خطوط انتقال گاز طبیعی نورد استریم و وابسته‌گی‌های روسیه – اروپا

خط لوله گاز طبیعی نورد استریم ۲ از طریق دریای بالتیک که متعلق به روسیه یا (گازپروم) است، از سیبری غربی (Ust-Luga) به آلمان می‌رود و ظرفیت خط لوله نورد استریم ۱ را دوبرابر می‌کند. طول این خط لوله گاز ۱۲۲۲ کیلومتر است که از طریق دریای بالتیک، روسیه را مستقیماً به آلمان وصل می‌کند.
هزینه این پروژه بزرگ حدود ۱۱ میلیارد دالر امریکایی بوده است که ۵۰ درصد آن را شرکت دولتی گازپروم روسی و متباقی آن را آلمان و کشورهای ذی‌نفع اروپایی پرداخت کرده است.
در حالی که آلمان مدعی است که این پروژه صرفاً تجارتی است، نورد استریم ۲ پیامدهای ژئواستراتژیکی نیز دارد که اوکراین را دور می‌زند و این کشور را از حدود ۲ میلیارد دالر هزینه ترانزیت که سالانه روسیه برای انتقال گاز از طریق قلمرو اوکراین پرداخت می‌کرد، محروم کرده است. مقامات روسی گفته‌اند که ترمیم و نوسازی خط لوله گاز اوکراین، حدود ۹٫۵ میلیارد یورو، یعنی معادل نورد استریم ۲ هزینه دارد. در حالی که مزیت نورد استریم ۱ و ۲ برای روسیه این است که این کشور را از وابسته‌گی سیاسی و پرداخت هزینه ترانزیت سالانه رهایی می‌بخشد.
به هر صورت، خط لوله گاز نورد استریم می‌تواند ۲۶ میلیون خانه آلمانی را با قیمت نسبتاً ارزان گرم کند. خط لوله اولیه نورد استریم با ظرفیت سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب در اواخر سال ۲۰۱۲ به پایان رسید. ظرفیت کل سیستم خط لوله پس از تکمیل نورد استریم ۲ که در سال ۲۰۱۸ آغاز و در سپتامبر ۲۰۲۱ تکمیل شد، دوبرابر شده است و به ۱۱۰ میلیارد متر مکعب گاز می‌رسد. خط لوله نورد استریم ۱ در سال ۲۰۱۱ فعال شد؛ اما نورد استریم ۲ بنابر اختلافات سیاسی کشورهای غربی، به خصوص امریکا، و عدم گواهی‌نامه این لوله، تاهنوز عملی نشده است.
کشورهای امریکا، بریتانیا، پولند و اوکراین، همیشه با این پروژه مخالفت شدید داشته‌اند. امریکا آن را به عنوان ابزار فشار بر علیه غرب و کشورهای متحد آن خوانده است که در صورت وابسته‌گی زیاد انرژی به روسیه، مسکو از آن استفاده می‌کند. اوکراین و کشورهای مخالف اروپایی، آن را به عنوان سلاح قوی و خطرناک در خود خوانده‌اند.
در پی تحریم‌های اخیر امریکا و کشورهای متحد آن، آلمان نیز این خط لوله گاز را تحریم کرده است. به همین دلیل، اخیراً تأثیرات بد اقتصادی بالای قیمت مواد نفتی داشته است. در حال حاضر، آلمان و کشورهای ذی‌نفع در پروژه لوله گاز استریم، بدیل مناسب برای تأمین انرژی ندارند. اروپای غربی بزرگ‌ترین واردکننده گاز طبیعی جهان است که ۴۱ درصد گاز مورد نیازشان را از روسیه وارد می‌کند. آلمان به تنهایی حدود ۳۵ درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کند و با اتصال این لوله بخش کلان انرژی‌اش را از این مسیر تأمین خواهد کرد. معنای این سخن آن است که کشورهای اروپای غربی، وابسته‌گی شدید به گاز طبیعی روسیه دارند.
