تکنولوژی برتر؛ تعیین‌کننده نظم بین‌المللی آینده

مبرهن است که در جهان کنونی، تکنولوژی، ماشین پیش‌رفت در همه عرصه‌ها و داشتن آن عامل افزایش قدرت دولت‌ها در سطح بین‌المللی است. تاکنون ایالات متحده به عنوان ابرقدرت، در کنار داشتن سایر شاخص‌های قدرت، دارنده فناوری و تکنولوژی برتر نیز است. اما در سال‌های پسین، این بُعد قدرت برتر جهان با چالش قدرت روزافزون چین مواجه شده است.
دونالد ترمپ، رییس جمهور پیشین ایالات متحده، در ششم جولای ۲۰۱۸، به یک‌باره‌گی تعرفه گمرکی روی کالاهای مشخص وارداتی از چین به امریکا را ۲۵ درصد افزایش داد که بالغ بر ۳۴ میلیارد دالر تخمین می‌شد. اتخاذ این سیاست، به عنوان آغاز جنگ تجاری نیز یاد می‌شود. در مورد این‌که چرا ایالات متحده چنین پالیسی‌ای را در پیش گرفت، بحث‌ها و دلایل زیادی ارایه شده است که از آن میان، دو دلیل عمده از عوامل اصلی و مهم پالیسی افزایش تعرفه گمرکی و وضع محدودیت روی کالاهای چینی دانسته می‌شود:
۱- کسر تجاری ایالات متحده با چین به صورت سرسام‌آور به نفع چین رقم خورده است. براساس آمار و ارقام منتشرشده در سال ۲۰۲۰، این کسر به ۲۸۳٫۶ میلیارد دالر رسیده است. مجموع واردات ایالات متحده از چین در سال گذشته ۳۹۹٫۶ میلیارد دالر بود که از آن جمله ایالات متحده فقط ۱۱۰ میلیارد دالر به چین صادرات داشت.
۲- مقابله با برنامه‌های بلندپروازانه چین جهت کسب تکنولوژی برتر و بنیادی که اساس انقلاب چهارم صنعتی را تشکیل می‌دهد، از دلایل دیگر آغاز این جنگ تجاری گفته می‌شود. اکنون رقابت قدرت‌ها بیش‌تر بر محور کسب تکنولوژی ۵G، تکنولوژی هوش مصنوعی AI و وسایل نیمه هادی الکترونیکی (Semiconductors) است.
رفته رفته، این رخ جنگ تجاری ایالات متحده بیش‌تر نمایان شد و با تمام قوت از دوره ترمپ به اداره جو بایدن انتقال یافت. سرعت توسعه تکنولوژی و پیامدهای آن برای قدرت‌ها، مهم و حیاتی است.
تکنولوژی انقلاب چهارم صنعتی نه تنها به لحاظ انتقال حجم بزرگ دیتا (DATA)، بلکه به دلیل داشتن قدرت تحول سریع پدیده‌ها نیز مهم است. این تکنولوژی به همان میزانی که باعث آسوده‌گی و پیش‌رفت می‌شود، نگرانی امنیت ملی کشورها را نیز در پی دارد. یک موردی که قدرت‌های رقیب بیش‌تر نگران آن هستند، این است که سیر سریع تکنولوژی با تشکیل نهادها و مقررات کنترل‌کننده آن تفاوت زیاد دارد.
چنان‌چه از انقلاب اول صنعتی با ایجاد ماشین بخار توسط برادران جمیز وات در سال ۱۷۷۶ تا تولید موترهای تیزرفتار پترولی در سال ۱۸۸۶ که از آن به عنوان انقلاب دوم صنعتی یاد می‌شود، حدود صد سال را دربرگرفت و در حدود صد سال دیگر زمان برد تا مرکز تولید صنعت موتر از ایالات متحده به اروپا انتقال یافت.
همین‌گونه تحت پوشش قرار گرفتن ۵۰ میلیون نفر توسط امواج رادیو حداقل ۳۸ سال را دربرگرفت؛ در حالی که سیر گسترش اینترنت میان ۵۰ میلیون تن تنها ۴ سال زمان برد و همه‌گیر شدن اپلیکیشن‌های رسانه‌های اجتماعی تعجب‌ برانگیزتر بود. توییتر تنها در ظرف ۹ ماه همه‌گیر شد. رقابت بر سر صنعت موترسازی یک قرن را دربرگرفت؛ در حالی که رقابت بر سر تلفن‌های هوشمند فقط دو سال زمان برد. آیفون اپل در سال ۲۰۰۷ به بازار آمد و دو سال بعد (۲۰۰۹) سامسونگ گلکسی با آیفون در بازار رقابت کرد. لذا سرعت تکنولوژی مدرن به شدتِ رقابت دولت‌های قدرتمند و صنعتی برای کسب تکنولوژی برتر و محصولات آن جهت غلبه در مارکیت جهانی، افزود.
