به چالش کشیدن پاکستان و پذیرفته شدن در جامعه افغانستان است

ساخت نیروگاه برق آبی گمبیری بر روی رودخانه کنر از سوی گروه طالبان می تواند به درگیری با پاکستان منجر شود. چنانکه جان اچکزی وزیر اطلاعات ایالت بلوچستان می گوید، این تصمیم گروه طالبان در اسلام آباد به عنوان یک اقدام آشکارا دشمنانه تلقی خواهد شد. به گفته وی، این گروه قرار است یک شرکت هندی را در ساخت نیروگاه برق آبی مشارکت دهد.
کارشناسان سیاسی و هایدروپولیتیک با پاسخ به این پرسش ها، درباره واقع بینانه بودن این پروژه و مشکلات میان گروه طالبان و پاکستان را به کنکاش گرفته در این باره روشنگری کردند.
عبدالناصر نورزاد- پژوهشگر امنیت و ژئوپولتیک و استاد پیشین دانشگاه کابل در این باره گفت:
“مسئله هایدروپولیتیک/سیاست آب میان افغانستان و پاکستان، یکی از چالش های اساسی در سال های گذشته بوده است. آب دریای کنر که سال هاست بدون حساب و کتاب در جهت منافع اقتصادی پاکستان مصرف می شود، همواره مایۀ نگرانی در روابط میان افغانستان و پاکستان بوده است. این مشکل در جریان بیست سال حضور جامعه جهانی و حکومت جمهوری، بار ها به تنش در روابط دو کشور مبدل شد. با روی کار آوردن گروه طالبان، تصور عام و فهم متعارف این بود که این معضل، حل شده و پاکستان در جهت منافع اقتصادی و هایدروپولیتیک خود، به هدف رسیده است. اما آنطوریکه که دیده می شود، دست های قوی تر از پاکستان از منطقه و فرا منطقه با کارت طالبان بازی می کنند. گروه طالبان نه تنها اینکه نتوانسته اند، منافع امنیتی وسیاسی پاکستان را تامین کنند، منافع اقتصادی آن را نیز با چالش روبرو ساخته اند. مسئله آب کنر که در جهت نیاز های اساسی پاکستان، مطرح می شود، با دخالت و میانجیگیری امریکایی ها، به هندی ها محول گردیده است. اساسا قرار بود تا این پروژه توسط چینایی ها پیش برده شود، اما قرار قراین، چین و پاکستان دیگر در جهت منافع فرا منطقه نقش ندارند وامریکا در یک تفاهم امنیتی وسیاسی، این امتیاز را به هندی ها واگذار کرده است. این میتواند منبع تنش میان اسلام اباد و کابل شود و رژیم نوپای طالبان را با چالش های جدی امنیتی، سیاسی و اقتصادی روبرو سازد”.
او در ادامه افزود:
“نه تنها رژیم گروه طالبان که هیچ حکومت حتی مشروع و قانونی نیز، قادر به حل و فصل این مسئله به نفع افغانستان نیست. یا باید به پاکستان امتیاز دهند و منافع افغانستان را مد نظر نگیرند و یا اینکه با دفاع حقوق آبی افغانستان، در تقابل با پاکستان قرار گیرند که در هردوصورت وجود تهدید های تروریستی که پاکستان پناهگاه امن آن است، امنیت افغانستان را تهدید خواهد کرد. به این علت که در صورت امتیاز دادن به پاکستان، رقبای این کشور مانند هند دست به کار خواهد شد و راهی را برای چالش زایی در برابر آن خلق خواهد کرد. زیرا در حال حاضر، رژیم طالبان با چالش های روبرو است که می تواند با اندک فشار اسلام آباد، از طرف گروه های مخالف گروه طالبان که در ضدیت با آن قرار دارند، آسیب پذیر شود. این مسئله حتی از زبان مقام های پاکستانی، نیز شنیده شده است و ممکن گزینه بعدی در برابر گروه طالبان نافرمان و بیرون شده از دایره کنترول، همین موضوع باشد”.
عبدالشکور اخلاقی کارشناس فرهنگی و سیاسی این کار گروه طالبان را برای پذیرش در نزد مردم و جامعه جهانی خواند و توضیح داد:
“با پدیدار شدن “چالش اقلیمی” افزون بر موضوع محیط زیست، “آب” بعنوان یک “مسئله” مهم و حیاتی برای کشورها مطرح است.
در این بین “آب” برای افغانستان از جهاتی بیش از همه حایز اهمیت می باشد و آن را در صدر اولویت هایش قرار داده است: نخست برای این که آب های افغانستان، به مثابه سرمایه ملی، سالیان متوالی است که هدر می رود و از آن هیچ بهره ای نمی گیرد؛ دوم این که پدیده “خشکسالی” و “محیط زیستی” افغانستان را در موقعیتی دشوار قرار داده است.
هرچند موضوع مدیریت آب، در دوران جمهوریت نیز مورد توجه قرار گرفته بود، و ایجاد بندهای گوناگون جزو برنامه حکومت قرار داشت؛ اما با بقدرت رسیدن طالبان این موضوع هم چنان در صدر برنامه ها قرار دارد. برای طالبان، افزون بر جهات فوق، یک علت/دلیل دیگرهم بدان افزوده شده است. این علت/دلیل موضوع کسب مقبولیت و مشروعیت حاکمیت طالبان در سطح داخلی و خارجی است. طالبان از این طریق سعی دارند محبوبیت و کارآیی خود را به اثبات برسانند”.
