از رکود کار و اشتغال زنان تجارت‌پیشه تا ایجاد بازار آنلاین

«هیچ چیزمانند گذشته نیست؛ بخش تجارت میوه‌ی تازه و خشک ما به کلی بسته شد، زیرا دهلیزهای هوایی از بین رفته و ما نمی‌توانیم محصولات‌مان را به خارج صادر کنیم. به همین خاطر خانم‌هایی که قبلا با ما کار می‌کردند و معاش داشتند هم فعلا همه خانه‌نشین شده‌اند». اینها گفته¬های راحله سجادی، یکی از زنان تجارت‌پیشه افغانستان، است که تجارت خود را از طریق ایجاد یک انجمن برای زنان با هزینه صد دالر آغاز کرده بود. خانم سجادی مانند هزاران زنی که در عرصه تجارت کار و فعالیت می¬کرد مرحله به مرحله تجارت نوپای خویش را به ثمر رسانده بود و زمینه‌ی کار برای زنان دیگر را فراهم کرده بود اما با تحولات سیاسی اخیر و روی کار آمدن گروه طالبان کار و بارش متأثر از این وضعیت شده است. او می¬گوید پیش از حاکم شدن چنین وضعیتی کسب و کارش رونق زیادی داشته است و او که تنها در بخش میوه خشک و تازه ۳۲ کارمند زن داشته است محصولاتش را به کشورهای چون هند و امارات صادر می¬کرد. خانم سجادی در ادامه می¬گوید یکی دیگر از فعالیت‌های او و دیگر زنانی که همراه او کار می¬کردند تولید صنایع دستی و تولید لباس بوده است که در این بخش نیز ۲۵ زن در سنتر و ۸۰ زن دیگر در خانه¬هایشان برای او کار می¬کردند و تولیدات این بخش را به کشورهای پاکستان، استرالیا و ایران صادر می¬کرد.
با به قدرت رسیدن طالبان و فروپاشی جمهوریت محدودیت¬های بسیاری برای کار و فعالیت زنان وضع شده است. زنان همچون گذشته نمی¬توانند آزادانه به محل کارشان حاضر شوند و ترس از وضعیت موجود سبب شده تا کار و تجارت زنان همچون گذشته رونق چندانی نداشته باشد. خانم سجادی که این روزها کارش را محدود به یک کارگاه خیاطی کرده است می¬گوید تعدادی از زنان را استخدام کرده تا به زنانی دیگر خیاطی آموزش بدهند اما کسب‌وکارش در زمینه‌ی میوه مانند سابق نیست: «پولی که برای میوه سرمایه¬گذاری کرده بودم فعلا بند مانده، خریداری وجود ندارد. یک مقدار مال ما در هند است و یک مقدار دیگر که پیش ما است هیچ بازاری ندارد.»
بخش اعظم کارهای تجارتی زنان با اشتغال¬زایی برای دیگر زنان پیش می¬رفت. زنانی که در عرصه¬های مختلف تجارت¬های خرد و کلانی را ایجاد کرده بودند تلاش داشتند تا برای زنان دیگر زمینه‌ی کار فراهم کنند. خانم عظیمی یکی دیگر از بانوان تجارت‌پیشه افغانستان است. او که در سال ۲۰۱۳ فعالیت¬های تجارتی خود را آغاز کرده بود، می¬گوید تجارتش را با ۲۰ هزار دالر امریکایی آغاز کرده بود و در سمنگان پارک زنانه – که مربوط به شاروالی است – را اجاره و برای زنان بسیاری زمینه‌ی کار و اشتغال فراهم کرده بود: «در سمنگان یک پارک زنانه مربوط شاروالی بود که به اجاره گرفته بودم. تعداد ۲۰ خانم در کارخانه خودم کار می¬کرد و پارک ۱۶ دکان داشت که به کرایه داده بودم. ۱۶خانم در بخش¬های رستوران و دیگر بخش¬ها کار می¬کرد.»
اما کاروبار خانم عظیمی پس از روی کار آمدن طالبان با تغییرات و چالش¬های بسیاری روبه‌رو شد. او اخیرا به کابل نقل مکان کرده است و کار و فعالیتش به یک دکان صنایع دستی محدود شده است و در حال حاضر مصارف زندگی¬اش را از همین طریق تأمین می¬کند. او می‌گوید بعد از تحولات اخیر بخشی از اموالش را از دست داده و مقدار کمی برایش باقی مانده است و ضررهنگفتی متحمل شده است. پیش از اتفاقات شش ماه اخیر، زنان زیادی همراه خانم عظیمی در پارک بانوان کار می¬کردند اما اکنون کارها تعطیل شده و تمامی زنانی که همراه او و برای او کار می¬کردند از کار بیکار شده¬اند. خانم عظیمی می¬گوید اغلب زنانی که با او کار می¬کردند زنان خودسرپرست بودند؛ زنانی که یا شوهرانی معتاد داشتند و یا همسرانشان زندانی بودند و از راه کار و اشتغال احتیاجات‌شان را رفع می¬کردند و هزینه تحصیلی فرزندانشان را فراهم می¬کردند. اما حالا همه‌ی آنها بیکار شده-اند و با فقر دست‌وپنجه نرم می¬کنند.
یکی از دستاوردهای دو دهه‌ی اخیر در افغانستان، خودکفایی زنان و اشتغال آنها در بخش تجارت بود. براساس معلومات اتاق تجارت، زنان تا سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۲۴۷۱ تجارت رسمی به ثبت رسانده بود و تجارت¬های غیررسمی زنان نیز به ۵۴ هزار و ۵۰۰ می¬رسید. نوآوری و ابتکار در بزنس‌های خرد از سوی زنان در سال¬های اخیر بسیار به چشم می¬خورد.
