چرا طالبان ناز و ادا می‌کنند؟

قرار است سازمان ملل متحد برای بار دوم در خصوص رسیده‌گی به بحران افغانستان نشست مشترکی با سایر کشورها برگزار کند. طوری که اعلام شده، این نشست در ۲۸ دلو سال روان خورشیدی برای دو روز در شهر دوحه، پایتخت قطر، برگزار می‌شود. اولین نشست دوحه پیرامون افغانستان که در آن آنتونیو گوترش، سرمنشی سازمان ملل، نیز حضور داشت، در ماه ثور سال جاری برگزار شده بود. آن نشست در غیبت طالبان راه‌اندازی شده بود. نشست اولی هم زیاد خبرساز شد، به این دلیل که امینه محمد، معاون سرمنشی سازمان ملل، قبل از برگزاری حین سخنرانی‌اش در دانشگاه پرینستون ایالات متحده مدعی شد که به‌رسمیت‌شناسی طالبان در آجندای آن شامل است. واکنش‌ها به اظهارات او به ‌پیمانه‌ای تند بود که منجر به حذف و اضافات در آجندای نشست شد.
نشست دوم دوحه به این دلیل زیاد خبرساز شده که طالبان برخلاف گذشته به اشتراک در آن زیاد رغبت نشان نداده‌ و هر دم خواستار توضیحات از جانب نهاد میزبان می‌شوند. این در حالی است که این گروه تشنه دیدار با مقام‌های خارجی و اشتراک در نشست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. پیش از این اگر نشستی درباره افغانستان برگزار می‌شد و از طالبان دعوت نمی‌شد، این گروه از پیش مصوبات آن را بی‌اثر و فاقد اعتبار اعلام می‌کرد. شاید نشست فارمت مسکو به ابتکار روسیه در این زمینه مثال روشن باشد. طالبان با اصرار و ابرام زیاد در دو نوبت موفق به اشتراک در آن شدند. نشست‌هایی که طی دوونیم سال پسین در شهرهای تاشکند و سمرقند اوزبیکستان درباره افغانستان راه‌اندازی شده است، طالبان برای اشتراک در آن نیز به حد کافی لابی کرده‌اند تا جایی که موفق به کسب رضایت میزبان شده‌اند. این گروه حتا در نشست‌هایی اشتراک کرده‌ که چون مهمان از سوی میزبان حرمت نشده‌ است.
طالبانی که برای دیدار با یک مقام خارجی و یا اشتراک در نشست کم‌اهمیت سر می‌شکستند، حالا به اشتراک در نشست دوحه که در مقایسه با سایر نشست‌ها پراهمیت است، ناز و نوز کرده، میزبان‌ها را به رنج انداخته و هر دم طالب معلومات بیش‌تر می‌شوند. رزا اوتنبایوا، رییس هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، در دیدار با برخی مقام‌های طالبان از این گروه برای اشتراک در نشست دوحه دعوت کرده است. توماس نیکلسون، نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای افغانستان، نیز به کابل آمد و از طالبان خواست که در نشست حضور پیدا کنند. فریدون سینیرلی اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه‌ سازمان ملل در امور افغانستان، نیز برای چند روز در کابل ماند و طالبان را دعوت به اشتراک در نشست کرد. با آن‌هم این گروه تا این دم موضع نهایی خود را برای اشتراک در نشست دوحه اعلام نکرده‌ است.
پرسشی که مطرح می‌شود این است: چرا طالبان برخلاف گذشته به اشتراک در نشست دوحه زیاد علاقه نشان نمی‌دهند؟
۱- طالبان انتظار دارند که در هیات یک دولت مشروع و پذیرفته شده برای جهان در نشست دوحه حضور پیدا کنند، نه گروهی که هنوز در لیست سیاه سازمان ملل و شماری از کشورها قرار دارد. در سایر نشست‌ها تا کنون از طالبان به‌حیث یک گروه دعوت شده تا یک دولت. حالا طالبان انتظار دارند در نشست‌های بین‌المللی به‌سان یک دولت مستقل مشروع حرمت شوند. برای نمونه، کام طالبان با اشتراک در اولین نشستی که در ماه دلو سال ۱۴۰۰ در ناروی برگزار شده بود، تلخ شد؛ چون فعالان حقوق زن که به‌حیث مهمان در آن حضور داشتند، نماینده‌گان این گروه را به چالش گرفتند. مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، که در آن نشست حضور داشت، مجبور شد در جریان گفت‌وگوها با کابل تماس برقرار کرده و علت بازداشت زنان معترض را جویا شود. نشست سمرقند که از سوی دولت اوزبیکستان درباره افغانستان در اواخر حمل سال جاری برگزار شده بود، هیات طالبان با اشتراک در آن حرمت نشد. مولوی متقی با آن که به سمرقند رفته بود، ولی اجازه حضور در نشست عمومی را نیافت. همچنان در تصویر دسته‌جمعی مهمان‌ها که روز پایانی نشست به نشر رسید، نشانی از متقی به چشم نمی‌خورد. در همین نشست بود که حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران، امیرخان متقی را این گونه مخاطب قرار داد: «آقای ملا متقی! ۲۱ ماه است که ما منتظر تشکیل دولت فراگیریم.» در نشستی که چندی پیش در تهران به مناسبت جنگ غزه برگزار شد، نیز حضور مولوی متقی در آن خبرساز شد. به این دلیل که او تنها مهمانی بود که اجازه استفاده از پرچم را نیافت. بعداً تلویزیون ملی زیر اداره طالبان، تصویری از متقی را منتشر کرد که پرچم سفید این گروه جلو روی وی هنگام سخنرانی گذاشته شده بود؛ ترفندی که اسباب خنده دیگران را فراهم کرد. توسل به جعل آن هم در یک تصویر نشان می‌دهد که پذیرایی از طالبان به‌مثابه یک دولت در نشست‌های بین‌المللی برای این گروه و هوادارانش زیاد حایز اهمیت است.
