افغانستان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی است

رویدادهای هولناک خشک‌سالی، توفان و سیل در بسیاری از مناطق جهان از اثر تغییرات اقلیمی تشدید شده است. با گرم‌شدن کره زمین، بشریت در برابر چالش حیاتی قرار گرفته است. افزایش گرمی زمین اثرات ویران‌گر در چهار گوشه جهان داشته است، اما اثرات آن در بعضی از مناطق جهان خیلی بالاست. کشورهای شرق میانه و افریقا از این جمله‌اند.
براساس بررسی‌های سازمان ملل، افغانستان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تاثیرات ناشی از تغییر اقلیم است. از آن‌جایی که اقلیم افغانستان خشک و نیمه‌خشک قاره‌ای است، لذا آسیب‌پذیری آن در برابر تغییرات جاری خیلی بالا می‌باشد. کشورهایی مثل افغانستان که منابع آبی محدود دارند، قادر به مدیریت این منابع نیستند، و کمبود آب و عدم دسترسی به آب صحی مردم فقیر را مجبور به خرید آب و گرفتار اقسام مختلف مریضی می‌کند و حتی بخشی از اقشار کم‌درامد مجبور به ترک کشور می‌شوند. بنابراین، مساله تغییر اقلیم تنها مساله کشورهای بزرگ و سازمان‌های بین‌المللی نیست، بلکه برای ساکنان کشورهایی چون افغانستان این تغییرات عواقب جدی‌تر در پی دارد و بی‌توجهی به آن منجر به اتفاقات فاجعه‌بار خواهد شد.
بانک جهانی اخیراً در گزارشش از کاهش متوسط شش‌ درصدی رشد اقتصادی کشورها در اثر کمبود آب ناشی از تغییرات اقلیمی یاد کرده و پیش‌بین شده است که در صورت ادامه حالت کنونی و تداوم سیاست‌های آبی جاری، تا سال ۲۰۵۰ کمبود آب می‌تواند در خاور میانه تولید ناخالص کشورها را ۱۱ درصد و در آسیای میانه ۱۴ درصد کاهش دهد. افزایش حرارت مساله نهایت جدی و کاملاً واقعی است. آثار آن را می‌توان در آمار ثبت شده مشاهده کرد. علت اساسی این افزایش را تولید گازهای گلخانه‌ای می‌دانند که بیش‌تر از اثر مصرف زغال سنگ، نفت و گاز ایجاد می‌شود. گرچه کشورهای فقیر مثل افغانستان کم‌ترین سهم را در تولید این گازها دارند، اما بیش‌ترین آسیب را از عواقب آن متحمل می‌شوند. در میان حدود ۲۰۰ کشور جهان، افغانستان یکی از ده کشوری شمرده می‌شود که در معرض بیش‌ترین آسیب ناشی از تغییرات اقلیمی قرار دارند. چرا که این کشور، اقتصاد عمدتاً وابسته به زراعت دارد، صنایع و خدمات در آن رشد نکرده و فاقد ظرفیت اداری، مالی و فنی برای مقابله با آثار و عواقب تغییرات اقلیمی می‌باشد.
طبق گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد، درجه حرارت در افغانستان از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰ میلادی ۱.۸ درجه سانتی گرید افزایش یافته که خیلی زیاد است. این افزایش در مدت ۶۰ سال، بی‌سابقه بوده و تاثیرات ناگواری بر زنده‌گی مردم، محیط زیست و حیات وحش داشته است. چنان‌که گفته شد، سهم افغانستان در تولید گازهای گلخانه‌ای خیلی ناچیز است، اما آسیب‌های بسیار از عواقب آن متحمل می‌شود. سازمان ملل متحد، افغانستان را ششمین کشور آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی شمرده است. پیش‌بینی شده که اگر وضعیت همین‌گونه ادامه یابد و تدابیری سنجیده نشود، درجه حرارت تا سال ۲۰۵۰ یعنی در کم‌تر از ۳۰ سال، به ۱.۵ درجه سانتی گرید بالا خواهد رفت. اثرات این تغییر اقلیمی در بعضی از مناطق کشور فاجعه‌بار خواهد بود.
خشک‌سالی‌های دوام‌دار ناشی از تغییرات اقلیمی، استفاده بی‌حد از آب و ناتوانی در مدیریت منابع آن، سبب کاهش منابع آبی در افغانستان شده است. براساس گزارش سازمان ملل، بیش‌تر از ۶۰ درصد مردم افغانستان دچار کمبود آب آشامیدنی‌اند. شهرهای بزرگ افغانستان، به‌ویژه کابل، بیش‌ترین مشکل را از این ناحیه دارند. سطح آب‌های زیرزمینی همه ساله پایین‌تر می‌رود و برخی خانواده‌ها پس از خشک‌شدن چاه‌های آب‌شان مجبور می‌شوند از درامد ناچیز خود آب نیز خرید کنند. در بخش‌هایی از شهر کابل، عمق چاه‌ها به بیش از ۱۵۰ متر می‌رسد.
