نشست دوحه و پی‌گیری بحران افغانستان

نشست دوحه پایان یافت، اما طالبان در آن اشتراک نکردند. در این نشست بر رعایت حقوق بشر، مبارزه با تروریسم، تشکیل حکومت همه‌شمول با اشتراک همه اقوام و تعیین نماینده ویژه سازمان ملل تاکید شد. آن‌چه تا کنون از این نشست می‌دانیم، محصول کنفرانس خبری دبیر کل سازمان ملل متحد در پایان این نشست است. آقای آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، در این کنفرانس خبری گفت که به رغم برخی اختلاف‌ها، بر سر محورهای اصلی گفت‌وگو همه اشتراک‌کننده‌گان توافق نظر داشتند. او این نشست را موفقیت‌آمیز خواند و گفت که حتا غیبت طالبان در این نشست هم آن را تحت تاثیر قرار نداد. او البته از پیشنهادش در مورد ایجاد یک فرمت و ادامه گفت‌وگوها بر سر بن‌بست سیاسی افغانستان نیز سخن گفت و افزود که پیشنهاد وی در مورد این فرمت ـ اگر مورد تایید قرار گیرد ـ این است که در آن پنج کشور همسایه افغانستان و کشورهای کمک‌کننده عضویت داشته باشند. سازمان ملل متحد نیز در این فرمت عضویت خواهد داشت.
یکی از موضوعاتی که آقای گوترش بر آن مصرانه تاکید کرد، ادامه تلاش‌های سازمان ملل متحد، با یا بدون طالبان بود. گروه طالبان به این نشست دعوت شده بود، اما آن‌ها برای حضور خود دو پیش‌شرط داشتند که از سوی سازمان ملل پذیرفته نشد و این گروه از حضور در آن امتناع ورزید. شرط اول این گروه، حضور طالبان به‌عنوان «طرف مسوول افغانستان» بود و گفته بود که نباید جز طالبان، کسی دیگر از طرف‌های افغان در آن اشتراک داشته باشد. شرط دوم، ملاقات نماینده‌گان طالبان با دبیر کل سازمان ملل متحد بود تا موضع خود را در مورد مسایل افغانستان با او در میان بگذارند. هر دوی این شرایط، موقف این گروه را تا سطح یک دولت ارتقا می‌داد که مردم افغانستان، فعالان مدنی، نخبه‌گان سیاسی و جامعه بین‌الملل همه با آن مخالف هستند، جز چند کشور بسیار نزدیک با طالبان.
یکی از موضوعات اساسی این نشست، بحث روی چگونه‌گی تعیین فرستاده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان است که شورای امنیت به دبیر کل این سازمان ماموریت آن را داده است. آقای گوترش در کنفرانس خبری خود گفت که هدف اصلی این نشست و تلاش‌هایی که او رهبری می‌کند، عضویت مجدد افغانستان از نظرگاه سیاسی و اقتصادی در جامعه بین‌الملل است؛ جایگاهی که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، آن را از دست داده است. او هر چند گفت که روی موضوعات محوری این نشست توافق نظر وجود داشت، اما تعیین نماینده ویژه سازمان ملل که عضویت مجدد افغانستان در جامعه جهانی را تسهیل می‌کند، یک موضوع محوری و کلیدی اما مورد اختلاف طرف‌های اشتراک‌کننده بود. ایران از همان آغاز که شورای امنیت قطع‌نامه خود را صادر کرد و از دبیر کل سازمان ملل خواست تا نماینده ویژه در امور افغانستان بگمارد، با آن مخالفت کرد و آن را غیرضروری خواند. روسیه و چین نیز از مخالفان جدی تعیین این نماینده هستند. پاکستان هم در اوایل با آن مخالف بود، اما گفته می‌شود که دیروز در نشست دوحه نماینده ویژه این کشور موافقت اسلام‌آباد را اعلام کرده و از صف مخالفان جدا شده، اما مسلمان بودن و اهل منطقه بودن را به‌عنوان شرایط خود برای این موافقت اعلام کرده است. کشوهای کمک‌کننده به افغانستان و در راس امریکا و سازمان ملل متحد با تعیین این نماینده موافق هستند و در صف مقابل کشورهای منطقه قرار دارند. سفارت روسیه در کابل هم ظهر دیروز اعلامیه داد که نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان در نشستی که اعضای جامعه مدنی افغانستان در آن حضور دارند، اشتراک نمی‌کند. دلیل آن را هم مخالفت گروه طالبان با اشتراک طرف افغان غیرطالبانی بیان کرد. بسیار روشن است که اختلاف در نشست دوحه تا پایان حل‌ناشده باقی مانده بود، به این دلیل که گوترش نیز از آن یاد کرد و گفت با موضع‌گیری روسیه در قبال ملاقات با اعضای جامعه مدنی افغانستان مخالف است. او ملاقات و دیدار با اعضای جامعه افغانستان را برای یافتن راه‌حل بن‌بست کنونی یک ضرورت دانست.