انتظار طالبان از نشست دوحه این است که در آن نه‌تنها این‌گونه اتفاق‌ها نیفتد، بل شبیه یک دولت بایستی صدرنشین باشند. گفته می‌شود کسانی که به نماینده‌گی از زنان و جامعه مدنی قرار است اشتراک کنند، نیز طوری دست‌چین شده‌اند که علیه نماینده‌گان طالبان چون گذشته برنیاشوبند. رینا امیری، نماینده ویژه ایالات متحده در امور زنان افغانستان، و هدر بار، مسوول بخش زنان دیده‌بان حقوق بشر، نیز اعلام کردند که دقت روی این نکته که چه کسانی باید به نماینده‌گی از زنان در نشست اشتراک کنند، مهم است. البته قبلاً کسانی از آدرس زنان افغانستان در نشست‌های بین‌المللی حضور یافته‌اند که موضع‌گیری‌شان مقبول نظر طالبان بوده است.
۲- احتمال تعیین فرستاده ویژه سازمان ملل برای طالبان مایه نگرانی است. ارزیابی فریدون سینیرلی اوغلو از وضعیت افغانستان زیر اداره طالبان نسخه تعیین فرستاده ویژه را تجویز کرده است. شورای امنیت سازمان ملل با توجه به مفاد گزارش موصوف با صدور قطع‌نامه ۲۷۲۱ (۲۰۲۳)، سرمنشی این سازمان را ملزم به گماشتن فرستاده ویژه برای افغانستان کرد؛ مساله‌ای که با مخالفت صریح طالبان مواجه شده است. چین و روسیه نیز به آن قطع‌نامه رای ممتنع دادند.
در نشست دوحه پیرامون ارزیابی سنیرلی اوغلو از وضعیت افغانستان شاید گفت‌وگوی همه‌جانبه صورت گیرد. ازاین‌رو، دور از انتظار نیست که مساله معرفی نماینده ویژه در آن نهایی شود. براساس برخی گزارش‌ها، شاید روی این که چه کسی، با چه ویژه‌گی و از کدام کشور به‌حیث فرستاده ویژه گماشته شود، در نشست دوحه بحث شود. اگر چنین شود، طالبان و کشورهای همسو با این گروه در برابر عمل انجام شده قرار خواهند گرفت و چاره‌ای نخواهند داشت جز آن‌که به مصوبه نشست گردن نهند. اگر طالبان از پیش مطلع شوند که قرار است چنین اتفاقی در نشست دوحه بیفتد، روشن است که اشتراک نخواهند کرد.
۳- غیبت جریان‌های مخالف طالبان در نشست پیش‌ رو برای طالبان یک فرصت است. این مسلم است که سازمان ملل از نیروهای مخالف طالبان دعوت نکرده و نمی‌کند؛ چون این نهاد با طالبان بیش‌تر میانه گرم دارد تا جریان‌های ضد این گروه. این در حالی است که برخی از جبهه‌های مخالف طالبان به کرات خواستار حضور در نشست دوحه شده‌اند؛ صدایی که ناشنیده مانده است. از زنان و جامعه مدنی ظاهراً به این دلیل دعوت می‌شود که اعتراض‌ها بالا نگیرد. از دیدارها و گفت‌وگوهای مقدماتی پیداست که مساله حقوق بشر و حقوق زنان در حاشیه آجندای نشست قرار دارد نه در متن آن. مسلم‌بودن غیبت جبهه‌های مخالف طالبان در نشست موجب شده که این گروه بیش‌تر ناز و نوز کرده و میزبان‌ها را پیهم استیضاح کند. در حالی که اگر حرکت‌‌های سیاسی و نظامی مخالف طالبان در نشست دعوت می‌شدند، این گروه دست از بلندپروازی برمی‌داشت و به کم قناعت می‌کرد. گروه طالبان به این دلیل چنین می‌کند که در پی کسب امتیاز است: تصاحب کرسی افغانستان در سازمان ملل و الغای طرح معرفی فرستاده ویژه. همین چند روز پیش که مولوی عبدالکبیر، معاون سیاسی رییس‌الوزرای طالبان، با رییس یوناما دیدار داشت، خواستار تحقق زودهنگام دو مطالبه فوق شد.
چیزی که اشتهای طالبان را تیزتر کرده، میزبانی قطر از نشست است؛ کشوری که به طالبان اهمیت می‌دهد و این گروه نیز از آن اطاعت‌پذیری دارد. طبق ادعای رویترز، محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر، به‌حیث اولین مقام خارجی با ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، در ماه ثور سال روان در شهر قندهار دیدار کرده است. طالبان از قطر به‌مثابه سکو برای پرش به قله قدرت استفاده کرده‌اند. قطر سال‌های متمادی میزبان این گروه بود و حالا هم است. عدم لغزش ایالات متحده از مسیر تعامل با طالبان، محصول لابی‌گری قطر است. قطر که میزبان نشست است، شاید بر روند برگزاری، محتوا و نتایج احتمالی آن دخالت داشته باشد. ازاین‌رو، طالبان تلاش می‌کنند به دنبال کسب بیش‌ترین امتیاز باشند، نه این‌که به کم قناعت کنند. دومین نشست سازمان ملل برای افغانستان اگر در کشوری غیر از قطر برگزار می‌شد، شاید نگاه طالبان نسبت به آن متفاوت می‌بود و سطح انتظارات‌ این گروه نیز پایین.