انرژی تجدیدپذیر یا انرژی پاک به گونه‌ای از انرژی‌های موجود در جهان اطلاق میشود که آلوده‌گی کم‌تری تولید می‌کند و از منابع قابل تجدید سرچشمه می‌گیرد. عمده‌ترین گونه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ما، انرژی‌های آبی، آفتابی، بادی و بایومس است. در مقابل آن منابع انرژی غیر‌قابل تجدید یا سنتی قرار دارد که منابع عمده آن را نفت، گاز، چوب، پاروی حیوانات و غیره تشکیل می‌دهد.
افغانستان یکی از کشورهایی در منطقه است که از ظرفیت بالقوه و فوق‌العاده در راستای تولید انرژی پاک برخوردار است، ولی تا کنون حتا از ۵ درصد این منابع هم استفاده صورت نگرفته است. متاسفانه با وجود این‌همه منابع، هنوز هم این کشور از لحاظ تامین انرژی وابسته‌گی مطلق به کشورهای همسایه دارد. در حال حاضر بیش‌تر از ۷۰ درصد انرژی برق مورد نیاز کشور وارداتی است که کشورهای تاجیکستان و اوزبیکستان بخش عمده بازار انرژی را در این کشور به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که منابع آبی، بادی، آفتابی و بایوماس خود افغانستان ظرفیت تولید ۳۹۸۱۲۵ میگاوات برق را دارد. از این میان ظرفیت بالقوه جهت تولید برق آبی ۲۳۳۱۰ میگاوات، برق بادی ۱۴۷۵۶۳ میگاوات، برق آفتابی ۲۲۲۸۵۲ میگاوات و تولید برق از منابع بایومس یا زیست توده در حدود ۴۴۰۰ میگاوات می‌باشد.
منابع عمده انرژی تجدیدپذیر یا انرژی پاک در افغانستان قرار ذیل است که متاسفانه در طی سالیان دراز سرمایه‌گذاری کافی روی آن صورت نگرفته است:
منابع انرژی آبی:
در سروی‌ای که توسط دولت افغانستان و موسسه جی‌آی‌زید در سال ۲۰۱۴ میلادی صورت گرفته است، حوزه‌های دریایی کشور را به پنج حوزه ذیل تقسیم شده و ظرفیت بالقوه تولید انرژی این حوزه‌ها را ۲۳۳۱۰ میگاوات برق آبی برآورد کرده و به پنج حوزه آبی اصلی قرار ذیل تقسیم‌بندی نموده‌اند:
۱- حوزه دریایی کابل
حوزه دریایی کابل شامل چهار حوزه دریایی فرعی میشود. دریای کابل، دریای پنجشیر، دریای لغمان و دریای کنر شامل این حوزه شده و در مجموع ظرفیت تولید ۱۹۴۱ میگاوات انرژی آبی را دارد که نماینده‌گی از ۸٫۴ درصد مجموع ظرفیت بالقوه تولید انرژی کشور می‌کند. در این میان حوزه فرعی دریای کنر با ظرفیت ۱۰۹۰ میگاوات، بلند‌ترین و حوزه فرعی دریای لغمان با ظرفیت بالقوه ۴۴ میگاوات، کم‌ترین ظرفیت را دارد.
۲- حوزه دریایی پنج/آمو
حوزه دریایی آمو/پنج یکی از مهم‌ترین حوزه‌های دریایی کشور به شمار رفته که با داشتن ظرفیت بالقوه تولید ۲۰۱۳۷ میگاوات برق آبی ۸۶٫۲۰ درصد ظرفیت بالقوه تولید انرژی کشور را به خود اختصاص داده است. این حوزه آبی شامل چهار حوزه فرعی شده که حوزه فرعی پنج ظرفیت ۹۰۵۰ میگاوات، حوزه آمو ظرفیت ۹۱۱۰ میگاوات، حوزه کوکچه ظرفیت ۱۹۲۷ میگاوات و حوزه کندز ظرفیت بالقوه تولید ۵۰ میگاوات برق را دارد. قابل ذکر است که از این میان سه حوزه فرعی در بدخشان موقعیت داشته و یک حوزه دیگر آن در ولایت‌های کندز و تخار موقعیت دارد.
