مشکل کمبود برق افغانستان راه حلی دارد؟

عبدالله فهیمی بر این عقیده است که افغانستان دارای منابع چشمگیر انرژی تجدیدپذیر است که اگر در آن سرمایه‌گذاری شود می‌تواند انرژی مورد نیاز برای مصارف مختلف کشور را تامین کرد. و همچنین معتقد است که در حال حاضر، برای شب‌های تاریک کابل، سیستم برق آفتابی خانگی می‌تواند یک راه‌حل فوری باشد. تامین برقِ دوامدار یکی از چالش‌های است که حکومت افغانستان تا هنوز بر آن فایق نیامده است. سیاست حکومت افغانستان در یک و نیم دهه گذشته وارد نمودن برق از کشورهای همسایه به قیمت پایین بوده است. به همین دلیل به منابع داخلی و تولید برق در داخل کشور کمتر توجه صورت گرفته است. این سیاست با دلایل متعدد توجیه می‌شد، از جمله دلایل اقتصادی و زمانی، اما هر سال، تقاضا به برق در کشورهای صادرکننده و افغانستان همزمان در زمستان به اوج خود می‌رسد، شهروندان افغانستان، به ویژه در کابل، بسیاری از شب‌ها و روزهای زمستان با مشکل بی‌برقی روبرو می‌شوند. این مشکل سال‌هاست دامنگیر افغانستان بوده و بدون شک زمستانِ امسال آخرین زمستان تاریک در این کشور نخواهد بود. در حال حاضر بخش عمده انرژی برق افغانستان از منابع خارجی تامین می‌شود. طبق آمارهای شرکت ملی برق افغانستان (برشنا) در طول سال‌های گذشته همواره در حدود ۸۰ درصد برق خود را از همسایه‌های شمالی؛ ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان و ایران وارد کرده است. ازبکستان در این میان بیشتر از همه به افغانستان برق صادر می‌کند. تقریبا همه این کشورها برق خود را از منابع فُسیلی Fossil Fuels (ذغال، نفت و گاز) تولید می‌کنند. تاجیکستان در تابستان از آب نیز برق تولید می‌کند، هرچند ظرفیتِ به مراتب بیشتر دارد و به همین دلیل مایل است در تابستان میزان صادارت برق خود به افغانستان را بالا ببرد. نیاز داخلی به برق در اکثر این کشورها در فصل زمستان به اوج خود می‌رسد که به همین دلیل مقدار برق صادراتی این کشورها به افغانستان در زمستان کم می‌گردد. افغانستان ۲۰ درصد برق مورد نیاز خود را از منابع داخلی تولید می‌کند که بخش عمده آن در حال حاضر در بندهای بزرگ آبی نغلو، کجکی، سلما، ماهیپر، سروبی و درونته صورت می‌گیرد. بخشی نیز توسط ژنراتورهای سوخت دیزلی که عمدتا توسط کمک‌های کشورهای خارجی خریده شده، تولید می‌شود. مثال خوب آن نیروگاه بزرگ دیزلی تره‌خیل در کابل است. منابع داخلی برای تولید برق در افغانستان منابع فُسیلی مانند ذغال سنگ، گاز و منابع تجدیدپذیر مانند آب، باد، آفتاب و غیره اند. در مورد کیفیت و کمیت معادن ذغال سنگ و گاز تا هنوز معلومات دقیق وجود ندارد. هرچند وزارت معادن افغانستان ادعا دارد که این کشور دارای منابع فُسیلی چشمگیر است، اما متخصصین به این باور اند که این منابع دارای کیفیت خوب و کمیت قابل ملاحظه نیست. منابع تجدید پذیر در این کشور از ظرفیت بالقوه بالا برای تولید انرژی برخوردار است. طبق آمارهای ادارات دولتی تنها از منابعی آبی امکان تولید ۲۳۰۰۰ مگاوات برق وجود دارد که به مراتب بیشتر از تقاضای کنونی برق است. انرژی آفتاب با ظرفیت ۲۲۰۰۰۰ مگاوات و باد با ظرفیت ۶۷۰۰۰ مگاوات می‌توانند اجزاء عمده راه‌حل بی‌برقی در این کشور باشد. در حال حاضر افغانستان حتی ۵ درصد از ظرفیت بالقوه این منابع استفاده نمی‌کند. برای مثال تعداد روزهای آفتابی در افغانستان در یک سال بیش از ۳۰۰ روز است در مقایسه با آلمان که سالانه ۱۸۰ روز آفتابی دارد. اما میزان تولید برق از آفتاب در آلمان و افغانستان قابل مقایسه نیست. حکومت افغانستان تا هنوز نتوانسته به این مشکل به شکل درست رسیدگی کند، اما شهروندان می‌توانند خود اقدام کنند. در حال حاضر، تقریبا یک میلیارد جمعیت دنیا با مشکل بی‌برقی روبرو هستند. راه‌حل در کشورهای فقیر به ویژه در آفریقا که از لحاظ اقتصادی و سیاسی با افغانستان شباهت دارند، می‌تواند برای این کشور الگو باشد. در بعضی از کشورهای آفریقایی استفاده از بسته‌های مکمل سیستم برق آفتابی خانگی (Solar Home System) که معمولا توسط شرکت‌های اروپایی و چینی تولید می‌شوند نتیجه خوب داده است. این بسته‌ها اکثرا متشکل از چند لامپ برق، تخته سولر، باتری، تلویزیون، و چارج کننده تلفن است که با هزینه بیشتر می‌تواند ظرفیت آن را بالا برد. در افغانستان نیز چنین بسته‌هایی و یا اجزای آن در بازار به قیمت چند صد دلار (حدود ۲۰ الی ۳۵ هزار افغانی) موجود است. امکان وصل این سیستم به شبکه مرکزی برق نیز وجود دارد. دولت و نهادهای حامی مالی برای پرداخت هزینه این سیستم در بسیاری از کشورهای فقیر سیستم پرداخت به شکل قسط را فراهم می‌کنند. مردم افغانستان که یکی از پایین‌ترین درآمد سرانه را در جهان دارند، از چنین سیستم پرداخت استقبال خواهند کرد. بنا به آمار ادارهٔ مرکزی احصائیه (آمار) افغانستان و رسانه‌های اجتماعی پیداست که رقم چشمگیری خانواده‌ها به ویژه در مناطق روستایی از منابع انرژی تجدیدپذیر استفاده می‌کنند. به ویژه سیستم برق آفتابی خانگی می‌تواند برای شهرها از جمله شهر کابل نیز یک راه حل باشد. برای پروژه های بزرگتر راه‌حل‌های دیگری وجود دارد که دولت، بخش خصوصی، و حامیان مالی خارجی می‌توانند فارم‌های سولر را تقریبا در تمام ولایت‌ها ایجاد کرده و به مقیاس بیشتر انرژی تولید کنند. نمونه خوب این چنین پروژه‌ها نیروگاه برق آفتابی قندهار است که به تازگی با کمک قرضه بانک توسعه آسیایی (ADB) به ظرفیت مجموع ۳۰ مگاوات ساخته شده است. در مورد برق آبی، امکان ساخت بند آب روی تمام آب‌های پنج حوزه آبی افغانستان وجود دارد که می‌توان از آن هم برای تولید انرژی و هم برای آبیاری کار گرفت. در ولایت‌های کوهستانی که معمولا از آنجا رودخانه‌ها سرچشمه می‌گیرد، امکان ساخت نیروگاه‌های کوچک برق آبی روی رودخانه‌ها برای چند خانواده و چند روستا وجود دارد. توربین‌های بادی در چند ولایت به ویژه ولایت‌های غربی مانند فراه و هرات که برای این تکنولوژی مناسب است استفاده کرد. افغانستان دارای منابع چشمگیر انرژی تجدیدپذیر است که اگر روی آن سرمایه‌گذاری گردد می‌توان انرژی برای همه مصارف را در کشور تامین کرد. برای حال حاضر، برای شب‌های تاریک کابل، سیستم برق آفتابی خانگی (Solar Home System) می‌تواند یک راه‌حل ]فوری [ باشد.