بایدن و پوتین در خاورمیانه چه می‌کنند؟

در هفته جاری رییس جمهور ایالات متحده سفر خاورمیانه‌ای خویش را از اسراییل آغاز کرد. او در این سفر از اشتباه استراتژیک امریکا در خاورمیانه نام‌ برد و گفت ایالات متحده این منطقه را به روسیه و چین واگذار نخواهد کرد. بایدن در جریان مبارزات انتخاباتی امریکا به‌شدت علیه عربستان سعودی موضع‌ گرفته بود. وعده داد بود که محمد بن سلمان را به دلیل دست ‌داشتن در قتل جمال خاشقجی، منزوی می‌کند. او همچنان با انتقاد از جنگ یمن، اتهاماتی را علیه عربستان سعودی مطرح کرده بود؛ اما هنگامی که در اسراییل یکی از خبرنگاران در مورد پرونده قتل جمال خاشقجی از رییس جمهور امریکا پرسشی را مطرح کرد، در پاسخ گفت که موضوع سفرش به عربستان گسترده‌تر از مسایل حقوق بشری و در راستای تقویت منافع امریکا است. رییس جمهور امریکا همچنان به‌صراحت بیان کرد که فرصتی در برابر کشورش وجود دارد که نفوذ امریکا را در منطقه از طریق عربستان سعودی افزایش بدهد.
خاورمیانه پس از پایان جنگ‌ سرد، کمتر دوره‌ای را به شدت و کثرت تحولات و پربسامدی تغییر امروزی سراغ داشته است. پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین، پس‌لرزه‌های آن به‌شکل سریع در خاورمیانه احساس شد و سرنوشت این جنگ با کلید‌واژه‌هایی چون انرژی، تحریم و صلح جهانی گره خورد. خاورمیانه به دلیل گسترده‌گی تنش‌ها و اختلافات وسیع و داشتن مواد خام برای تامین انرژی، از میدان‌های مهم مانور قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای به حساب می‌رود. از همین ‌رو امریکا و روسیه هرکدام تلاش می‌کنند هم‌پیمانان منطقه‌ای خویش را در خاورمیانه افزایش دهند و برای تامین مقاصدشان یارگیری کنند. جنگ اوکراین هم برای بلوک غرب و هم برای روسیه هزینه‌های سنگینی داشته است. کاخ‌نشینان کرملین و قصر سفید، با تفاوت هفته به خاورمیانه سفر کرده‌اند تا از این سرزمین مخاطره‌آمیز و پرآشوب و در عین حال سرشار از مواد خام، برای خود ماهی مقصود کمایی کنند. با برداشت از سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌های بایدن، می‌توان نتیجه گرفت که او در سفر خاورمیانه‌ای خویش سه هدف را دنبال کرده است. نخستین هدف سفر بایدن به عربستان این بود که ریاض را تشویق و حمایت کند تا تولیدات و صادرات نفت خویش را برای تأمین نیاز بخشی از بازار نفت جهان افزایش بدهد. همزمان با این تشویق، محمد بن سلمان اعلام کرد که کشورش ۱۳ میلیون بشکه صادرات خویش را افزایش داده است. هدف دیگر سفر رییس جمهور ایالات متحده را اشتراک در نشست رهبران شش کشور شورای همکاری خلیج فارس و سه کشور مصر، اردن و عراق تشکیل می‌داد. بایدن در سخنرانی خود در این نشست‌، بر تعهد امریکا در قبال خاورمیانه تاکید کرد. او گفت که امریکا منطقه را ترک نمی‌کند و فرصت را در اختیار روسیه، چین و ایران قرار نمی‌دهد. از موضع‌گیری‌های بایدن چنین استنباط می‌شود که امریکا به دنبال نظم جدید در خاورمیانه است؛ نظمی که براساس آن اسراییل محور امنیتی مسایل منطقه‌ای خواهد شد و بازگشت مجدد عراق به آغوش کشورهای عرب را مسیر خواهد ساخت. سومین هدف بایدن در خاورمیانه، تاکید مجدد بر حل‌وفصل مساله هسته‌‌ای ایران از طریق دیپلماسی بود. هرچند اسراییل از این تاکید راضی به نظر نمی‌رسد و هشدارهایی از حمله بر ایران صادر کرده است، اما احتمال این حمله با توجه به درگیری امریکا در اوکراین در حال حاضر کم است.
پس از سفر بایدن به اسراییل و عربستان، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، به تهران سفر کرده‌ است تا در نشستی اشتراک کند که در آن سوریه محور اساسی گفت‌وگوهای مسکو، تهران و انقره است؛ چون هر سه کشور در سوریه نقش دارند. ایران و روسیه در تداوم حاکمیت بشار اسد و شکست داعش نقش کلیدی ایفا کرد‌ند. ترکیه از عملیات نظامی قریب‌الوقوع در خاک سوریه علیه‌ کردها خبر داده و انتظار دارد که این نشست چراغ سبز به انقره نشان بدهد. گفته می‌شود هدف اساسی سفر پوتین به ایران، ایجاد نفوذ روسیه در آسیای غربی است؛ زیرا این کشور پس از جنگ در اوکراین، نفوذ ژیوپلیتیک خویش را در غرب و آسیای شرقی تقریباً از دست داده است و اکنون از طریق ایران به دنبال گسترش نفوذش در خاورمیانه است.
پوتین که خود را شخصی مذهبی می‌داند، این روزها به خدا نمی‌اندیشد. به این فکر می‌کند که نیروهای امریکایی هر صبح و شام در چند صد مایلی مسکو در پولند و مرزهای دریای بالتیک چه می‌کنند و این برایش هراس‌انگیز است. پولند یک راه نسبتاً باریک را برای مسکو نشان می‌دهد که روسیه از طریق آن می‌تواند نیروهای مسلح خود را در صورت لزوم، هدایت و از حرکت دشمن به سمت مسکو جلوگیری کند. پوتین در چنین وضعیتی، دست‌وپا می‌زند و اگر دستش از ایران و سوریه نیز کوتاه‌ شود، در محاصره نظامی امریکا و هم‌پیمانانش تحقیر خواهد شد.
با توجه به آن‌چه گفته شد، تحولات جدید در منطقه به‌شکل سریع به میان خواهد آمد؛ اما پرسش اساسی این است که افغانستان در کجای این معادلات قرار خواهد داشت؟ از آن‌جایی که ایران، عربستان سعودی، ترکیه، قطر و امارات متحده عربی از بازیگران اصلی در افغانستان هستند، تعارض‌های مذهبی، اقتصادی و سیاسی این کشورها افغانستان را علاوه بر تعارض هند و پاکستان، بیشتر منزوی خواهد کرد.
سناریوی دیگر برای افغانستان، این است که با توجه به تحولات سریع، افغانستان که تاکنون جزو آسیای مرکزی و جنوب آسیا به شمار می‌رود، با در‌نظرداشت حضور گروه داعش و سایر گروه‌های افراطی منطقه‌‌ای، شامل منطقه خاورمیانه شود و عملاً به تخته‌ای برای بازیگران جهانی و منطقه‌‌ای مبدل شود.