تناقض در آمار؛ کار ساخت بند پاشدان هرات چند درصد پیش رفته است؟

یافته‌های هیأت اعزامی مجلس نماینده‌گان به هرات نشان می‌دهد که آمار ارایه شده از پیش‌رفت کار ساخت بند آب‌گردان پاشدان ضدونقیض است. بر این اساس، تفاوت زیادی میان آمار اداره محلی هرات و اداره ملی تنظیم امور آب، از پیش‌رفت کار ساخت بند پاشدان وجود دارد؛ زیرا برمبنای آمار مقام‌های محلی هرات، کار ساخت بند در فاصله تنها شش روز، ۲۵ درصد پیش‌ رفته است. اداره محلی هرات تأکید دارد که ساخت بند پاشدان در مجموع حدود ۸۰ درصد پیش‌ رفته و قرار است تا دو ماه دیگر روند آب‌گیری آن آغاز شود. اداره ملی تنظیم امور آب می‌گوید که کار ساخت مجموع بند بیش‌تر از ۶۵ درصد پیش‌رفت داشته و کار ساخت بدنه بند بیش از ۸۰ درصد است. گزارش هیأت مجلس نماینده‌گان هم‌چنان از وجود مشکلات مالی میان شرکت پیمان‌کار بند پاشدان و میوند بانک حکایت دارد و این بانک از وجود برخی تخلف‌های مالی به پارلمان شکایت کرده است. یک مقام پیشین وزارت انرژی و آب نیز می‌گوید که در روند ساخت بند مشکلات اساسی وجود دارد. از جانب دیگر شرکت قراردادکننده، خلاف گفته اداره ملی تنظیم امور آب، ادعا دارد که روند ساخت کل پروژه بیش‌ از ۸۰ درصد پیش‌‌رفت دارد. مقام‌های این شرکت، اما حاضر نشدند به پرسش‌های ما در پیوند به ادعای تخلفات مالی و خلاف‌ورزی در روند ساخت بند پاشدان پاسخ بدهند.
آمار ضدونقیض و خیالی
مجلس نماینده‌گان طی نشستی در سی‌ویکم حمل سال روان فیصله کرد که هیأتی متشکل از قدرت‌الله رحیمی، مأمور احمدزی، نرندرسینگ خالصه و شهناز غوثی، به ریاست حمیدالله حنیف، نماینده هرات در مجلس نماینده‌گان، برای بررسی کار ساخت بند پاشدان به هرات سفر و یافته‌هایش را با مجلس شریک کند. یافته‌های اعضای کمیسیون عرایض و سمع شکایات مجلس نماینده‌گاه کشور که برای بررسی روند ساخت بند پاشدان به هرات سفر کرده بودند، نشان می‌دهد که آمار مقام‌های حکومتی در پیوند به پیش‌رفت کار ساخت این بند ضدونقیض است. در گزارش هیأت آمده است که اداره ملی تنظیم امور آب در بیست‌وهشتم حوت سال ۱۳۹۹ خورشیدی اعلام کرد که کار ساخت بند پاشدان ۶۰ درصد پیش رفته، اما در فاصله شش روز به تاریخ چهارم حمل سال ۱۴۰۰ خورشیدی، والی هرات پیش‌رفت ساخت بند پاشدان را ۸۵ درصد اعلام کرده است. در این گزارش هیأت مجلس نماینده‌گان هم‌چنان ذکر شده که اداره ملی تنظیم امور آب در تاریخ هفتم حمل سال ۱۴۰۰ خورشیدی با تأیید آمار مقام‌های محلی هرات، در ویب‌سایت خود پیش‌رفت کار ساخت بند پاشدان را ۸۵ درصد ذکر کرده است. براساس گزارش هیأت مجلس نماینده‌گان، سیدوحید قتالی، والی پیشین هرات، در ماه حمل سال ۱۴۰۰ خورشیدی با اعلام پیش‌رفت ۸۵ درصدی کار ساخت بند پاشدان، تأکید کرده بود که آب‌گیری این بند تا یک ماه دیگر یعنی در ماه ثور آغاز می‎شود. یافته‌های هیأت حاکی از آن است که در قرارداد طول دیوار اصلی قسمت خاکی بند یک هزار و ۱۴۰ متر ذکر شده که ۹۴۰ متر آن تکمیل شده و ۲۰۰ متر باقی مانده است. از بخش «انتک تاور» که مجموعاً ۵۲ متر ارتفاع دارد، تنها ۱۵ متر کار شده است.
