کمک‌های بشردوستانه نمی‌تواند جایگزین اقتصادی کارآمد باشد

کمیته بین‌المللی نجات، یک سازمان غیردولتی بزرگ، با ارئه‌ی پول نقد، آب نوشیدنی و چادر به مردم افغانستان که آواره شده‌اند، کمک می‌کند تا سرپناهی داشته باشند. ده‌ها کلینیک را تأمین مالی می‌کند. این کمیته به مردم کمک می‌کند تا شغل پیدا کنند و برای پروژه‌های توسعه‌ای آموزش ارائه می‌دهد. این همه کمک هزینه‌ی سنگینی دارد. ویکی آکن، که فعالیت این سازمان را در افغانستان اداره می‌کند، تخمین می‌زند که هر هفته بین ۱ تا ۲ میلیون دالر برای ادامه‌ی آن نیاز است. اما از زمانی که طالبان کشور را در ماه آگست به دست گرفتند، بانک‌های خارجی از انتقال پول به کابل خودداری کرده‌اند، زیرا از جریمه‌های سنگین یا عواقبی بدتر از آن به دلیل نقض تحریم‌ها می‌ترسند. در همین حال، طالبان که نگران تمام شدن ارز هستند، برداشت از حساب‌های محلی سازمان‌های غیردولتی را به ۲۵ هزار دالر در ماه محدود کرده‌اند.
به عنوان جایگزین، سازمان خانم آکن به شبکه حواله متکی است، یک سیستم غیررسمی انتقال پول که از هند سرچشمه گرفته و برای قرن‌ها توسط زائران، مهاجران و بازرگانان در سراسر جهان اسلام استفاده می‌شود و بر اساس اعتماد عمل می‌کند: یک نماینده در یک کشور پول نقد دریافت می‌کند و دیگری در کشور دیگر آن را پرداخت می‌کند، و نیازی به انتقال پول از مرزها نیست. بسیاری از سازمان‌های غیردولتی دیگر نیز همین کار را انجام می‌دهند. افزایش تقاضا برای خدمات حواله، کارمزدها را از حدود ۲ درصد در اوایل سال گذشته به بین ۴ تا ۱۳ درصد افزایش داده است.
خروج نیروهای امریکایی از افغانستان شش ماه پیش با فاجعه دیگری همراه شد: بازگشت‌ داده شدن کمک‌های مالی امریکا و سایر کشورهای غربی از افغانستان و مسدود شدن دارایی‌های دولت در خارج از کشور. تا ماه آگست کمک‌های خارجی ۷۵ درصد از بودجه دولتی را پوشش می‌داد. بانک‌های افغانستان می‌توانستند با بانک‌های خارج از کشور معامله کنند. صاحبان مشاغل می‌توانستند اعتبار کسب کنند. همه‌چیز متوقف شد. کشتی سیستم مالی این کشور به گِل نشست.
این‌ها همه باعث بحران نقدینگی شده که اقتصاد افغانستان را فلج کرده است. دولت پولی برای پرداخت واردات ضروری مانند مواد خوراکه، دارو یا برق ندارد. بخش خصوصی که در دو دهه گذشته رشد کرده بدون پول نقد برای پرداخت حقوق یا تامین‌کنندگان در حال فروپاشی است. بسیاری از کارخانه‌ها در قندهار به دلیل کمبود برق تعطیل شده‌اند. یک تاجر در کابل می‌گوید که ارز خارجی برای مواد شرکت پلاستیکی خود ندارد. او حقوق کارگران خود را از حدود ۴۵۰ افغانی به ۳۰۰ افغانی در روز کاهش داده است.
از ماه آگست حداقل ۵۰۰ هزار نفر شغل خود را از دست داده‌اند که تقریبا ۵ درصد از نیروی کار است. معلمان و داکتران ماه‌ها بدون حقوق کار کرده‌اند. برداشت از حساب‌های فردی به ۳۰ هزار افغانی در هفته محدود شده است. پولی که [در بانک‌ها] قفل شده به سرعت ارزش خود را از دست می‌دهد. ارزش افغانی در برابر دالر از اواسط ماه آگست تا کنون حدود ۱۲ درصد کاهش داشته است. قمرالبنات قریشی، یک جوان ۲۴ ساله در کابل با هفت خواهر و پنج برادر، می‌گوید که تلاش می کند با حذف وعده‌های غذایی هزینه‌ها را کاهش دهد. او می‌گوید: «فکر نمی‌کنم بتوانیم با این وضعیت به زندگی ادامه دهیم.» پس انداز او تمام شده است.
این کشور با یک فاجعه انسانی رو به فزونی روبه‌رو است. سازمان‌های امدادی با صدای بلند و مکررا نسبت به بدبختی غیرقابل تصور هشدار می‌دهند. تقریبا کل جمعیت ممکن است در اواسط سال در فقر شدید، با درآمد زیر ۱ دالرو ۹۰ سنت در روز، زندگی کنند. حدود ۶۰ درصد از جمعیت کشور در خطر گرسنگی حاد قرار دارند. در حال حاضر برخی از خانواده‌ها به خوردن آرد خشک تنزل کرده‌اند. مردم اعضای بدن و بچه‌های خود را می‌فروشند.
