آیا پول دیجیتال راه حلی برای بحران بانکی فراهم کرده است؟

تحریم‌های آمریکا، ورشکستگی بانک‌ها و متوقف شدن کمک‌های پیوسته خارجی و نقل و انتقالات پول نقد پس از تسلط طالبان، اقتصاد افغانستان را درهم شکسته است. برای کمک به چنین شرایطی رمزارز وارد عمل شده است.
فرحان هوتک ۲۲ ساله اهل زابل در جنوب افغانستان پس از تسلط طالبان در ماه آگوست/اوت سال گذشته میلادی پولی در بساط نداشت. تنها دارایی آقای هوتک مقداری ارز دیجیتال بیت‌کوین، معادل چند صد دلار در یک کیف پول مجازی بود. هوتک پس از تبدیل آن به یک ارز معمول، توانست با خانواده ده نفری خود به پاکستان فرار کند.
او می‌گوید: “پس از تسلط طالبان، کریپتو/رمزارزها مانند یک آتش‌سوزی زودگستر در سراسر افغانستان گسترش یافت… غیر از آن تقریباً هیچ راه دیگری برای دریافت پول وجود نداشته است.”
آقای هوتک و دوستانش از صرافی دیجیتال “پی۲‌پی” در اپلیکیشن “بایننس” استفاده می‌کنند که به آن‌ها امکان می‌دهد سکه‌های مجازی خود را مستقیماً با سایر کاربران در این پلتفرم بخرند و بفروشند. با یافتن پناهگاه موقت در پاکستان، آقای هوتک دوباره در حال تجارت بیت‌کوین و اتریوم است. او اکنون در حال سفر در افغانستان است و به مردم در مورد ارزهای دیجیتال ویدیو-بلاگ منتشر می‌کند و به مردم درباره پول دیجیتال بدون شکل فیزیکی که می‌تواند ارزش داشته باشد، آموزش می‌دهد.
طرفداران رمزارزها می‌گویند که این ارزهای دیجیتال “پول آینده” است و باعث می‌شود مردم مجبور نشوند به بانک‌ها اتکا کنند. در افغانستان، این بانک‌ها هستند که کار خود را متوقف کرده‌اند و باعث شده مردم نه تنها برای تجارت، بلکه برای بقای خود به ارزهای دیجیتال روی آورند.
داده‌های “گوگل ترندز” نشان می‌دهد که جستجوهای اینترنتی در افغانستان برای “بیت‌کوین” و “کریپتو” در ماه جولای/ژوئیه سال ۲۰۲۱، درست قبل از تصرف کابل از سوی طالبان افزایش یافته است، درست زمانی که افغان‌های زیادی برای برداشت پول نقد بیرون بانک‌ها صف کشیده بودند که تلاش بسیاری از آن‌ها هم بی‌نتیجه بود.
پس از تسلط طالبان، استفاده از رمزارز در افغانستان به شدت افزایش یافت. سال گذشته، شرکت تحلیل داده‌های رمزارز (Chainalysis) از میان ۱۵۴ کشوری که از نظر پذیرش مرز دیجیتال ارزیابی کرده، به افغانستان رتبه بیستم داد.
اما تنها یک سال قبل از آن، یعنی در سال ۲۰۲۰، این شرکت حضور ارزهای دیجیتال در افغانستان را در حدی کم ارزیابی کرده بود که به طور کامل آن را از رتبه‌بندی خود حذف کرد.
سنجر کاکر، یک شهروند افغان‌تبار آمریکایی است که در سال ۲۰۱۹ اپلیکیشن “حساب‌پی” (HesabPay) را ایجاد کرد. این اپلیکیشن به افغان‌ها در انتقال پول با استفاده از رمزارز کمک می‌کند. او می‌گوید “انقلاب کریپتو” در افغانستان در نتیجه تحریم‌های آمریکا علیه طالبان و گروه حقانی به وجود آمده که اکنون در قدرت هستند.
تحریم‌ها باعث شده که معاملات و نقل و انتقالات پول با بانک‌های افغانستان به طور کلی متوقف شود. ایالات متحده ۷.۱ میلیارد دلار دارایی مربوط به بانک مرکزی افغانستان را مصادره کرده و به انتقال پول آمریکایی را پایان داده است. شرکت‌هایی که در لهستان و فرانسه برای چاپ پول افغانی قرارداد بسته بودند، انتقال محموله‌های پول را پایان دادند.
انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی (سوئیفت) که زیربنای داد و ستدهای مالی بین المللی است، تمام خدمات خود را در افغانستان به حالت تعلیق درآورد.
بحران نقدینگی که پس از آن در این کشور به وجود آمد باعث شد که بانک‌های تجاری نتوانند وام بدهند و مشتریان غیرتجاری نیز نتوانند پول خود را از بانک‌ها خارج کنند.
افغانستان که قبلاً از جنگ ویران شده بود و ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی آن از کمک‌های خارجی و کمک‌کنندگان تامین می‌شد، در آستانه فروپاشی قرار گرفت.
آقای کاکر می‌گوید: “ما از رمزارز برای حل این مشکل استفاده می کنیم که ۲۲.۸ میلیون افغان در حال دچار شدن به گرسنگی‌اند، از جمله یک میلیون کودک که ممکن است در زمستان امسال از گرسنگی بمیرند.”
اپلیکیشنی مانند حساب‌پی آقای کاکر امکان انتقال فوری وجوه از یک تلفن به تلفن دیگر را بدون رجوع به بانک‌ها، دولت افغانستان یا طالبان می‌دهد. در سه ماه پس از راه اندازی، این برنامه بیش از ۲.۱ میلیون مورد داد و ستد ارزی و ۳۸۰۰۰۰ کاربر فعال داشته است.