ایجاد رستورانت‌ها و کافه¬ها از دیگر اقداماتی بود که زنان آغاز کرده بودند. ملالی مبارز یکی از بانوان تجارت‌پیشه از ولایت جوزجان، که ادعا دارد اولین کافه برای زنان را او در این ولایت ایجاد کرده است، می¬گوید در سال ۲۰۱۷ هیچ کافه¬ای حتا برای مردان وجود نداشت و او در اقدامی کاملا ابتکاری اولین کافه را برای بانوان ایجاد کرد تا از این راه بتواند فرهنگ جدیدی را در این ولایت ترویج کند و از سوی دیگر پای زنان را به بازار کار باز کند. او که در ابتدا از یک فضای کوچک با چهار میز و چوکی کارش را آغاز کرده بود پس از سه ماه با توجه به تقاضای مشتریانش رفته‌رفته توانسته بود فضای بزرگتری را به کارش اختصاص بدهد و ۹ نفر را به کار استخدام کند. اما با گذشت شش ماه از نظام جدید دروازه‌ی کافه به روی مشتریانش بسته است. خانم مبارز می¬گوید با وجود چالش¬هایی که در برابر کار زنان وجود دارد می¬خواهد فعالیتش را به‌گونه‌ی دیگری از سر بگیرد و امیدوار است در آینده¬ی نزدیک بتواند کارش را دوباره آغاز کند و زنانی که همراه او کار می¬کردند را استخدام نماید.
منیژه وافق رییس اتاق تجارت زنان می¬گوید با اینکه طالبان در زمینه‌ی کار زنان تجارت‌پیشه پالسی مشخصی وضع نکرده¬اند اما از آنجا که در مواجهه با عموم زنان رفتار قیدگیرانه¬ای داشتند ترس و هراسی برای زنان ایجاد شد که همین وضعیت مانع پیشبرد کاروبارشان شده است: «در مجموع وضعیت زنان تجارت‌پیشه با آمدن طالبان خراب شد. وضعیت سیاسی و اقتصادی مملکت خراب شد و واضح است کاروبار ارتباط مستقیمی با وضعیت سیاسی و اقتصادی یک مملکت دارد که متأسفانه وضعیت فعلی باعث به‌هم‌خوردن همه‌چیز شده.»
ملیحه شمس یکی دیگر از زنان تجارت‌پیشه از ولایت هرات است. او سال ۸۶ با مبلغ ۹۰ هزار افغانی کارش را با کشت زعفران آغاز کرده بود. به گفته‌ی خودش او اولین خانمی است که زعفران کاشته است. او که یکی از زنان تجارت‌پیشه در این ولایت بود در زمینه‌ی میوه خشک نیز کار می¬کند و در یک شرکت دورافتاده در بادغیس برای ۵۰۰ خانواده زمینه‌ی کار در بخش پسته ایجاد کرده است. به گفته‌ی او پس از تسلط طالبان کارها رونق چندانی ندارد و ممانعت¬های زیادی برای حضور زنان در سرکارشان ایجاد شده است: «قیودات زیادی به‌وجود آمده، به خصوص برای ما که در بخش زراعت کار می‌کنیم. چون به نگهبانان دروازه‌ی ریاست زراعت دستور داده که زنان اجازه‌ی ورود ندارند.» خانم شمس که یکی از زنان موفق در عرصه‌ی تجارت است در ادامه می¬گوید اگرچه شرکت¬ها فعال¬اند اما درگذشته اغلب کارها مربوط به خانم¬ها بود که در سنتر و مکان-های مخصوصی پروسس و فرآوری می¬شد اما پس از تحولات اخیر شمار کارمندانش کمتر شده است. وی می¬افزاید در گذشته شمار کارمندان محلی که به‌طور فصلی مشغول کار بودند به ۱۳۰۰ نفر می¬رسید اما اکنون به ۵۰۰ نفر تقلیل یافته است. با توجه به تنگ شدن عرصه‌ی کار زنان او بیشتر کارمندان مرد را استخدام کرده است و کار زنان به خانه¬هایشان فرستاده می¬شود. به گفته‌ی خانم شمس تجارت زنان لطمه زیادی دیده است چرا که زمینه بازاریابی و صادارت برای محصولاتشان فراهم نیست، اجازه سفر بدون محرم وجود ندارد و همچون گذشته هیچ نمایشگاهی برگزار نمی‌شود.
رییس اتاق تجارت زنان می¬گوید این اتاق در شش ماه اخیر اقداماتی چون ایجاد ارتباطات و دریافت کمک‌های بلاعوض برای زنان تجارت‌پیشه داشته است و ورکشاپ‌هایی دایر کرده است و همچنین برای بهبود وضعیت کار و اشتغال زنان تجارت‌پیشه برنامه‌های دادخواهی داشته است. به گفته‌ی خانم وافق اگرچه پالسی طالبان در برابر زنان تجارت‌پیشه واضح است و زنان می¬توانند به کارشان ادامه دهند. آنها طی چندین جلسه با وزیر صنعت و تجارت طالبان در مورد فعالیت دوباره زنان صحبت کرده‌اند. وی تأکید می¬کند آنها در تلاش¬اند تا به دادخواهی خود در این زمینه ادامه دهند. وی همچنان می¬افزاید اتاق تجارت زنان در صدد ایجاد یک محل مجازی برای فروش کالاهای زنان تجارت‌پیشه است که قرار است در ماه مارچ افتتاح گردد.