نقض حقوق بشر از سوی طالبان، یک محور دیگر این نشست بود. گوترش در کنفرانس خبری‌اش گفت که آن‌ها اقدامات مثبت طالبان از جمله در مورد کاهش کاشت مواد مخدر را به دیده قدر می‌نگرند، اما وضعیت حقوق بشر نه‌تنها بهبود نیافته، بل وخیم‌تر شده است. او واضح گفت، طالبان برای این‌که به رسمیت شناخته شوند، باید گام‌هایی در راستای احترام به حقوق بشر بردارند. این انتظار اما خیلی موجه نیست. طالبان با همین سیاست‌های بگیر و ببند خود طالبان هستند. اگر آن‌ها تغییری در رویکردشان در قبال مسایلی مانند حقوق بشر بیاورند، دیگر از غلظت طالبان بودن‌شان کاسته می‌شود.
فعالیت تروریسم نیز یکی از مسایلی بود که مورد توجه دبیر کل سازمان ملل قرار گرفت. جامعه جهانی هنوز از بابت تجمع گروه‌های تروریستی در زیر چتر حاکمیت طالبان نگران هستند. کشورهای منطقه حداقل در این مورد با کشورهای غربی نگرانی مشترک دارند. تهدیدات امنیتی از آدرس افغانستان، بیش و پیش از همه، کشورهای همسایه و منطقه را درگیر می‌کند. همین حالا هم ایران و پاکستان در طی دو سال گذشته هدف حملات تروریستی بزرگ بوده‌اند که نشان از رشد و تقویت تروریسم دارد.
سخنان دبیر کل سازمان ملل نشان داد که تسامح و مدارا با گروه طالبان، باج دادن جامعه جهانی به یک گروه رادیکال تفسیر شده است. طالبان تصور می‌کنند که آن‌ها حق دارند قدرت را در انحصار خود درآورند، همان‌گونه که حتا اشتراک افغان‌ها در نشست‌های بین‌المللی را حق انحصاری خود می‌دانند و دیگر افغان‌ها را از آن محروم می‌خواهند. این گروه فکر می‌کند که اشتیاق جامعه جهانی و تزریق دالر به نام کمک‌های بشردوستانه، مجبوریت سازمان‌های بین‌المللی و جامعه جهانی را نشان می‌دهد و آن‌ها در این مورد موضع برتر دارند و می‌توانند باج بگیرند. مسایلی مانند حقوق بشر را هم پیوسته مسایل داخله کشور می‌دانند و تصور می‌کنند همین که کسی یا گروهی قدرت را از هر راه ممکن در اختیار بگیرد، حق دارد هر طور دلش بخواهد با مردم آن سرزمین رفتار کند و حتا آن‌ها را شکنجه کند و بکشد؛ کاری که پیوسته انجامش می‌دهند. موضع نرم جامعه جهانی در برابر این رفتارهای طالبان، آن‌ها را جسارت بیش‌تر داده است. این جسارت باعث شده که آن‌ها حتا از سازمان ملل متحد نیز اخاذی سیاسی کنند. مشروط کردن اشتراک این گروه در نشست دوحه به اشتراک انحصاری از طرف افغان‌ها و دیدار با دبیر کل سازمان ملل، همان‌گونه که خود گوترش نیز گفت، به این هدف صورت گرفت که این گروه را به مشروعیت بین‌المللی نزدیک کند.
با این حال، هر چند اختلاف‌هایی در موارد مهمی مانند تعیین نماینده ویژه سازمان ملل متحد در میان اشتراک‌کننده‌گان دوحه وجود داشت ـ که خیلی غیرطبیعی هم نیست ـ پاسخ نشست به طالبان واضح بود. این نشست گفت که با طالبان یا بدون این گروه، رای‌زنی بر سر مساله افغانستان با طرف‌های افغان ادامه خواهد یافت و جامعه جهانی به حل این مساله مصمم است. پیشنهاد گوترش در مورد ایجاد یک فرمت جدید، جدیت مساله را می‌رساند. اما اگر طالبان در این نشست‌ها حاضر نباشند، پروسه حل بن‌بست سیاسی افغانستان بیش‌تر به درازا کشیده خواهد شد. هر قدر که این روند طولانی شود، مردم افغانستان رنج‌های بیش‌تری خواهند کشید و کشور از مسیر توسعه فاصله زیادتر خواهد گرفت. جامعه جهانی باید فعالیت‌های خود را وسعت دهد و صف‌بندی‌های کنونی در مورد مساله افغانستان را بشکند. سازمان ملل نیز پس از تعیین نماینده ویژه، باید سریع با همه طرف‌ها ، از جمله احزاب سیاسی، جبهات نظامی، جامعه مدنی، جنبش‌های زنان و همه اقشار جامعه وارد رای‌زنی شود و برای کشاندن طالبان به دور میز مذاکره آن‌ها را بیش‌تر تحت فشار قرار دهد.