به همین ترتیب، از ۲۵۰ متر طول «پین استاک» تنها در حدود ۳۰ متر کار شده و در بخش توربین‌ها یا «پاور هوس» تاکنون کندن‌کاری نشده و توربین‌های بند نیز تا حالا خریداری نشده است. بخش سرریز هم تاکنون تکمیل نشده و کار دیوارهای اطراف آن باقی مانده است. از مجموع طول کانال‌های پایین‌دست به استناد معلومات ارایه شده از سوی معاون بند پاشدان تنها حدود ۵۵ درصد کانکریت‌ریزی شده و از مجموع حدود ۱۴ کیلومتر طول کانال تنها ۷٫۵ کیلومتر کار شده است. در قسمت ساخت سرک‌های جدید و ترمیم سرک‌های موجود اطراف پروژه نیز هیچ کاری صورت نگرفته است. گزارش هیأت اعزامی مجلس نماینده‌گان به ولایت هرات نشان می‌دهد که خلاف آمار ارایه شده از سوی مقام‌های محلی هرات، کار ساخت برخی بخش‌های مهم بند آب‌گردان پاشدان پیش‌رفت چندانی نداشته و آمار ارایه شده از سوی مقام‌های حکومتی ضدونقیض است.
مشکلات مالی شرکت هیوادوال و میوند بانک
رییس هیأت عامل میوند بانک، در نامه شماره ۲۴۸ مورخ سی‌ویکم حمل ۱۴۰۰ به کمیسیون سمع شکایات پارلمان، از برخی تخلف‌های مالی شکایت کرده است. مطابق قراردادنامه شماره ICB/947/MBW پروژه دیزاین و ساختمان بند آب‌گردان پاشدان هرات، بین وزارت انرژی و آب و شرکت هیوادوال به قیمت مجموعی ۱۱۷ میلیون و ۸۸۳ هزار و ۴۱۴ دالر امریکایی قرارداد شده است. برمبنای این نامه میوند بانک، شرکت هیوادوال براساس ضمانت پیش‌پرداخت قرارداد شماره MB/HO/BG/USD/539/2015 مبلغ ۱۱ میلیون و ۷۸۸ هزار و ۳۴۱ دالر امریکایی و ضمانت بانکی شماره MB/HO/BG/USD/0128/2015 مبلغ ۱۱ میلیون و ۷۸۸ هزار و ۳۴۱ دالر امریکایی و در مجموع مبلغ ۲۳ میلیون و ۵۷۶ هزار و ۶۸۲ دالر امریکایی از میوند دریافت و به وزارت انرژی و آب تحویل کرده است. میوند بانک مدعی است که براساس قوانین بانکی و ضمانت بانکی ارایه شده به شرکت هیوادوال، تمام پول‌هایی که از طرف وزارت انرژی و آب از بابت پروژه بند پاشدان به شرکت هیوادوال پرداخت می‌شود، باید از طریق این بانک انتقال داده شود تا بانک بتواند کمیشن‌های بانکی خود را کسب کند. رییس هیأت عامل میوند بانک در نامه ارسالی به مجلس نماینده‌گان نگاشته است که شرکت هیوادوال تاکنون حاضر نشده قرضی که از این بانک دریافت کرده را تسویه کند و مسأله انتقال پول از وزارت انرژی و آب به شرکت هیوادوال در چند مکتوب جداگانه از سوی بانک مرکزی به وزارت انرژی و آب اطلاع داده شد، اما این وزارت توجه نکرده است. به همین‌گونه ضمانت بانکی که شرکت هیوادوال در میوند بانک داشت، مبلغ ۲۳ میلیون و ۵۷۶ هزار و ۶۸۲ دالر امریکایی بود که وزارت انرژی و آب این مقدار پول را از میوند بانک دریافت کرد، اما پول‌های پرداختی به شرکت توسط اداره ملی تنظیم امور آب از طریق افغان یونایتد بانک انجام می‌شود. مقام‌های میوند بانک ادعا دارند که وزارت انرژی و آب پول‌های پرداختی به شرکت هیوادوال را با حساب بانکی شماره «USD 099107001202» از طریق افغان یونایتد بانک به این شرکت پرداخت می‌کند و از دید میوند بانک این فرایند خلاف اصول بانک‌داری است. یافته‌های هیأت اعزامی مجلس نماینده‌گان هم‌چنان نشان می‌دهد که «انوایس‌ها/سرجمع پرداختی پول» ۵۷٫۹۸ درصد اجرا شده و در جواب استعلام شماره ۱۱ نگاشته شده است که آخرین پرداختی در ماه حوت سال ۱۳۹۳ طی مراحل و پس از آن پول دیگری پرداخت نشده است.
