آیا می‌توانیم جلوی فروپاشی فاجعه‌بار در افغانستان را بگیریم؟

افغانستان با یک بحران انسانی جدی مواجه است و یک فروپاشی اجتماعی و اقتصادی در راه است که می‌تواند برای افغان‌ها، منطقه و امنیت بین‌المللی خطرناک باشد. قطر یکی از بازیگران تأثیرگذار در افغانستان است و روابط آشکاری با طالبان دارد. زمانی که در دوحه بودم، در مورد نحوه ارزیابی اقدامات طالبان و جلوگیری از فروپاشی افغانستان بحث و گفت‌وگو کردم. هنگامی که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفتند، بیشترین توجه بر تخلیه شهروندان ما و افغان‌هایی بود که احساس خطر می‌کردند و مایل بودند کشور را ترک کنند. تاکنون، حدود ۱۲۰ هزار نفر از جمله کارمندان محلی و افرادی که ما آموزش داده‌ایم، مانند قاضیان زن، به محل امن منتقل شده‌اند. این عملیات باوجود کارهای مهم کشورهای عضو اتحادیه اروپا، متحدان ناتو و همکاری ما با پاکستان، قطر و دیگر کشورها هنوز به پایان نرسیده است. من پنج‌شنبه گذشته هنگام بازدید از کمپ پناهندگان در دوحه، از نزدیک شاهد تلاش‌های جاری بودم. در سفر خود به قطر، من وضعیت امریکا را در همه ابعاد با امیر، معاون نخست‌وزیر/وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی در میان گذاشتم. دیدگاه قاطع آن‌ها این است که ما باید طالبان را متعهد کنیم و (از این طریق) بر رفتار و انتخاب آن‌ها تأثیر بگذاریم. در حال حاضر، به نظر می‌رسد «درخواست‌ها» در طرف طالبان حول به‌رسمیت‌شناخته‌شدن، رهایی دارایی‌های مسدودشده و لغو تحریم‌های سازمان ملل متحد می‌چرخد. برای تأثیرگذاری بر رهبران جدید، ما به نوعی نقشه‌ی ‌راه نیاز داریم که معیارها و انتظارات و اقدامات روشن ما را مشخص کند. مسأله‌ی بدیهی این است که ما باید علاوه بر کارمندان بشردوست‌، افراد دیگری را نیز در افغانستان داشته باشیم. بنابراین، سؤال این نیست که آیا ما باید حداقل اتحادیه اروپا را داشته باشیم که همه کشورهای عضو بر سر آن توافق دارند، بلکه این است که چگونه و چطور. ما با درنظرگرفتن وضعیت امنیتی بر روی گزینه‌های احتمالی کار می‌کنیم. ما یک مأموریت اکتشافی توسط مقامات سرویس اقدام خارجی اتحادیه(EEAS) اروپا داشتیم و اکنون مراحل بعدی را ارزیابی می‌کنیم. نشانه‌های زیادی وجود دارد که مشخص می‌کند اوضاع در کشور رو به وخامت است. به عنوان مثال، ما شاهد تشکیل دولتی موقت بوده‌ایم که فراگیر نیست و از تمام قومیت‌ها نمایندگی نمی‌کند. و ما گزارش‌هایی داریم مبنی بر این‌که زنان و دختران از مکاتب و دانشگاه‌ها محروم مانده‌اند، که برخلاف تعهدات اولیه طالبان است. همانطور که وزیر امور خارجه قطر در جریان کنفرانس مطبوعاتی ما گفت، اقدام طالبان در مورد حذف دختران از تحصیل بسیار ناامیدکننده بوده است. همانطور که نمودار زیر نشان می‌دهد، تحصیل دختران یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای ۲۰ سال گذشته بوده که نباید آن را از دست داد. اوضاع اقتصادی وخیم است که خطر تشدید بحران انسانی را در پی دارد. افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است و بیش از یک سوم جمعیت آن با درآمد کمتر از ۲ دالر امریکایی در روز زندگی می‌کنند. سال‌هاست که به‌شدت به کمک‌های خارجی وابسته است: در سال ۲۰۲۰، کمک‌های بین‌المللی ۴۳ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را شامل می‌شد و ۷۵ درصد حقوق‌های پرداختی در خدمات ملکی از کمک‌های خارجی تأمین می‌شد. به طور خاص، کمک مالی برای تأمین کسری تجاری حدود‌۳۰درصد از تولید ناخالص داخلی استفاده شد. افغانستان مجبور است تقریبا تمام محصولات صنعتی، تمام سوخت‌های فسیلی و بخش بزرگی از گندم را که برای تغذیه مردم