سازمان‌های کمک‌رسان نیز به ظرفیت رمزارز در افغانستان پی برده‌اند.
در سال ۲۰۱۳، رویا محبوب یک سازمان غیردولتی با نام “صندوق شهروند دیجیتال” (DCF) برای آموزش برنامه‌نویسی کامپیوتری و سواد اقتصادی و مالی به زنان جوان افغان تأسیس کرد. این سازمان ۱۱ مرکز فناوری اطلاعات مختص زنان در هرات و دو مرکز دیگر در کابل داشت که در آن به ۱۶۰۰۰ زن همه چیز از نرم افزار ویندوز گرفته تا فناوری روباتیک آموزش داده می‌
پس از تسلط طالبان، این گروه همچنان تلاش‌های خود را برای ارائه آموزش ارزهای دیجیتال به زنان جوان از طریق آموزش‌های مجازی با اپلیکیشن زوم ادامه داد.
“صندوق شهروند دیجیتال” همچنین شروع به ارسال پول برای خانواده‌های افغان از طریق رمزارز کرد تا به آنها در تهیه غذا و مسکن کمک کند و در برخی موارد کمک کند تا مردم از کشور خارج شوند.
خانم محبوب به بی‌بی‌سی گفت: “رمزارز در شش ماه گذشته برای افغانستان حیاتی بوده است. همه در مورد تجارت صحبت می کنند. کار حتا به جایی رسید که من سوار یک هواپیما به کابل شدم و مردم در مورد دوج کوین و بیت‌کوین صحبت می کردند.”
همچنین “استیبل کوین‌ها” یا سکه‌های پایدار دیجیتال متصل به دلار آمریکا که ارزش آن نوسانات معمول مرتبط با کریپتو را ندارد جایگاه بیشتری در افغانستان به دست آورده است. گیرندگان “استیبل‌کوین‌ها” پس از دریافت آن قادرند که در صرافی‌های مجازی آن را به ارز محلی تبدیل کنند.
این رمزارزها را همچنین می‌توان بدون داشتن حساب بانکی مستقیماً برای گیرندگان ارسال کرد.
اما موانعی وجود دارد که دسترسی به ارزهای دیجیتال را برای یک افغان معمولی دشوارتر می‌کند.
دسترسی به اینترنت با آن که در حال رشد است، اندک است. بر اساس گزارش سایت دیتاریپورتال (DataReportal.com) در جنوری/ژانویه ۲۰۲۱ در افغانستان ۸.۶۴ میلیون کاربر اینترنت وجود داشته است.
برق نامطمئن یکی دیگر از مشکلات مهم در این کشور است، زیرا قطع برق در آنجا رایج است. حاکمان جدید کشور متهم به عدم پرداخت پول به تامین کنندگان برق آسیای مرکزی شده‌اند و با فلج شدن سیستم بانکی، بسیاری از افغان‌ها ابزاری برای پرداخت قبض‌های برق خود ندارند.
زمانی که صحبت از رمزارز به میان می‌آید، آموزش نیز بسیار مهم است. آقای هوتک می‌گوید که او گروه‌های آنلاین قابل اعتمادی را در تلگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک پیدا کرده است که توصیه‌ها و راهنمایی‌های درستی در زمینه معاملات دیجیتال می‌دهند. اما در عین حال اطلاعات نادرست زیادی در مورد رمزارزها به راحتی در اینترنت یافت می‌شود.
با وجود گستردگی یادگیری تند و نیز موانع متعدد برای ورود در دنیای رمزارز، استفاده از رمزارز در افغانستان به عنوان یک پیشرفت در وضعیت موجود به حساب می‌آید.
اما نایجل پونت، مشاور ارشد “حساب‌پی” می‌گوید که ارزهای دیجیتال “راه حل جادویی” برای مشکلات اقتصادی نیستند. او می‌افزاید که باز کردن محدودیت‌های تحمیل شده بر وضعیت مالی افغانستان برای کاهش فقر فزاینده بسیار مهم است.
آقای پونت می‌گوید: “این ورشکستگی سیستم سنتی متمرکز پول‌های معمول است که افغانستان را دچار گرسنگی کرده است.”
در ماه فبروری/فوریه، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، فرمان اجرایی را امضا کرد که بر اساس آن ۷ میلیارد دلار از دارایی مسدود شده افغانستان را بین کمک به افغانستان و قربانیان ۱۱ سپتامبر که در سال ۲۰۱۰ از طالبان و القاعده به دلیل نقش آنها در این حمله شکایت کردند، تقسیم کرد.هرچند براساس گزارش‌ها دولت آمریکا نیمی دیگر از ذخایر خارجی مسدودشده افغانستان را به نهادهای بشردوستانه اختصاص خواهد داد، فرمان اجرایی نحوه آزادسازی این پول را مشخص نکرده است.
بیشتر مردم در افغانستان هنوز منتظر کاهش مشکل نقدینگی و بیکاری هستند و سازمان ملل هشدار داده که میزان فقر این کشور ممکن است تا اواسط سال ۲۰۲۲ در حد “تقریباً جهانی” ۹۷ درصد فقر نزدیک شود. میلیون‌ها نفر همچنان در آستانه قحطی در کشور قرار دارند.
آقای هوتک گفت: “ما می‌خواهیم تحریم‌های آمریکا برداشته شود تا بتوانیم تجارت کنیم، تا بتوانیم خانواده‌های خود را از خارج ببینیم. ما می‌خواهیم وجوه مسدود شده به خانواده‌ها در افغانستان داده شود.”.