او در ادامه خاطر نشان کرد:
“اما مدیریت آب، بویژه ایجاد بندهای آب در افغانستان با موانع داخلی و خارجی نیز روبرو است. در اینجا نسبت بعنوان و موضوع مشخص شده، مخالفت کشورهای همجوار یکی از موانع ایجاد بندهای آب و چالشی در مدیریت آن می باشد.
همانطور که در عنوان و گزارش ها نیز آمده است پاکستان آشکارا با ایجاد بند آب بر روی رودخانه کنر مخالفت ورزیده و حتا افغانستان را تهدید کرده است. در دوران جمهوریت نیز پاکستانی ها چنین مخالفت هایی را از خود نشان داده بودند. البته مشارکت یک شرکت هندی در ساختن این بند، حساسیت پاکستان را تشدید کرده است.
به نظر می رسد که وجود چنین شرایطی، اجرای چنین پروژه های ملی را برای افغانستان دشوار و حتا ناممکن می سازد. برای رفع این دشواری دو گزینه وجود دارد:
گزینه اول این که افغانستان به چنان قدرت سیاسی و دیپلماسی و نظامی (قدرت ملی) دست یابد که تهدیدهای پاکستان بدون اثر گردد. با توجه به وضعیت جاری کشور، اکنون این گزینه عملی نیست و برای آن راه طولانی در پیش است.
گزینه دوم آنست که باید کارشیوه اقناع سازی و اعتمادسازی را در پیش گیرد که پاکستان بپذیرد افغانستان حق دارد از منافع خود بهره ببرد، و اجرای چنین پروژه های هرگز تهدید و خطری برای پاکستان نخواهد بود. هم چنین اجرای این پروژه ها هرگز به قیمت عدم تعادل در موازنه میان همسایگان، به ویژه رقبای پاکستان تمام نخواهد شد. اتخاذ و عملی شدن چنین گزینه ای از سوی گروه طالبان، بازهم خارج از توان آنان تلقی می شود، اما نسبت به گزینه نخست برای تطبیق نزدیک تر است”.
آقای افشار کارشناس مسایل سیاسی با اشاره به چیرگی گروه طالبان با کمک پاکستان چنین دیدگاهش را بیان کرد:
“پیوندهای پاکستان و در جریان چند سال دهه گذشته فراز و فرودی زیادی داشته و در دوره جمهوریت پیوسته حکومت ها در کابل پاکستان را متهم به پرورش گروه های تروریستی در برابر حکومت مستقر در کابل می کردند، اما برغم از اینکه تصور می شد که بعد از روی کار آمدن طالبان روابط اسلام آباد با کابل روی هموار بشه و از چالش های گذشته دور بشه. اما از او طرف که گروه طالبان اسرار دارند که خودشان را یک حکومت مستقل نشان بدهند و او ذهنیت که در اذهان خارجی و داخلی وجود دارد که گروه طالبان کاملن وابسته به پاکستان است را از اذهان دور بسازند هر از چندگاهی سیاست های روی دست می گیرند که به نوعی بتوانند استقلال خودشان را به نمایش بگذارند و بحث ساخت این بند و به چالش کشیدن منابع آبی کشورهای همسایه از جمله پاکستان از اهرام های است، که خوب گروه طالبان فکر می کنند در دست دارند و منتها این که این بند را خواسته باشند که به یک شرکت هندی واگذار بکنند، دقیقا حساسیت فوق العاده می خواهند در پاکستان داشته باشند، شاید در تلافی سیاست های پاکستان باشه که به نوعی با اخراج گسترده ای مهاجران و با بستن متداوب مرزهای گمرکی گروه طالبان را دارند زیر فشار قرار می دهند”.
او در ادامه گفت:
“من فکر می کنم او چیزی که کش و قوس که بین حکومت ها بین طالبان با کشورهای همسایه از جمله پاکستان روی می دهد و او کسی که ضرر اصلی را می کند، مردم افغانستان هستند، بازرگانان افغانستان هستند، که مال های بازرگانی این ها در دو طرف مرز معطل می ماند و بعضا مواد که فاسد شدنی است، فاسد می شود. برخی از مواد تاریخ شان می گذرند و از این ابعاد که بخواهیم بگوییم، ضرر کننده ای اصلی این اختلافات مردم مظلوم افغانستان هستند، چه در گذشته و چه در حال حکومت ها چون برخاسته از دل ملت افغانستان نبوده، و همچنان دولت های که در پاکستان حضور دارند، هم بیشتر بیش از اینکه منافع ملی مردم خودشان را در نظر بگیرند، آنها هم به نوعی زیر سیطره ای استخبارات خارجی قرار دارند، مانند ارتش پاکستان که زیر تاثیر استخبارات انگلیس و امریکا است. و منافع آنها را بیشتر لحاظ می کنه، عدم همسویی و هماهنگی افغانستان با کشورهای همسایه پیش از پیش بر اقتصاد ضعیف افغانستان ضربه وارد می کند و مردم افغانستان را در وضعیت تاریکی که اکنون به سر می برند وضعیت شان را پیچیده تر و بغرنج تر می سازد”.
یادآوری می کنیم، که پیش از این مطیع‌الله عابد، سخن‌گوی وزارت آب و انرژی گروه طالبان گفته بود: “یکی از پروژه‌های بزرگ وزارت آب و انرژی پروژه بند گمبیری است این بند طرفیت تولید 45 میگاوات برق را دارد و 34 هزار هکتار زمین کشاورزی را نیز آبیاری خواهد کرد و تصمیم گرفته شده که این پروژه از سوی سکتور خصوصی تکمیل شود”.