۳- حوزه دریایی شمال
حوزه دریایی جوزجان و بلخ که در ولایت‌های بلخ و جوزجان موقعیت دارد، سومین حوزه دریایی کشور با ظرفیت بالقوه تولید انرژی ۷۶۰ میگاوات برق بوده که ۳٫۳ درصد مجموع ظرفیت بالقوه تولید انرژی کشور را به خود اختصاص داده است.
۴- حوزه دریایی هریورد/مرغاب
این حوزه دریایی در غرب کشور موقعیت داشته و دو حوزه فرعی هری‌رود و مرغاب را شامل میشود. این حوزه دریایی ظرفیت بالقوه تولید ۲۰۲ میگاوات برق آبی را داشته که ۰٫۶ درصد مجموع ظرفیت تولید انرژی آبی کشور را تشکیل می‌دهد.
۵- حوزه دریایی هلمند
این حوزه دریایی شامل دو حوزه فرعی دریای هلمند و فراه‌رود می‌باشد. این حوزه دریایی ظرفیت بالقوه تولید ۲۷۰ میگاوات برق را دارد که ۰٫۷ درصد ظرفیت بالقوه تولید انرژی کشور را تشکیل می‌دهد.
دوم: انرژی باد
افغانستان با طبیعتی که دارد، در کل ظرفیت تولید ۱۴۷۵۶۳ میگاوات برق بادی را دارد. اولین دستگاه تولید انرژی بادی در افغانستان در سال ۲۰۰۸ در ولایت پنجشیر ایجاد شد که متشکل از ده توربین بادی بوده و ظرفیت تولید ۱۰۰ کیلووات برق در ساعت را دارد که از آن برای تسخین و تنویر محوطه مقام ولایت پنجشیر استفاده میشود. فراه با ظرفیت تولید ۶۱۳۵۳ میگاوات برق بادی مقام اول، هرات با ظرفیت ۳۶۴۹۷ میگاوات مقام دوم، نیمروز با ظرفیت ۲۱۴۵۰ میگاوات مقام سوم، تخار با ظرفیت ۴۷۹۵ میگاوات برق مقام چهارم و بدخشان با ظرفیت تولید ۳۳۱۴ میگاوات برق بادی مقام پنجم را دارد. انرژی بادی بعد از انرژی آبی، دومین منبع انرژی پاک و ارزان در جهان به شمار می‌رود. این‌گونه انرژی در کشور تا کنون نا‌شناخته باقی مانده و از این ظرفیت خدا‌دادی و طبیعی تا کنون به گونه‌ی شاید و باید آن استفاده نشده است. انرژی بادی با نصب توربین‌های بادی کوچک، متوسط و بزرگ به دست آمده و به گونه‌ی مستقیم و یا بعد از ذخیره‌سازی در بطری‌های مخصوص، توسط خانواده‌ها و یا برای مقاصد صنعتی استفاده میشود.
سوم: انرژی آفتابی
افغانستان در کل با داشتن ۳۰۰ روز آفتابی در سال، ظرفیت بالقوه برای تولید ۲۲۲۸۵۲ میگاوات برق آفتابی را دارد. شدت شعاع آفتاب به صورت متوسط در ۲۴ ساعت ۱۶۵ وات در یک متر مربع است. نظر به مطالعات امکان‌سنجی که صورت گرفته، استحصال ۲۲۲۸۵۲ میگاوات برق آفتابی جداً مقدور بوده و ولایت‌های هلمند، قندهار، هرات، فراه و نیمروز مقام‌های اول تا پنجم را دارا می‌باشند. انرژی آفتابی بعد از انرژی آبی و بادی سومین منبع ارزان و آسان انرژی پاک به شمار می‌رود که از آن تا کنون استفاده‌ی بهینه صورت نگرفته است.