حفر چاه‌های عمیق و کاریزها، آب زیرزمینی را کاهش می‌دهد و به مرور زمان در اثر تخلیه آب زیرزمینی خطر فرونشسته‌گی زمین به تهدید جدی بدل می‌شود و ممکن است خسارات و ویرانی‌هایی را به بار آورد. به‌خصوص در مناطق زلزله‌خیز، خطر فرونشسته‌گی زمین تهدید بسیار جدی حساب می‌شود. کم‌آبی برای زنده‌گی روستایی تهدید بزرگ‌تر است و دوام حیات را در مناطقی که مردم به زراعت وابسته‌اند با سختی‌های جدی روبه‌رو کرده و گاه این سختی‌ها مردم را وادار به ترک زمین و خانه‌شان می‌کند. در افغانستان بیش از هفتاد درصد مردم به زراعت مشغولند و هرگونه اختلال در چرخه آبی، سبب فقر و بیچاره‌گی کتله‌های بزرگ ساکنان کشور می‌شود. در دهه‌های اخیر نیز مال‌داری و باغ‌داری در اثر خشک‌سالی در افغانستان کاهش قابل ملاحظه دیده و هزاران هکتار زمین زراعتی که قبلاً کشت می‌شد، دیگر قابل استفاده نیست. میلیون‌ها هم‌وطن ما از این سبب بی‌جا و آواره شده‌اند. رقم بزرگ مهاجران را در کشورهای همسایه نفوس روستایی افغانستان تشکیل می‌دهند و بیش‌تر ساکنان کم‌درامد و حاشیه‌نشین شهرهای افغانستان نیز دهقانان و روستایی‌هایی‌اند که زمین‌های زراعتی خود را به امید یافتن کار در شهرها، ترک گفته‌اند.
از آن‌جایی که در بسیاری مناطق کشور میان تغذیه و مصرف آب‌های زیرزمینی تعادل وجود ندارد، و مصرف بسیار بیش‌تر است، در نتیجه وضعیت با گذشت زمان وخیم‌تر می‌شود.
اداره هماهنگی کمک‌های سازمان ملل متحد در گزارش خود گفته است که میان سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۲، نصف جنگلات افغانستان از بین رفته است. نابودی جنگلات باعث کم‌شدن بارنده‌گی می‌گردد و پیامدهای جبران‌ناپذیری برای تمام موجودات زنده در آن مناطق دارد. علت از بین رفتن جنگلات قسماً تغییرات اقلیمی بوده است، اما بیش‌ترین آسیب را این جنگلات از قطع بی‌رویه و قاچاق چوب از سوی زورمندان و قاچاقبران دیده است. سال‌های متمادی چوب‌های چهارتراش از جنگلات افغانستان به خارج از کشور به‌خصوص پاکستان صادر شده است. از آن‌جایی که این درختان خودسرانه و بدون برنامه قطع می‌شوند، جای آن‌ها خالی می‌ماند و نهال‌شانی نمی‌شود.
مرکز بین‌المللی توسعه یک‌پارچه‌گی کوهستان (ICIMOD) که مقر آن در نیپال است، در گزارشی می‌نگارد که یخچال‌های هندوکش و هیمالیا بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ با سرعت بیش‌تر از گذشته ذوب شده و هر سال از ارتفاع آن کاسته می‌شود. این یخچال‌ها را مخزن آب شیرین منطقه می‌گویند، اما متاسفانه هر سال روند ذوب‌شدن آن شدت بیش‌تر می‌گیرد. دریاهای بزرگ افغانستان از این یخچال‌ها سرچشمه می‌گیرند. این مشکل روند جاری جریان آب را در این دریاها کاهش می‌دهد و تاثیر منفی جدی بر زنده‌گی مردم، پوشش گیاهی و دیگر ساحات زنده‌گی انسانی و محیط می‌گذارد.
خلاصه، پیامدهای تغییرات اقلیمی در افغانستان، کشور فقیر و فاقد اداره کارامد، فاجعه‌بار خواهد بود. اگر اقداماتی برای رفع موانع مدیریت محیط ‌زیست انجام نشود، هزینه‌های جبران‌ناپذیر بر نسل‌های آینده تحمیل خواهد شد. قبل از هر چیز افغانستان باید صاحب اداره مسوول شود؛ اداره‌ای که بتواند از مردم نماینده‌گی کرده و اعتماد و همکاری آنان را جلب کند. به دانش و توانایی‌های فنی انسانی ارزش قایل باشد، به افراد و نهادها فرصت کار و تحقیق بدهد، و در عین ‌حال با جامعه بین‌المللی ارتباط سالم و سازنده ایجاد کند. چرا که مبارزه با تغییرات اقلیمی نیازمند آگاهی، توانایی‌های فنی و اقدام جمعی در داخل و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی است.
حفظ جنگلات و پوشش گیاهی، جلوگیری از گسترش بیابان‌ها، عصری‌سازی زراعت و مدیریت موثر ذخیره، توزیع، استفاده و بازیابی آب باید در صدر برنامه‌های ملی قرار گیرد. در نصاب‌های آموزشی و تولیدهای هنری و فرهنگی باید برای تغییر رفتار مردم و بلندبردن احساس مسوولیت آنان تلاش صورت گیرد.