از بحران‌ بانکی تا فروپاشی نظام اقتصادی در افغانستان

با تنگ‌تر شدن حلقه‌ محاصره‌ی کشور از سوی طالبان، هجوم شهروندان برای گرفتن پس‌اندازهای‌شان از بانک‌ها، بیشتر از هر زمانی افزایش پیدا کرد و این روند سبب شد تا نظام بانکی کشور با بحران نقدینگی روبه‌رو شود.
روزها پس از تحولات اخیر و به قدرت رسیدن دوباره‌ی طالبان در افغانستان، خدمات بانکداری با محدودیت‌های مواجه شده و ماه‌ها روند ارائه خدمات بانکی به شهروندان متوقف گردید. بانک‌های خصوصی در حالی‌که با واکنش‌ها و انتقادهای زیادی دوباره آغاز به فعالیت کرده‌اند؛ اما هنوز دسترسی شهروندان به خدمات مناسب فراهم نیست و محدودیت‌های نظام بانکی پابرجا است.
براساس آمارهای موجود، پیش از تحولات سیاسی در کشور نزدیک به ۳,۸ میلیارد دالر سپرده‌های مردم در بانک‌های خصوصی بود که بعد از تحولات، به‌خاطر بی‌اعتمادی شهروندان نسبت به بانک‌ها، مردم برای پس‌گیری پول‌های‌شان به بانک‌ها هجوم بردند و این رقم به ۱,۸ میلیارد دالر کاهش یافت.
با گذشت بیش از یک سال هنوز هم شهروندن نمی‌توانند پول‌های‌شان را به‌گونه‌ای کامل از بانک‌ها برداشت کنند. براساس فیصله بانک مرکزی، هر شهروند در جریان یک هفته‌ی کاری اجازه دارد که ۲۰۰ دالر یا هم ۲۰ هزار افغانی برداشت کند و بیشتر از آن اجازه ندارد. برخی از باشندگان بلخ که ناچار اند ساعت‌ها برای دریافت سپرده‌های پولی‌شان در برابر بانک‌های خصوصی انتظار بکشند، خواستار حل مشکلات سد راه خدمات بانکی هستند.
محمداکبر(مستعار)، یکی از باشندگان شهر مزار شریف، مرکز بلخ می‌گوید محدودیت‌های وضع شده در روند خدمات بانکی سبب ایجاد مشکلات زیادی در زند‌گی مردم شده است. وی همچنان با انتقاد از این مشکلات می‌گوید: «واقعا یک مشکل بزرگ سر ما ساخته‌اند. یک هفته منتظر می‌باشم تا ۲۰۰ دالر بگیرم. برای گرفتن این پول هم باید خواب خود را حرام کنم و ساعت چهار صبح بیایم و در صف ایستاد شوم.»
ماریه (مستعار)، یکی دیگر از باشندگان بلخ که برای دریافت پول در مقابل یکی از بانک‌های خصوصی آمده است، با چهره‌ی پریشان و فکر عصبانی از حکومت طالبان انتقاد می‌کند. ماریه می‌گوید: «اگر طالبان توان مدیریت را ندارند باید میدان را رها کنند. ما چه گناه کردیم که برای پول خود باید روزها انتظار بکشیم و حرف‌ و بدرفتاری‌های مسئولان بانک را شاهد باشیم.»
تنها باشندگان بلخ نیستند که محدودیت‌های بانکی سبب مشکلات در زند‌گی‌شان شده است، بلکه صدها شهروند دیگر نیز ساعت‌ها برای دریافت سپرده‌های بانکی‌شان در برابر بانک‌ها صف می‌بندند.
برخی از آگاهان مسائل اقتصادی در کشور می‌گویند تحولات اخیر و محدودیت بر نوع خدمات بانکی و تحریم‌های جهانی بر نظام بانکی افغانستان، آسیب‌های جبران‌ناپذیر را در اقتصاد کشور وارد کرده است.
احمدمنیب انوری، یکی از آگاهان امور اقتصادی وضعیت خدمات بانکی در کشور را نگران‌کننده بیان کرده و خواستار رسیدگی به مشکلات بانکی از سوی حکومت سرپرست و جامعه‌ی جهانی است. آقای انوری سیستم وام‌دهی در نظام بانکداری را یکی از روش‌های مهم جهت دریافت عواید در بانک‌ها بیان کرده می‌گوید در حال حاضر این روند در بانک‌های افغانستان به‌گونه‌ای کلی توقف شده است. به‌باور وی، ادامه‌ی این روند می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیر را بر پیکر نظام بانکداری کشور وارد کند. «سیستم وام‌دهی که یکی از اساسی‌ترین مسائل بانکداری به‌حساب می‌آید و از این راه بانک‌ها می‌تواند عاید خوبی داشته باشند، اما بدبختانه در افغانستان متوقف است.»
در همین حال قدرت‌الله رحمت، یکی دیگر از آگاهان مسائل اقتصادی فعالیت بانک‌های خصوصی در کشور را با ارزش بیان کرده می‌گوید فعالیت آن‌ها می‌تواند ثبات پولی بانک مرکزی را کمک کند. آقای رحمت همچنان ایجاد تجارت‌های کوچک و متوسط، فراهم‌سازی فرصت‌های شغلی و کمک برای رشد اقتصادی را از دیگر اهمیت‌های نظام مناسب بانکداری در یک کشور بیان می‌کند. «نظام بانکی به‌عنوان بخش اساسی یک کشور است. نظام مالی یک کشور می‌تواند در جلب سرمایه‌گذاری‌ها در یک کشور نقش مهم و بنیادی را بازی کند.»