ادعای فریب‌کاری شرکت یک مقام ارشد پیشین در وزارت انرژی و آب که نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود، می‌گوید که بند پاشدان یک بند معمولی نیست و روی رودخانه‌ای فرامرزی ساخته می‌شود و این بند ابعاد سیاسی، اقتصادی و تخنیکی پیچیده دارد. به گفته او، شرکت‌هایی که بندهای آب را در افغانستان می‌سازند، باید به گونه مشارکتی با شرکت‌های خارجی کار کنند و این یکی از معیارهای سدسازی در افغانستان است. وی تصریح کرد: «در افغانستان هیچ شرکتی وجود ندارد که در سالیان گذشته تجربه ساخت بند را داشته باشد و سپردن قرارداد ساخت بندها به شرکتی که تجربه ندارد، ممکن نیست.» منبع می‌افزاید، اداره تدارکات ملی قراردادهای ساخت‌وساز بندها را باید به شرکت‌هایی بدهد که به گونه مشارکتی با شرکت‌های خارجی کار می‌کنند و شرکت خارجی هم تجربه ساخت‌وساز بندهای آب را در کشورهای دیگر داشته باشد. به گونه مثال برای ساخت بند کمال‌خان چهار شرکت خارجی فعالیت می‌کنند. از دید منبع، بند کمال‌خان در مقایسه با بند پاشدان هرات کوچک‌تر است و بودجه‌ای نزدیک به ۷۷ میلیون دالر دارد، اما برای ساخت بند پاشدان چیزی حدود ۱۱۸ میلیون دالر امریکایی هزینه شده و باید در روند ساخت‌وساز و مراحل پیچیده تخنیکی شرکت‌های معتبر خارجی مشارکت داشته باشند. بنا بر ادعای شرکت پیمان‌کار ساخت بند پاشدان، یک شرکت آذربایجانی به نام «آذی‌تیک» در روند ساخت بند مشارکت داشت و اسناد قانونی آن هم در وزارت انرژی و آب طی مراحل شده بود، اما بررسی وزارت انرژی و آب نشان داد که عملاً هیچ شرکت آذربایجانی در ساخت بند پاشدان مشارکت ندارد. این مقام پیشین وزارت انرژی و آب تأکید دارد که ساخت‌وساز بندهای آب‌گردان ظرافت‌های خاص خود را دارد و اجرای برخی مراحل پیچیده تخنیکی در جریان ساخت از عهده شرکت‌های داخلی بیرون است و باید شرکت‌های معتبر خارجی که تجربه ساخت بند را دارند، مشارکت داشته باشند. به گفته منبع، بررسی‌های وزارت انرژی و آب نشان داد که در ساخت‌وساز بند پاشدان عملاً هیچ شرکت خارجی حضور ندارد و اصلاً هیچ متخصص فنی از شرکت‌های خارجی در محل ساخت بند حضور نداشت و مشکلات موجود سبب شد که قرارداد ساخت بند از سوی اداره تدارکات ملی لغو شود، اما دوباره قرارداد به شرکت هیوادوال سپرده شد. از دید کارشناسان سدسازی، ساخت‌وساز بندهای آب‌گردان مانند سایر بناها ساده نیست و اگر در ساخت یک تعمیر مشکلی به وجود آید، ساختمان ویران می‌شود، اما اگر در ساخت بندهای آب‌گردان دقت نشود، با شکستن دیوار بند ممکن است یک شهر به کلی ویران شود.
