زعفران؛ الگوی خودکفایی اقتصادی

«امنیت غذایی» و « توسعه‌ی پایدار» برای تمامی کشورها از اهمیت خاص برخوردار است و رسیدن به انکشاف اقتصادی و توسعه‌ی پایدار هدف اساسی یک جامعه و یک کشور را تشکیل می‌دهد.
یکی از عوامل تعیین‌کننده و کلیدی در رسیدن به این هدف، انکشاف زراعت است. رشد صادرات محصولات زراعتی موجب شکوفایی بخش زراعت می‌شود که به نوبه‌ی خود زیربنای انکشاف اقتصادی است.
از آن‌جایی‌که زراعت، تهداب اقتصاد افغانستان را تشکیل می‌دهد، باید به آن به عنوان یکی از ارکان‌های اساسی توسعه، توجه خاص صورت گیرد. از طرف دیگر بسیار مهم است تا نباتاتی برای کشت انتخاب شود که بیش‌ترین بهره‌وری اقتصادی را دارا باشد. در میان محصولات مختلف تولیدی در بخش زراعت، یکی زعفران است که ارزش اقتصادی فوق‌العاده‌ای دارد و جزء محصولات خاص یا (High value Crop) شناخته شده است.
در حال حاضر در حدود بیش‌تر از ۹۰ درصد عملیات تولید زعفران در جهان به صورت دستی یا غیرمکانیزه انجام می‌شود. به دلیل بلندبودن دست‌مزدها در کشور‌های اروپایی، سطح تولید به نحو چشم‌گیر کاهش یافته است. به طوری‌که تولید این محصول در اسپانیا از ۲۵ تُن در گذشته به ۲.۳ تُن در حال حاضر کاهش یافته است. بنابراین افغانستان در تولید زعفران به دلیل داشتن نیروی کار فراوان و ارزان، دارای مزیت و برتری مطلق است.
از سوی دیگر، تولید زعفران در افغانستان می‌تواند جای خود را به حیث یک کشت بدیل برای کوکنار در ولایات دارای اقلیم مناسب، هر چه بیش‌تر باز نماید و باعث نهادینه‌‌شدن اقتصاد و درآمد مشروع به جای اقتصاد نامشروع که عواقب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مهلکی را به همراه دارد، شود.
علاوه بر آن‌چه ذکر شد، تغییرات اقلیمی، عدم ضرورت زعفران به آب و آبیاری در فصل تابستان، آسانی حمل و نقل به دلیل کم حجم بودن، امکان انجام ۸۰ درصد از کارهای برداشت و پروسس توسط زنان و دیگر اعضای فامیل، ایجاد زمینه‌ی کار برای مردم قریه‌ها در فصل بی‌کاری (عقرب و قوس)، مقاومت در مقابل امراض و حشرات، عدم ضرورت هر ساله به غوزه، آماده‌ساختن زمین و عملیات کشت و علاقه‌مندی زارعین و دست اندرکاران سکتور خصوصی به کشت این نبات به دلیل درآمد زیاد، از مزیت‌های پیشتازی افغانستان در تولید زعفران شمرده می‌شود.
افغانستان تا حدود چند سال قبل تخم (غوزه) و تار خشک زعفران مورد ضرورت را از خارج وارد می‌ساخت که بر اساس اطلاعات موجود، در گذشته‌ی نه چندان دور طبق سروی که من در بازار هرات و مزارشریف انجام دادم، سالیانه حدود ۴۰۰ کیلو زعفران بسته‌بندی‌شده با کیفیت پایین از ایران وارد می‌شد و جهت مصرف داخلی به فروش می‌رسید. ضمن این‌که غوزه‌ی مورد نیاز زعفران نیز از هالند و ایران به شکل رسمی و یا غیررسمی وارد می‌شد؛ اما اکنون از اثر توجه دولت، علاقه‌مندی سکتور خصوصی و تدوین و اجرای موفقانه‌ی طرح پنج‌ساله‌ی انکشاف زعفران توسط وزارت زراعت، آبیاری و مالداری سطح زیر کشت این نبات که تا چهار سال قبل حدود ۱۰۰۰ هکتار بود، به حدود از ۸۰۰۰ هکتار و سطح تولید به بیش‌تر از ۲۲۰۰۰ کیلو افزایش یافته است و ذخایر موجود غوزه‌ی زعفران در افغانستان، حدود بیش‌تر از ۱۲۰,۰۰۰ تُن تخمین زده می‌شود.
افغانستان که تا چندی قبل در جهان به عنوان کشور تولیدکننده‌ی زعفران شناخته نمی‌شد، امروز در بین ۳۰ کشور که به تولید زعفران روی آورده‌اند، جایگاه دوم را با ۴.۳ درصد تولید زعفران جهان از آن خود ساخته است و ارزش این صنعت در افغانستان حدود بیش‌تر از ۱۴۰ میلیون دالر تخمین زده می‌شود.
در زمینه‌ی صادرات نیز کشور عزیز ما بعد از ایران و اسپانیا، در جایگاه سوم ایستاده است و ۱۶.۴۵ درصد صادرات زعفران جهان به افغانستان تعلق دارد.