چین در سال ۲۰۱۵، برنامه ده ساله توسعه صنعت و تکنولوژی خود را تحت نام «ساخت چین تا سال ۲۰۲۵» (MIC -2025) تدوین کرد. براساس این برنامه، قرار است چین زیرساخت‌های تکنولوژیکی خود را انکشاف دهد و در ده عرصه مهم صنعتی از ناحیه تکنولوژی در آن بخش‌ها خودکفا شود. عمده‌ترین این بخش‌ها، تکنولوژی بخش برق، تکنولوژی معلوماتی، تکنولوژی فضایی، انرژی قابل تجدید، وسایل روباتیک، تکنولوژی داروسازی و تکنولوژی ترانسپورتی و راه‌آهن سریع‌السیر است. هم‌چنان در سال ۲۰۱۸، حکومت چین اعلام کرد که به منظور تطبیق برنامه متذکره ۳۰۰ میلیارد دالر را هزینه خواهد کرد.
هدف برنامه «MIC -2025» این است که صنعت فابریکه‌جات کالاهای چینی با تکنولوژی ساده که در حال حاضر تولیدات چین عمدتاً روی آن استوار است -مانند تولید لباس، بوت و کالاهای مصرفی- به تولید صنعت با تکنولوژی پیش‌رفته که بتواند در مارکیت جهانی رقابت کند، تبدیل شود. چین درک می‌کند که مزیت نسبی‌اش در حال حاضر به خاطر داشتن نیروی کار ارزان است، به این خاطر اکثر بسته‌بندی‌های وسائل پیش‌رفته الکترونیکی و سایر کالاها بعد از تولید پرزه‌جات اصلی در آن کشور صورت می‌گیرد و این موضوع در درازمدت مزیت بوده نمی‌تواند و رشد اقتصادی پایدار آن کشور در گرو تجدید و خودکفایی تکنولوژی پیش‌رفته قرار دارد.
اکنون چین ۶۰ درصد واردکننده وسایل نیمه هادی الکترونیکی (Semiconductors) است؛ در حالی که تنها تولید‌کننده ۱۳ درصد آن است. این در حالی است که ایالات متحده مالک اکثریت تکنولوژی پیش‌رفته در بخش‌های فضایی، روباتیک، داروسازی، انرژی قابل تجدید و صنعت فضایی است و در حدود ۷۷ درصد هزینه کل مطالعات و تحقیقات در زمینه خلاقیت و تولید تکنولوژی جدید را می‌پردازد.
در سال‌های اخیر ایالات متحده ادعا دارد که حکومت چین به صورت برنامه‌ریزی شده و بدون درنظرداشت مقررات مارکیت آزاد در پشت سر اکثر شرکت‌های چینی که قصد سرمایه‌گذاری در بخش‌های تکنولوژی در ایالات متحده را دارند و می‌خواهند تکنولوژی را به صورت غیرقانونی به چین انتقال دهند، قرار دارد. به باور امریکا، این شرکت‌ها از حمایت مالی دولت چین نیز برخوردار هستند. از جانب دیگر، دولت چین مقرراتی را وضع کرده‌ است که براساس آن هر شرکت خارجی‌ای که در چین سرمایه‌گذاری می‌کند، باید با یک شرکت چینی به صورت مشترک سرمایه‌گذاری کند و از این طریق نیز در تلاش است تا تکنولوژی را کسب کند و در خدمت اهداف برنامه‌های خود قرار دهد.
در سال ۲۰۲۰، چین از سرمایه‌گذاری ۱٫۴ تریلیون دالری روی زیربناهای تکنولوژیکی، به خصوص کسب برتری جهانی در بخش ۵G و AI تا سال ۲۰۲۵ خبر داد. ۵G و وسائل هادی الکترونیکی (Semiconductors) نقش کلیدی در انکشاف زیربنایی انقلاب چهارم صنعتی بازی می‌کند.