پاسخ شرکت و اداره تنظیم آب
اداره ملی تنظیم امور آب در پاسخ به آمار ضدونقیض از پیش‌رفت کار بند پاشدان می‌گوید که کار ساخت به دو بخش تقسیم شده که یکی پیش‌رفت کار کل پروژه و دیگری پیش‌رفت کار ساخت بدنه بند است. براساس آمار اداره ملی تنظیم امور آب، ساخت بدنه بند بیش‌ از ۸۰ درصد و ساخت کل پروژه بیش‌ از ۶۵ درصد پیش ‌رفته است. نظام‌الدین خپلواک، سخنگوی اداره ملی تنظیم امور آب، می‌گوید که این نهاد نمی‌داند مقام‌های محلی هرات از کدام آدرس پیش‌رفت کار ساخت بند را ۸۵ درصد اعلام کرده‌اند. او هم‌چنان افزود که مشکلات مالی شرکت و میوند بانک به اداره ملی تنظیم آب ربطی ندارد و این نهاد از کیفیت کار ساخت بند راضی است. محمدعارف اچک‌زایی، مسوول شرکت هیوادوال در هرات، می‌گوید که تمام پروژه شامل دیوار، کانال‌ها و سایر بخش‌ها ۸۰ درصد پیش‌رفت دارد. او حاضر نشد به پرسش‌های ما در پیوند به ادعای تخلف‌های مالی با میوند بانک و ادعای مقام‌های پیشین وزارت انرژی و آب مبنی بر فریب‌کاری شرکت پاسخ دهد. نماینده شرکت هیوادوال خواست که پرسش‌های خود را با نماینده اداره ملی تنظیم امور آب در پروژه بند پاشدان مطرح کند، اما عبدالله قاضی‌زاده، نماینده اداره ملی تنظیم امور آب، گفت که او نمی‌تواند بدون هماهنگی با این اداره، به این پرسش‌ها پاسخ بدهد. به این ترتیب، نماینده شرکت ساخت بند پاشدان و نماینده اداره ملی تنظیم امور آب در پروژه بند پاشدان حاضر نشدند به پرسش‌های ما، ادعاهای مطرح شده در گزارش هیأت اعزامی مجلس نماینده‌گان به هرات و ادعای مقام‌های پیشین وزارت انرژی و آب پاسخ دقیق و همه‌جانبه ارایه کنند. از جانب دیگر، جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات، می‌گوید کار ساخت بند پاشدان در مجموع ۸۰ درصد پیش‌ رفته است و پیش‌‌رفت کار شامل بخش‌های گوناگون پروژه می‌شود. او مشخص نکرد که هرکدام از بخش‌های مهم بند به گونه جداگانه چه‌قدر پیش‌رفت داشته است. کار ساخت بند آب‌گردان پاشدان در ولسوالی کرخ هرات در سال ۱۳۹۰ خورشیدی آغاز شد و قرار بود طی سه سال به پایان برسد، اما با گذشت ۱۰ سال از آغاز ساخت‌وساز، مشکلات گوناگون سبب کندی کار شده و مقام‌های حکومتی و شرکت هیوادوال آمار ضدونقیض از پیش‌رفت کار ساخت این بند آب‌گردان ارایه می‌کنند.