روسیه نیز متقابلاً از لحاظ اقتصادی به فروش گاز طبیعی به کشورهای اروپایی وابسته است. حدود ۶۰ درصد صادرات روسیه را نفت خام و گاز طبیعی تشکیل می‌دهد و این رقم درآمد، ۳۰ درصد در تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور سهم دارد که وابسته‌گی شدید را نشان می‌دهد.
روسیه و آلمان مستفیدشونده‌گان و حامیان اصلی پروژه نورد استریم ۱ و ۲ هستند. اروپای شرقی (لهستان، اوکراین، جمهوری چک و اسلواکی) با آن مخالف هستند؛ زیرا آن‌ها امتیاز خود را به عنوان کشورهای ترانزیتی از دست می‌دهند. اروپای مرکزی و جنوبی نگران این هستند که ساخت نورد استریم ۲ در نهایت منجر به بسته شدن مسیر اوکراین شود که در این صورت کمبود گاز ارزان روسیه در منطقه وجود خواهد داشت. جریان‌های این شبکه نشان می‌دهد که حتا اگر نورد استریم ۲ گاز ارزان‌تری ارایه دهد، هیچ‌گاه مزایای آن به بخش شرقی اروپا نخواهد رسید. یک راه برای حفظ همبسته‌گی، معرفی یک طرح جبران خسارت یا حمایت از ساخت خط لوله در جهت خطوط لوله نابوکو/نوبوکو یا جریان جنوبی لغوشده است.
کشورهای مستفیدشونده در مورد بهره‌برداری خط لوله نورد استریم ۲ دلایل ذیل را می‌آورند:
ظرفیت تولید اتحادیه اروپا در حال کاهش است؛ در حالی که تقاضای خالص در حال افزایش است.
نورد استریم ۲ به کاهش قیمت گاز در اتحادیه اروپا کمک می‌کند.
خطوط لوله کلیدی در اوکراین عمر مفید خود را به پایان می‌رسانند و بدیل‌های مناسبی ندارند.
به عدم قطعیت مسیر ترانزیت اوکراین پایان می‌دهد.
جنجال‌های سد راه تطبیق این پروژه کدام‌ها است؟
ناسازگاری با اهداف استراتژیک اتحادیه انرژی و بسته سوم انرژی (Third Energy Package).
عرضه انرژی اتحادیه اروپا را متنوع نمی‌کند.
به مازاد ظرفیت زیرساختی در اتحادیه اروپا می‌افزاید.
تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه را تضعیف می‌کند.
اخیراً امریکا جهت رفع نیازهای انرژی کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، با کشور قطر به عنوان بدیل مناسب لابی کرده؛ اما تاهنوز دولت قطر در این خصوص چراغ سبز نشان نداده است. برای انتقال گاز طبیعی، شبکه خطوط لوله گاز بهترین وسیله پنداشته می‌شود. ساخت شبکه خطوط لوله با توجه به سرمایه‌گذاری هنگفت از لحاظ اقتصادی، تفاهم در سطح کشورها از دید امنیتی و سیاسی و مطالعات امکان‌سنجی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی، بسیار زمان‌گیر و هزینه‌بر است. بنابراین، در کوتاه‌مدت محال به نظر می‌رسد.
References
Balázs R. Sziklai, László Á. Kóczy, and Dávid Csercsik. The Geopolitical impact of Nord Stream 2.
Valentin Juetner. Amendments, Annexations, Alternatives: Nord Stream 2 contemporary status under EU and International law.
Alexander Kotlowski. Russian Energy Strategy & Transit Routes in Eastern Europe- a view from Warsaw.
Website: https://www.indexmundi.com/
Website: https://www.aljazeera.com/news/2022/1/25/ukraine-russia-what-is-nord-steam-2-and-why-is-it-contentious.