آیا نوسانات حاد نرخ مبادله ارز و سقوط مالی رژیم طالبان در راه است؟

نرخ مبادله به‌عنوان یکی از شاخص‌های حساس اقتصاد کلان، برای اقتصاد وارداتی افغانستان از اهمیت زیاد برخوردار است. اقتصاد وارداتی افغانستان که در حال حاضر ثبات آن اساساً وابسته به کمک‌های خارجی و ورود ارز به کشور است، در برابر نوسانات منفی نرخ مبادله حساس و آسیب‌پذیر می‌باشد؛ چنان‌که در دوره جمهوریت با وصف کمک‌های فراوان بین‌المللی به افغانستان، نوسانات نرخ مبادله همیشه اقتصاد افغانستان را از رهگذر سطح قیمت‌ها با چالش مواجه می‌ساخت و فشارها را بر حکومت افزایش می‌داد. از همین‌رو، نوسانات نرخ مبادله ارز روی چگونه‌گی توقعات مردم و سرمایه‌گذاران نسبت به وضعیت اقتصادی در کشور اثرگذار دانسته می‌شود.
بعد از سقوط جمهوریت و روی کار آمدن دوباره رژیم جنایت‌کار طالبان، اقتصاد افغانستان وارد رکود بزرگی شد که بربیناد سنجش‌های بانک جهانی، کاهش بین ۳۰ تا ۳۵ درصدی تولید ناخالص داخلی کشور را در پی داشت. کاهش قابل ملاحظه ارزش افغانی در برابر دالر امریکایی در بازارهای کشور پس از ۱۵ آگست سال ۲۰۲۱ باعث افزایش سرسام‌آور سطح قیمت‌های داخلی، افزایش میزان ناداری و زیان‌های مالی هنگفت بازرگانان شد. این امر در ابتدا بانک مرکزی زیر اداره طالبان را به‌شدت نگران ساخت تا آن‌که با توسل به تفنگ، این گروه نرخ مبادله غیرواقعی را در بازارها حاکم کرده و صرافان را ناگزیر به خرید و فروش ارز به نرخ تعیین‌شده کردند. در پهلوی آن، کاهش واردات، واریز شدن ۱٫۸ میلیارد دالر از سوی سازمان‌های بین‌المللی و لیلام ذخایر زغال‌سنگ به پاکستان توسط طالبان، باعث شد تا ثبات نسبی در نرخ مبادله حفظ گردد.
پس از آن‌که در هفته‌های اخیر با وضع محدودیت‌های غیراخلاقی، بدوی و زن‌ستیزانه طالبان بر تحصیل و کار زنان، اندکی پرده از چهره زشت و تاریک این گروه برداشته شد، بعضی از سازمان‌های امدادرسان بین‌المللی و کشورهای مختلف، این گروه را ظاهراً به قطع کردن کمک‌های بشردوستانه به افغانستان هشدار داده‌اند. هرچند کمک‌های بین‌الملی به افغانستان در زیر سایه حاکمیت طالبان نتوانست که جلو افزایش فقر را در کشور بگیرد و از جانب دیگر، دخالت‌های سران و فرماندهان متعصب این گروه در روند توزیع این کمک‌ها، باعث شد تا این کمک‌ها به‌طور شاید و باید آن به خانواده‌های نیازمند نرسد.
اکنون دیده می‌شود که با وصف تعیین نرخ مبادله توسط طالبان، ارزش نرخ افغانی در برابر دالر امریکایی در این روزها سیر نزولی داشته و یک دالر امریکایی به بیشتر از ۹۰ افغانی در بازارهای کشور مبادله می‌شود. نرخ در بازار ارز بیشتر از این نمی‌تواند که با تهدید تفنگ تنظیم شوند. با این حال، در حالی‌که طالبان سرگرم حراج ذخایر نفت‌و‌ زغال‌سنگ حوزه شمال کشور به پاکستان و چین، از حامیان راهبردی این گروه‌اند، آیا نوسان حاد نرخ مبادله که سقوط اقتصاد رژیم طالبان را در پی داشته باشد در راه است یا خیر؟
نخست این‌که طالبان برای بیرون کشیدن اقتصاد افغانستان از رکود و بهبود نسبی شرایط کسب‌و‌کار و افزایش میزان اشتغال، نیاز جدی به ورود کافی ارز به کشور دارند. در حالی‌که کمک‌های جامعه جهانی به افغانستان توانسته تا بخشی از تقاضای ارز را در بازارهای کشور مرفوع کند و از فشارهای اقتصادی بر بانک مرکزی زیر اداره طالبان بکاهد، اما قطع این کمک‌ها بدون تردید که فشار را بر اقتصاد رژیم طالبان افزایش خواهد داد و آن را با خطر جدی سقوط مالی مواجه خواهد کرد.
دوم این‌که متوقف شدن کمک‌های نقدی جامعه جهانی به افغانستان، عرضه ارز را در بازارهای کشور به‌شدت کاهش خواهد داد. سپس سطح قیمت‌های داخلی به دلیل این‌که اقتصاد افغانستان بیشتر متکی بر واردات است، در نتیجه کاهش نرخ مبادله افغانی در برابر دالر امریکایی افزایش خواهد یافت و به این ترتیب منجر به افزایش بیشتر میزان ناداری در کشور خواهد شد. سقوط ارزش افغانی و وخامت وضعیت اقتصادی بر بودجه رژیم طالبان نیز تاثیرات جداً نامطلوب خواهد داشت و توانایی مالی وزارت مالیه این گروه را نیز بیشتر از حال حاضر محدود خواهد کرد.
سوم این‌که تداوم بحران نقدینه‌گی در سکتور بانکی، به بن‌بست رسیدن کار صندوق امانی افغانستان و حضور ملاهای نافهم در رهبری بانک مرکزی همراه با برگشت چهره‌های فاسد و لابی‌گر قومی طالبان مانند شاه‌محمد محرابی به شورای عالی بانک مرکزی، این بانک را فاقد هرگونه ظرفیت برای مدیریت بحران و کنترل نوسانات نرخ مبادله ساخته است.
در پهلوی موارد بالا، تشدید نوسانات نرخ مبادله منجر به موج دیگری از نارضایتی‌های سیاسی از طالبان در داخل افغانستان خواهد شد و همچنان سکتور خصوصی افغانستان را با چالش‌ها و زیان‌های بزرگ اقتصادی مواجه خواهد ساخت.
به این ترتیب، در صورتی‌که کشورهای حامی این گروه با رژیم تروریستی طالبان همکاری نکند، افزایش نوسانات نرخ مبادله، فشار بیشتر را بر اقتصاد رژیم طالبان وارد خواهد کرد و آن را با سقوط مالی مواجه خواهد کرد. در این میان آن‌چه مایه نگرانی جدی است، وخامت وضعیت بشری در افغانستان می‌باشد که در هر حالت، رسیده‌گی به آن هیچ‌گاهی برای طالبان اهمیت ندارد.