چهارم: انرژی بایو‌گاز/بایوماس یا یا گاز زیستی
بایو‌گاز که از شکستن مایکرو‌ارگانیسم‌ها و باکتری‌هایی در غیاب آکسیجن به وجود می‌آید، یک منبع تجدد‌پذیر انرژی در قرن حاضر به حساب می‌آید. هم‌چون انرژی خورشیدی و انرژی بادی، گاز زیستی را نیز می‌توان از بیو‌گاز تولید کرد که کلاً با محیط زیست ساز‌گار است. بیو‌گاز در یک فرایند تجزیه بی‌هوازی (زنده و فعال بودن بدون هوا و آکسیجن) توسط باکتری‌های بی‌هوازی و یا در یک فرایند تخمیر مواد قابل تجزیه از قبیل کود زراعتی، فاضلاب، زباله‌ها و کثافات شهرداری، زباله‌ها سیز (باغ‌ها و پارک‌ها) مواد گیاهی و محصولات زراعتی به دست می‌آید. این گاز به طور کل از میتان و کاربن دای اکساید تشکیل شده و ممکن است مقادیر نا‌چیزی هایدوجن سلفاید، بخار آب و اکساید سیلیکین نیز داشته باشد. اجزای تشکیل‌دهنده این گاز، ۶۲ الی ۷۰ درصد گاز میتان و ۳۰ الی ۳۵ درصد کاربن دای اکساید است. این گاز در شرایط تهیه آزمایشگاهی قابل اشتعال بوده و ارزش حرارتی آن دو برابر گرمایی است که از سوزاندن پاروی حیوانات به صورت عادی تولید می‌گردد. بایو‌گاز ظرفیت جدید برای تولید انرژی در افغانستان است که از این منبع از بابت کثافات جامد و موادر زاید شهرداری‌ها، فضله حیوانات و بقایای زباله‌های سبز، مواد گیاهی پوسیده و محصولات زراعتی و گیاهان در حدود ۴۴۰۰ میگاوات برق در ساعت می‌توان تولید کرد.
از هر تن مواد زاید و کثافات شهرداری ۵۵۰ کیلووات برق در ساعت، از هر تن فضله و پاروی حیوانی ۱۵۵ کیلووات برق در ساعت و از هر تن مواد فضله و پوسیده زراعتی ۴۱۷۰ کیلووات برق در ساعت تولید میشود.
در شهر‌های بزرگ کشور چون کابل، هرات، مزار شریف و قندهار ظرفیت تولید بیش‌تر از ۱۵۰ تن مواد فضله در روز وجود داشته و در سایر شهر‌ها و شهرک‌ها این ظرفیت متفاوت می‌باشد.
با وجود این‌همه ظرفیت بالقوه شگفتی‌انگیز در راستای تولید انرژی پاک در افغانستان، متاسفانه حتا باشنده‌گان شهر کابل، پایتخت کشور، به گونه‌ی ۲۴ ساعته به انرژی برق دسترسی ندارند. با سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه و مدیریت درست منابع، این کشور ظرفیت تولید برق کافی جهت تامین نیاز‌های داخلی و حتا صادرات برق به کشورهای همسایه را دارد. ولایت بدخشان در شمال‌شرق کشور، به تنهایی ظرفیت تولید ۲۰۱۳۷ میگاوات برق از مجموع ظرفیت بالقوه ۲۳۳۱۰ میگاوات را به خود اختصاص داده است که نشان‌دهنده ۸۶٫۲۰ درصد کل ظرفیت بالقوه تولید انرژی کشور است. ولایت‌های هرات، بادغیس، فراه و نیمروز در تولید انرژی بادی بی‌نظیر اند و اکثریت مطلق ولایات کشور با داشتن بیش‌تر از ۳۰۰ روز آفتابی در سال از ظرفیت بالایی تولید انرژی آفتابی برخوردار می‌باشند. تامین امنیت و تسهیل مشارکت عامه و خصوصی در پهلوی سرمایه‌گذاری‌های خارجی، می‌تواند نقش عمده در راستای تولید انرژی پاک و تبدیل کردن این کشور به یکی از صادرکننده‌گان انرژی به کشورهای منطقه بازی کند.