کشوری که خودکفا نیست و خشک‌سالی‌ها نیز به شدت آن را تحت تاثیر قرار داده، وارد کند. از زمان به قدرت رسیدن طالبان، اتحادیه اروپا تصمیم گرفته که کمک‌های بشردوستانه را از ۵۷ میلیون یورو به ۲۰۰ میلیون یورو افزایش دهد و به همراه کشورهای عضو ما ۶۷۷ میلیون یورو را برای کمک به میلیون‌ها افغانی که در رنج هستند متعهد شده‌ایم. اما، در عین حال، ما کمک‌های توسعه‌ای خود را متوقف کرده‌ایم، مانند کشورهای عضو و شرکای هم‌فکرمان. علاوه بر این، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در حال حاضر دسترسی افغانستان به برنامه‌هایش را به‌دلیل نامشخص‌بودن مشروعیت دولت جدید افغانستان متوقف کرده‌اند. علاوه بر این، مقامات جدید به ۹ میلیارد دالر دارایی مسدودشده در ذخایر بانک مرکزی که بیشتر از خارج از کشور و به ویژه از سوی بانک مرکزی امریکا واریز می‌شود، دسترسی ندارند. سرانجام، خروج نیروهای خارجی و غیرنظامیان از کشور بسیاری از افغان‌ها را از منابع مهم درآمد محروم کرده است. این وضعیت منجر به کاهش سریع ارزش پول افغانستان و تورم بالا می‌شود: نشانه‌ها حاکی از آن است که قیمت مواد غذایی از زمان به قدرت رسیدن طالبان حداقل ۵۰ درصد افزایش یافته است. سیستم بانکی افغانستان تا حد زیادی فلج شده و مردم قادر به برداشت پول از حساب‌های خود نیستند. علاوه بر آن، سیستم صحی که به شدت وابسته به سازمان‌های غیردولتی و کمک‌های خارجی بود در آستانه فروپاشی قرار دارد. اگر وضعیت ادامه یابد با نزدیک‌شدن زمستان، به یک فاجعه انسانی تبدیل خواهد شد. مردم مأیوس احتمالا از کشور فرار خواهند کرد و مهاجرتی گسترده اتفاق می‌افتد که بر کشورهای همسایه که همین حالا نیز میزبان بیش از سه میلیون مهاجر افغان هستند، تأثیر می‌گذارد. سوال این است که اروپا و شرکای بین‌المللی ما باید چه کنند. برای مثال، در زمینه‌هایی مانند صحت و آموزش چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟ البته این بستگی به رفتار حکومت جدید افغانستان دارد. ما به نوبه‌ی خود پنج معیار برای از سرگیری روابط خود با دولت جدید افغانستان تعیین کرده‌ایم. در رابطه با این معیارها، به ویژه در مورد حقوق بشر، به تعهداتی محکم نیاز داریم. این «رویکرد نقشه‌ی راه»، طبق مصاحبه‌هایی که انجام داده‌ام، با آن‌چه قطر در تلاش است انجام دهد مطابقت دارد. در حقیقت، قطر در موضوع افغانستان نقش مهمی ایفا می‌کند. دفتر سیاسی طالبان در دوحه است، تماس‌های خود را با مقامات جدید حفظ کرده و قطر ایرویز یکی از معدود خطوط هوایی غیرنظامی است که به کابل پرواز می‌کند. در طول ملاقات‌های من، طرف قطری توضیح داد که چگونه ارتباطات آن‌ها با طالبان برای تعدیل رفتار آن‌ها، به عنوان مثال در مورد دسترسی دختران به تحصیل، که البته با اسلام ناسازگار نیست، انجام شد. ما همچنین در مورد ضرورت کمک به افرادی که هنوز مایل به ترک افغانستان هستند بحث کردیم و من از کمک قطر در این زمینه و از تلاش برای بازگشایی مجدد میدان‌ هوایی کابل قدردانی کردم. مهم‌تر از همه، ما بر لزوم اجتناب از سقوط اقتصادی و اجتماعی در ماه‌های آینده توافق کردیم. این امر بیش از هر چیز مستلزم آن است که طالبان اقداماتی را انجام دهند که جامعه بین‌المللی بتواند به مردم افغانستان کمک کند. با از سرگیری پروازهای بشردوستانه، به عنوان مثال، کارکنان زن سازمان ملل و سایر آژانس‌ها باید بتوانند کار خود را از سر گیرند. من کسانی را که در قطر با آن‌ها صحبت کردم تشویق کردم تا از ارتباط ویژه‌ی خود با طالبان استفاده کنند تا از بدترین سناریو جلوگیری شود و تأکید کردم که اتحادیه اروپا برای رسیدن به این هدف به تلاش خود ادامه خواهد داد.