از سوی هم برخی دیگر از آگاهان می‌گویند تداوم این روند و مشکلات بانکی می‌تواند سبب ایجاد فاصله میان مردم و بانک‌ها شود و در درازمدت میزان اعتماد شهروندان نسبت به بانک‌های خصوصی و نوع خدمات شان کاهش پیدا کند.
احمدمنیب انوری، آگاه امور اقتصادی می‌گوید با گذشت هر روز نظام بانکی افغانستان در حالت بدتر قرار می‌گیرد و مردم نسبت به این مراکز بی‌باور می‌شوند. وی همچنان می‌گوید هم‌اکنون شهروندان باور چندانی به این بانک‌ها ندارند و این بانک‌ها نیز در حال حاضر برای پس‌دهی سپرده‌های بانکی مردم فعالیت دارند. آقای انوری می‌افزاید: «این روزها همه‌ی شهروندان در تلاش هستند که پول‌های‌شان را از بانک بیرون کنند و هیچ‌کس جرأت این را ندارد که پول خود را در بانک‌ها به‌گونه‌ای امانت بگذارد.»
نگینه (مستعار)، یکی از باشندگان بلخ نیز با آگاهان هم نظر است و می‌گوید دیگر اعتمادی بالای بانک‌ها ندارد. او می‌گوید از ماه‌ها به این‌سو تلاش می‌کند که تمام سپرده‌های بانکی خود را دوباره بیرون کند. نگینه می‌گوید: «در شرایط فعلی و حکومت طالبان هیچ جای اعتبار نیست که پول‌‍‌های خود را در بانک بگذاریم. ترس این وجود دارد که این بانک‌ها هم مثل کابل‌بانک مسدود شوند و پول مردم حیف‌ومیل شود.»
محدودیت‌های وضع شده در برابر برداشت پول از بانک‌ها پس از تحولات اخیر در کشور و قطع روابط بانک‌های افغانستان با بانک‌های جهانی، در روند سرمایه‌گذاری نیز تأثیرات مستقیم گذاشته است.
شماری از بازرگانان در تماس‌های تلیفون و اینترنیتی تأیید می‌کنند که با مختل شدن فعالیت‌ بانک‌‎های افغانستان و تأثیرات برخواسته از تغییرات در وضعیت کشور بر نظام بانکی، میزان علاقه‌ی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کاهش پیدا کرده است.
این بازرگانان نظام بانکی را به‌عنوان شریان‌های اقتصادی یک کشور بیان کرده می‌گویند زمانی که بانک‌ها دچار مشکل شوند، اقتصاد کشور نیز آسیب‌های جدی را متحمل می‎شود و بخش واردات و صادرات به‌دلیل چالش‌های سر راه انتقال پول با مشکلات فراوان روبه‌رو می‎گردد.
مومن ضیایی، یکی از بازرگانان ملی کشور می‌گوید: «حدود یک‌ونیم سال از روی کارآمدن طالبان می‌گذرد، اما هیچ تغییری در نظام بانکی کشور نیامده است. در این حالت سرمایه‌گذاران هیچ باوری به بانک‌ها ندارند؛ چه‌طور بیایند سرمایه‌گذاری کنند.»
همزمان با وضع محدودیت‌ بر فعالیت بانک‌ها، تحریم نظام بانکی افغانستان از سوی جهان و بی‌اعتمادی مردم، شهروندان برای دادوستد و انتقال پول با توجه به مشکلات ناگزیر شده‌اند تا گزینه‌ی دیگری را انتخاب کنند. شهروندان کشور برای رفع مشکلات شان به صرافی‌ها که هرچند خالی از درد سر نیست و هزینه‌ی زیادی را در پی دارد روی آورده‌اند. در حالی‌که صرافی‌ها هیچ‌گونه رسمیت بین‎المللی ندارند، اما بازرگانان و مردم مجبور شده‌اند که از این نوع معاملات برای دادوستد شان استفاده کنند.
جبار رستمی، یکی از بازرگانان که اکنون در بیرون از کشور زندگی می‌کند می‌گوید به‌دلیل مشکلات در نظام بانکی بیشتر از طریق حواله‌جات برای دادوستد خود استفاده می‌کند. رستمی می‌گوید: «کاروبار ما با مشکلات زیادی مواجه شده است. ما درخواست می‌کنیم که حکومت سرپرست بتواند راه‌حلی برای فعالیت دوباره‌ی بانک‌ها به‌صورت منظم پیدا کند تا ما از این سردرگمی رها شویم.»
با این حال برخی از صرافان در ولایت بلخ می‌گویند که ایجاد مشکل در ارائه خدمات بانکی، باعث شده تا کاروبارشان رونق بگیرد و آنان بتوانند گزینه‌ی مناسب به‌جای بانک‌های خصوصی باشند.
محب‌الله، یکی از صرافان در بلخ می‌گوید: «ما صرافان توانستیم که ماشین خاموش انتقال پول نقد را در حرکت بیاوریم. ما موفق شدیم با بسته شدن بانک‌ها مشکلات مردم را رفع کنیم.»
این نگرانی‌ها در حالی از سوی شهروندان بیان می‎شود که حکومت طالبان پیش از این اعلام کرده‌ است که به‌زودی بانکداری متعارف را به بانکداری اسلامی تغییر خواهد داد.
اما این دیدگاه طالبان، بی‌باوری بیشتر آگاهان اقتصادی را در پی داشته است و آنان می‌گویند که طالبان توانایی عملی‌سازی این طرح را ندارند و به‌جای آن جهت حل مشکلات بانکی که با مشکلات شدید اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، تلاش کنند. با این همه خواستیم در مورد پیشرفت‎ها در پیوند به تغییر نظام بانکی به نظام اسلامی دیدگاه مسئولان بانک مرکزی را با خود داشته باشیم اما آنان در این مورد ابراز نظر نکردند.