‌روز، نتیجه مثبت نداشت و منطقی است که ویب‌سایت برای همیشه باز باشد و هر کسی بعد از ثبت نام، تاریخ مراجعه‌اش را خواهد فهمید.