آموزش الکترونیک؛ محیط چهارم تحصیلی برای دانشجویان افغان

هنگامی که صحبت از تحصیل به میان می‌آید، الگوی مشخصی تعریف می‌شود. تا اوایل قرن بیست‌ویکم، تحصیل در یک محیط آموزشی مطرح بود که شاگردان به واسطه‌ یک معلم هدایت می‌شدند. حضور فیزیکی افراد امری بدیهی بود و هر روش دیگری از یادگیری در بهترین حالت، به نحوی زیر سوال برده می‌شد. سپس با ایجاد فضای مجازی در قلمرو آموزش، چشم‌انداز یادگیری تغییر بنیادی کرد و آموزش هم مانند سایر ابعاد زنده‌‌گی، با پیش‌رفت تکنولوژی، شکل تازه‌ای به خود گرفت.
جامعه امروزی ما در زمینه‌های گوناگونی در حال رشد است، این تحول نه تنها در فناوری و ابزارها خلاصه نمی‌شود؛ بلکه نحوه آموزش را نیز تغییر داده است. در دنیای امروزی، افراد باید بتوانند اطلاعات، دانش و مهارت‌های لازم برای زنده‌گی آسان و موفق را از طریق استفاده از منابع اطلاعاتی و ارتباطی متنوع به دست آورند. پدیدار شدن تکنولوژی‌های جدید در حوزه ارتباطات و اطلاعات، سبب ظهور اصطلاحات و مفاهیم جدیدی شده است. به طور مثال، می‌توان به این مفاهیم اشاره کرد: تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، کسب‌وکار الکترونیک، نشر الکترونیک و شهر الکترونیک. از دیگر مفاهیم جدیدی که متعاقباً شکل گرفت، اصطلاح آموزش الکترونیک است که در حوزه تعلیم و تحصیل مطرح شد و توجه زیادی را به خود جلب کرد.
با توجه به پیش‌رفت‌های تکنولوژی، نهادهای تحصیلی در کنار درس‌های حضوری قادر به ارایه خدمات تحصیلی نیمه‌حضوری، غیرحضوری و آنلاین نیز هستند.
در عصر کنونی، پایگاه‌های مختلف و معتبر آموزش آنلاین در دنیا وجود دارند که هرکدام در حوزه تحصیلات عالی نقش اساسی دارد و می‌تواند شیوه تعلیم و تحصیل را دگرگون و محیط چهارم آموزشی را خلق کند و دست‌رسی به کسب دانش و مهارت‌ها را بیش‌تر سازد. یکی از این پایگاه‌های معتبر آموزش مجازی، «ایدکس» است. ایدکس یکی از معتبرترین آموزشگاه‌های بزرگ مجازی و آنلاین است که توسط دو دانشگاه بزرگ و مطرح جهان «هاروارد» و «ام‌آی‌تی» برای گسترش دانش بشری در جهان با شعار «آینده تحصیلات آنلاین، همه، همه‌جا و در همه‌وقت» در سال ۲۰۱۲ میلادی پایه‌گذاری شده است. در این آموزشگاه مجازی، دانشگاه‌های مختلف دنیا کورس‌های آموزش خویش را نشر می‌کنند و با استفاده از آن زمینه خوب یادگیری، تولید علم، تبادل تجارب و افکار برای نهادهای مختلف تحصیلی در دنیا مساعد می‌شود.
ایدکس (edX)باکیفیت‌ترین کورس‌های آنلاین را از معتبرترین دانشگاه‌های جهان که متعهد به تدریس و آموزش عالی هستند، ارایه می‌کند. بیش‌تر از سی‌وچهار میلیون آموزگار در سراسر جهان به شمول محصل و غیرمحصل از حدود سه هزار کورس آنلاین این سیستم استفاده می‌کنند.‌ بیش‌تر از یک‌صد و شصت دانشگاه و نهاد معتبر علمی جهان، مانند دانشگاه هاروارد (Harvard University)٬ ام‌آی‌تی (Massachusetts Institute of Technology)، دانشگاه بوستون (Boston University) و سایر نهادهای علمی معتبر بین‌المللی عضویت این سیستم را دارند. افغانستان که جزو جامعه جهانی است و برای تحصیلات عالی در طول بیست سال گذشته سرمایه‌گذاری کرده است، زمینه و فضای دست‌رسی به تحصیلات عالی را برای نسل جوان این کشور مساعد ساخت و پیش‌رفت‌های خوبی در نظام تحصیلی به میان آمد؛ اما عصر کنونی ایجاب و تقاضا می‌کند که باید به پیش‌رفت‌های بزرگ علمی دست یافت و برعلاوه آموزش حضوری، به آموزش غیرحضوری نیز دست‌رسی داشت تا از دنیای جدید و آموزش‌های جدید نیز برای بلند بردن ظرفیت‌ها استفاده شود. به همین منظور، افغانستان نیز در سال ۲۰۱۸ به همکاری مالی اداره FHI-360 که به شکل Off-Budget تطبیق کننده پروژه USAID در سکتور تحصیلات عالی کشور بود و برنامه آن در سکتور تحصیلات عالی به نام برنامه USWDP فعالیت داشت، عضویت این شبکه بزرگ جهانی را به دست آورد. با به دست آوردن عضویت افغانستان در شبکه جهانی ایدکس، وزارت تحصیلات عالی پلتفرمی را به نام «افغان ایکس» برای افغانستان ایجاد کرد و تمام فعالیت‌های خویش را با استفاده از این پلتفرم عیار ساخت.