همین‌گونه، چین در بخش تکنولوژی فضایی و ایجاد سیستم رهیابی ستلایت (Satellite Navigation System) سرمایه‌گذاری هنگفتی را در پیش گرفته است که احتمال دارد از GPS ایالات متحده پیشی بگیرد. در عین حال، محاسبه کوانتومی (Quantum Computing) یکی از بخش‌های دیگر مورد رقابت دو قدرت است که هر یک تلاش می‌کند تا آن را زودتر مورد استفاده عموم و در دست‌رس بازار قرار دهد.
هم‌چنان حکومت ایالات متحده به دلیل این‌که بعضی تکنولوژی‌ها هم‌زمان در بخش‌های ملکی و نظامی قابل استفاده است، دست‌رسی حکومت چین به آن‌ها را به دلیل استفاده آن در بخش توسعه وسائل و تجهیزات نظامی صدمه به امنیت ملی‌شان می‌پندارد. این کشور به خصوص دست‌رسی چین به تکنولوژی پیش‌رفته و زیربنایی انقلاب چهارم صنعتی مانند ۵G، وسایل هادی الکترونیکی (Semiconductors) و تکنولوژی فضایی که در مدرن‌سازی صنعت تکنولوژیکی نظامی نیز به کار برده می‌شود را تهدید بزرگ امنیت ملی خود می‌داند و تلاش دارد تا چین را از دست‌رسی به آن باز دارد. لذا به صورت بی‌پیشینه، رقابت بر سر تکنولوژی پیش‌رفته میان دو قدرت جریان دارد.
در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده روی بزرگ‌ترین شرکت چینی «هواوی» (Huawei) و شرکت تکنولوژی معلوماتی (ZTE) تعزیرات وضع و آن‌ها را از شراکت با شرکت‌های تولید وسائل هادی الکترونیکی امریکایی منع کرد. این رویه با واکنش چین مواجه شد و این کشور، شرکت‌های تکنولوژی معلوماتی ایالات متحده مانند Qualcomm را تحریم کرد. به تعقیب آن، ایالات متحده ۳۳ نهاد چینی به شمول دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی در بخش تکنولوژی پیش‌رفته را تحریم کرد. از جمله شرکت ZTE چینی که از آن به عنوان غول تکنولوژی معلوماتی چین نام برده می‌شود. هم‌چنان دونالد ترمپ به محدود کردن اپلیکیشن‌های رسانه‌های مجازی چینی مانند TikTok و WeChat رو آورد.
ایالات متحده به منظور مهار چین از کسب تکنولوژی پیش‌رفته و اساسی برای انقلاب چهارم صنعتی، در پی تشدید همکاری‌ها و ائتلاف‌سازی تکنولوژیکی با متحدان خود است و اعلام کرده که در تلاش است تا با متحدان خود مانند کشورهای اتحادیه اروپا و جاپان به گسترش توسعه اقتصادی براساس اصول حاکمیت ملی و ارزش‌های بازار آزاد بپردازد.
در اگست ۲۰۲۰، ایالات متحده طرح ایجاد «شبکه پاک» (Clean Network) را پیشنهاد کرد. این طرح بیش‌تر به هدف انتقال دیتا (DATA) و معلومات مهم میان متحدان امریکا طراحی شده است.
بنابراین، دولت‌ها و به خصوص قدرت‌های بزرگ، توسعه اقتصادی پایدارشان را بدون کسب تکنولوژی برتر در درازمدت سخت و مشکل می‌بینند و همین‌گونه نقش تکنولوژی در برتری صنعت نظامی نیز اساسی و مهم است. از آن‌جا که پایداری توسعه اقتصادی و برتری صنعت نظامی از عوامل بنیادی قدرت برتر جهانی است، از این جهت، میان ایالات متحده و چین رقابت جدی بر سر داشتن تکنولوژی برتر و یا تکنولوژی که اساس انقلاب چهارم صنعتی را تشکیل می‌دهد، رونما شده است و نتیجه آن روی نظم بین‌المللی آینده تعیین‌کننده خواهد بود.
منبع‌ها
technology cold war-2020, The era of chaos, the ASAN institute for policy studies.
Kapustina, larisa, lipkovaludmila, silinyakov, 2020, »US-China trade war: Causes and outcomes«, https://doir.org/10.1031.
Me Bride, James and Chatzky, Andrew, 2014, Is Made in China 2025 a threat to Global Trade? Council on Foreign Relations: www. Cfr.org/background/ made-china-2015-threat- global-trade.
Made in China-2015: www. china-breifing.com/news.
Sardana, MMK, 2018, Causes and Consequences of the Escalating Trade War between the US and China, ISID discussion note.