باقی کشورهای جهان این بحران را نادیده نگرفته‌اند. اهداکنندگان ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دالر کمک بشردوستانه در سال ۲۰۲۱ متعهد شدند. ماه گذشته، سازمان ملل بالاترین مبلغی را که تاکنون برای یک کشور درخواست شده، درخواست کرد و امیدوار بود بتواند ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دالر دیگر جمع‌آوری کند. واداشتن اهداکنندگان برای جمع‌آوری پول نقد مشکلی نیست. همان‌طور که مثال خانم آکن روشن می‌کند، مشکل ورود پول به کشور است.
امریکا و سازمان ملل تصریح کرده‌اند که تحریم‌ها شامل فعالیت‌های بشردوستانه نمی‌شود. اما بانک‌های ریسک‌گریز همچنان تمایلی به انتقال وجوه به افغانستان ندارند. طبق نظرسنجی اخیر شورای پناهندگان ناروی، یک سازمان غیردولتی بزرگ دیگر، حدود ۸۵ درصد از سازمان‌های غیر دولتی می‌گویند محدودیت‌های برداشت و ناتوانی در انتقال پول به طور جدی کار آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند. خود شورا به خرید اقلام اساسی از جمله پتو و مواد غذایی در پاکستان و آوردن آن‌ها از طریق جاده از مرز متوسل شده است. حتا سازمان ملل هم با مناقشاتی مواجه است؛ هواپیماها را پر از اسکناس‌ کرده و به آن‌ها را به صورت هوایی به داخل کشور انتقال داده‌اند.
در ۱۱ فبروی، جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا، امیدها به بهبود اوضاع را از بین برد. از مجموع ۹ میلیارد دالر ذخایر بانک مرکزی افغانستان که در خارج از کشور نگهداری می‌شود، ۷ میلیارد دالر در امریکا است (باقی این ذخایر در اروپا است). کاخ سفید اعلام کرد که این پول را آزاد می‌کند و نیمی از آن را برای کمک [به مردم افغانستان] اختصاص می‌دهد و نیمی دیگر را در انتظار قضاوت در پرونده‌های مربوط به خانواده‌های قربانیان حملات ۱۱ سپتامبر که برای غرامت شکایت کرده‌اند، کنار می‌گذارد.
این تصمیم انتقادهای بسیاری را در سراسر جامعه افغانستان به دنبال داشته است. دولت سرپرست طالبان تهدید کرده که در صورت لغو نشدن فرمان اجرایی، در سیاست خود در قبال امریکا «تجدید نظر خواهد کرد». مردم افغانستان به خیابان‌ها ریخته‌اند و به این نکته معقول اشاره کرده‌اند که مردم افغانستان هیچ ارتباطی با مهاجمان ۱۱ سپتامبر که بیشتر آن‌ها سعودی بودند، نداشتند (اگرچه گروه تروریستی پشت این حملات در آخرین باری که طالبان در افغانستان قدرت را به دست داشت، در این کشور پناه گرفته بودند). شاه محرابی، یکی از اعضای هیئت مدیره بانک مرکزی افغانستان، این اقدام را آشکارا ناعادلانه توصیف می‌کند. گریم اسمیت از گروه بین‌المللی بحران، یک اندیش‌کده، می‌گوید که این تصمیم شبیه به این است که پادشاه سلیمان به معنای واقعی کلمه نوزاد را از وسط به دو نیم تقسیم کند.
هر کاری که دولت بایدن با این پول انجام دهد، به غیر از مسدود نگهداشتن یا بازگرداندن آن به افغانستان، در واقع مصادره‌ی دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان محسوب می‌شود. بانک و سیستم بانکی[افغانستان] بدون بودجه‌ای برای پشتوانه پول خود یا بازپرداخت دالر به سپرده‌گذاران تجاری، تتمه‌ی اعتبارش را نیز از دست خواهند داد. خالد پاینده، وزیر مالیه افغانستان پیش از فروپاشی در ماه آگست می‌ترسد که این اقدام باعث تورم شدیدی شود که آلمان در دهه ۱۹۲۰ و زیمبابوه در سال ۲۰۰۸-۲۰۰۹ تجربه کردند. تورم در حال افزایش است.
این اقدام فقط وضعیت وخیم کشور را تشدید می‌کند. کمک‌های بشردوستانه راهی پرهزینه برای نجات مردم از فقر است و در هر صورت، هیچ کمکی نمی‌تواند جایگزین اقتصادی کارآمد شود. در مقطعی علاقه جهانی به افغانستان کم‌رنگ خواهد شد. خانم آکن می‌گوید: «سطح این کمک‌ها برای همیشه بالا نخواهد ماند.» بعد از آن چه خواهد شد؟