نخستین سیستم آموزشی آنلاین در افغانستان با شعار «علم توانایی است»، زیر نام افغان ایکس در سال ۱۳۹۷ از سوی وزارت تحصیلات عالی راه‌اندازی شد که با استفاده از این سیستم، متقاضیان می‌توانند از طریق اینترنت بدون محدودیت زمانی و مکانی در همه‌جا و همه‌وقت با داشتن امکانات ابتدایی مثل موبایل و لپ‌تاپ به کورس‌های تحصیلی (MOOC) دانشگاه‌های معتبر کشور و جهان دست‎رسی داشته باشند و در ارتقای دانش مسلکی خویش از آن بهره‎مند شوند.
با استفاده از امکانات پروژه انکشاف بین‌المللی ایالات متحده امریکا (USAID) در سال ۱۳۹۷، پنج کورس بین‌المللی در پلتفرم جهانی ایدکس از طرف دانشگاه‌های هرات، بلخ، ننگرهار، شیخ زاید خوست و تعلیم و تربیه شهید استاد ربانی به نشر رسید. امسال ۸ کورس برای نشر در پلتفرم جهانی ایدکس از سوی دانشگاه‌های تعلیم و تربیه شهید استاد ربانی، طبی کابل (ابن سینا)، بلخ، هرات، قندهار، ننگرهار و شیخ زاید خوست آماده شده است که بعد از نهایی‌سازی و عیارسازی با معیارهای ایدکس به نشر می‌رسد.
امروز زمینه خوب دست‌رسی به تحصیلات عالی نه تنها به شکل حضوری، بلکه به شکل غیرحضوری برای استادان و محصلان افغان با استفاده از شبکه جهانی ایدکس مهیا شده و با راه‌اندازی این برنامه سهولت‌های بیش‌تر و استفاده از کورس‌های مختلف آموزشی برای استادان و محصلان افغان به طور رایگان فراهم شده است. این برنامه کمک می‌کند تا محصلان در همه اوقات، بدون محدودیت زمانی و مکانی به مواد درسی، لکچرهای مدرن و مواد آموزشی دست‌رسی داشته باشند.
ایدکس یا تحصیلات عالی برای همه، شبیه دهلیز هوایی یا ایجاد شبکه فایبر نوری است و این اقدام، زمینه‌هاى خوب‌تر تدریس، تعلیم و تحصیل را مهیا می‌کند. ایدکس یا آموزشگاه مجازی، فرصت خوبی را برای نهادهای تحصیلی افغانستان فراهم ساخته است تا با استفاده از آن محیط چهارمی آموزش برای استادان و محصلان افغان به شکل بهتر جهت بلند بردن ظرفیت‌ها، تولید دانش، کسب تجارب و استفاده از برنامه‌های مختلف آموزشی مساعد شود.
وزارت تحصیلات عالی که برای شامل ساختن تمام نهادهای تحصیلی کشور براساس یک برنامه مشخص کار می‌کند، تلاش دارد تا از تکنولوژی و دنیای مجازی در امور علمی به شکل بهتر استفاده و خدمات بهتر تحصیلی را به نسل نوین اففانستان ارایه کند. ایجاد افغان ایکس و HELMS (پلتفرم درس‌های غیرحضوری)، نمونه‌های خوبی از این تلاش‌ها است تا محققان و استادان ما با نشر کورس‌های علمی و تحقیقی‌شان در افغان ایکس و شریک ساختن مواد درسی‌شان به وسیله HELMS در انتقال تجارب علمی مواد درسی‌شان به سایر محققان و محصلان رسالت خود را انجام دهند. افغانستان تازه دَر آموزش‌های الکترونیک را گشوده است و تقویت آن نیاز به حمایت قاطع رهبری حکومت، توجه جدی استادان نهاد‌های تحصیلی افغانستان و برنامه‌ریزی‌های دقیق و همه‌جانبه وزارت تحصیلات عالی افغانستان دارد.