از مجموع ۸۵۰ میلیون دالر صادرات سال ۱۳۹۷ افغانستان، حدود ۷۰ درصد، معادل ۵۹۵ میلیون دالر آن محصولات زراعتی بوده است که حدود ۲۵ میلیون دالر یعنی ۴.۳ درصد آن زعفران است که نشان می‌دهد سهم صادرات زعفران افغانستان در بازارهای جهانی که در شروع طرح پنج‌ساله (چهارسال قبل) حدود ۰.۴۵ درصد بود، امسال به حدود ۲.۵ درصد افزایش یافته است.
زعفران از جمله‌ی اشتغال‌زاترین محصولاتی است که در حال حاضر حدود بیش‌تر از ۳۰۰۰۰ نفر در ۳۴ ولایت کشور به تولید زعفران اشتغال دارند. هم‌چنین با توجه به سطح زیر کشت زعفران در افغانستان، این صنعت توانسته است حدود بیش‌تر از ۱۰۰۰۰ شغل دایمی و حدود ۲,۱۶۰,۰۰۰ روز کار فصلی، ایجاد کند .
شمولیت زعفران به عنوان یک سکتور مستقل در پالیسی ملی صادرات و تدوین و تصویب استراتژی صادرات زعفران در شورای عالی اقتصاد و شورای وزیران در کنار تصویب طرح ملی پنج‌ساله‌ی انکشاف پایدار زعفران، ایجاد لابراتوار کنترل کیفیت زعفران و تلاش برای اعتباردهی سرتفکیت‌های آن در سطح بین‌المللی به کمک ITC، ایجاد انستیتوت بین‌المللی تحقیقات و آموزش زعفران که کار ساختمان آن آغاز شده است، نمایان‌گر عزم راسخ وزارت زراعت، آبیاری و مالداری برای حمایت از انکشاف پایدار این صنعت است.
توجه به تضمین کیفیت از طریق ایجاد و تجهیز مراکز پروسس و بسته‌بندی، تسهیل و حمایت از سکتور خصوصی جهت دریافت سرتفکیت‌های بین‌المللی، برگزاری پنجمین کنفرانس ملی زعفران با اشتراک متخصصان کشورهای خارجی، متشکل‌ساختن شرکت‌ها در اتحادیه‌ی ملی زعفران، برگزاری آموزش‌های کوتاه‌مدت داخلی و خارجی برای دهقانان و کارمندان، چاپ جزوه‌های آموزشی، تدوین طرزالعمل‌های اجرایی، تخنیکی و کمیته‌ی کنترل کیفیت زعفران، ایجاد سکرتریت کمیته‌ی ملی حمایت از انکشاف زعفران، تهیه‌ی مدل انکشاف پایدار کمی و کیفی زعفران، شروع اجرای طرح‌های تحقیقاتی، تربیه‌ی ترینرها در سطح ولایات و ولسوالی‌ها، تهیه‌ی خشک‌کن‌های اتوماتیک، برگزاری جشنواره‌های زعفران، چاپ بولتن انگلیسی معرفی زعفران افغانستان و توزیع آن در کشورهای مختلف از طریق سفارت‌خانه‌های جمهوری اسلامی افغانستان، ممنوع ساختن واردات زعفران و غوزه‌ی آن به حکم رییس جمهور و عقد تفاهم‌نامه‌ها با کشور چین، امارات متحده عرب و هندوستان را می‌توان نیز در راستای برنامه‌های وزرات زراعت، آبیاری و مالداری جهت رسیدن به خودکفایی و افزایش صادرات زعفران ارزیابی کرد.
علاوه بر دست‌آوردهای چشم‌گیر فوق، وزارت زراعت در برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی دوم خود که در دست تهیه است، سعی خواهد کرد تا با تمرکز و سرمایه‌گذاری بالای افزایش مولدیت مزارع زعفران، بازاریابی مستقیم از طریق انجمن‌ها، شرکت‌ها و اتحادیه‌های تولیدکننده‌گان، ترویج استفاده از انترنت برای بازاریابی الکترونیک، به کارگیری بسته‌بندی و استانداردهایی جهانی برای پروسس و بازاریابی زعفران، کمک به سکتور خصوصی جهت تدوین و معرفی نشان تجاری مخصوص برای زعفران صادراتی افغانستان، سازمان‌دهی مناسب صادرکننده‌گان و اعمال استانداردهای جهانی ISO, HACCP, CODEX، ایجاد تسهیلات برای کاهش صادرات زعفران به شکل عمده و ایجاد و توسعه‌ی تشکل‌های بازاریابی تخصصی، تولید زعفران را اقتصادی کند و شرایط لازم جهت افزایش عاید تولیدکننده‌گان صنعت زعفران را فراهم سازد تا افغانستان در آینده‌ی نزدیک بتواند با توجه به ظرفیت‌های موجود از نظر شرایط مناسب اقلیمی و کیفیت عالی زعفران تولیدی، حدود ۵۰ درصد زعفران تولیدی و مورد نیاز بازارهای جهان را به خود اختصاص دهد و ما را به خودکفایی اقتصادی نزدیک کند.