تدویر نشست‌ها و مخالفت طالبان

با سقوط حکومت پیشین و برگشت گروه طالبان به قدرت روند برگزاری نشست‌های بین‌المللی درباره افغانستان شتاب بیش‌تر گرفته است. هدف از برگزاری نشست‌ها تلاش برای تعامل بهتر با طالبان بوده است. اگر دنیا بنای تعامل با طالبان را نمی‌داشت، تمام تلاش خود را معطوف به تدویر نشست‌هایی نمی‌کرد که عمدتاً بی‌نتیجه بوده است. شمار زیادی از نشست‌ها منطقه‌ای بوده‌ که کشورهای منطقه و همسایه‌گان افغانستان در آن حضور داشته‌اند و روی سازوکار عبور از نظم کاملاً طالبانی به یک نظم مختلط گفت‌وگو کرده‌اند. پاره‌ای از نشست‌ها فرامنطقه‌ای بوده که قدرت‌های بزرگ جهانی از شرق و غرب عالم به‌شمول سازمان ملل متحد گرد هم آمده و به قصد شکست بن‌بست جاری در افغانستان رایزنی کرده‌اند. به نماینده‌گی از افغانستان گاهی طالبان و گاهی هم نیروهای مخالف این گروه حضور داشته‌اند. البته برخی از نشست‌ها در فقدان هر دو جانب برگزار شده است.
نشست‌هایی که از سوی سازمان ملل درباره افغانستان برگزار شده به ظاهر بااهمیت بوده، ولی نتیجه عینی و مشخص در پی نداشته است. این سازمان هنوز در دو نوبت در شهر دوحه، پایتخت قطر، در ماه‌های ثور و دلو سال روان خورشیدی نشست‌های پرسروصدا برگزار کرده، اما بن‌بست را نشکسته است. شورای امنیت سازمان ملل که معتبرترین نهاد جهانی است، نیز در چند نوبت پیرامون افغانستان زیر اداره طالبان نشست ویژه برگزار کرده، ولی چون سایر نشست‌ها امیدها برای حل معضل موجود را افزایش نداده است. تنها گام نسبتاً موثر و امیدبخشی که از سوی شورای امنیت برداشته شده، صدور قطع‌نامه برای تعیین نماینده ویژه سازمان ملل برای افغانستان است؛ قطع‌نامه‌ای که بر اثر امتناع روسیه و چین از دادن رای رضایت به آن هنوز به مرحله اجرا درنیامده است. البته مخالفت طالبان نیز در کم‌اثر ساختن تلاش‌ها برای تطبیق مفاد قطع‌نامه موثر بوده است.
نشست‌ها و کنفرانس‌هایی که به قصد عبور از وضعیت موجود افغانستان برگزار می‌شود، عمدتاً به دو دلیل منتج به نتیجه نمی‌شود: اول این که برگزارکننده‌گان نشست‌ها یا هم قدرت‌های موثر منطقه و فرامنطقه در فقدان وحدت نظر به‌سر می‌برند که این ناشی از فضای متشنج حاکم بر نظم بین‌الملل است. تیره‌گی رابطه روسیه با ایالات متحده بر سر بحران اوکراین و همین‌طور تنش‌های لفظی میان واشنگتن و بیجینگ بر سر تایوان سبب شده که در خصوص بحران افغانستان توافق نظر به وجود نیاید. برگزاری دور دوم نشست دوحه و امتناع نماینده روسیه از دیدار با هیات جامعه مدنی و زنان افغانستان، روشن ساخت که قدرت‌های بزرگ وحدت نظر ندارند. نمونه دیگر، نشست ویژه شورای امنیت است که روز دوشنبه هفته جاری در پشت درهای بسته برگزار شد. وقتی اجلاسی در پشت درهای بسته و به دور از چشم رسانه‌ها برگزار می‌شود، ظاهراً بااهمیت است. در آن نشست حتا از نصیراحمد فایق، سرپرست نماینده‌گی دایمی افغانستان در سازمان ملل، دعوت نشده بود. از فحوای گزارش‌های رسانه‌ای می‌توان دریافت که این نیز چون سایر نشست‌ها منتج به نتیجه خاصی نشده است. گفته می‌شود که روسیه و چین در یک صف بوده‌اند و فرانسه، بریتانیا و امریکا در صف دیگر. مسکو و بیجینگ بر گسترش رابطه از هر نوع آن با طالبان تاکید کرده‌اند، ولی پاریس، لندن و واشنگتن گفته‌اند که عجله‌ای در کار نیست و بایستی جانب احتیاط را نگه داشت. این اختلاف دیدگاه سبب شده که مهم‌ترین نشست شورای امنیت نیز بدون صدور یک اعلامیه مشترک پایان یابد. البته یازده عضو دایمی و غیردایمی این شورا در پایان نشست اعلامیه مشترک صادر کرده و طالبان را به التزام به تامین حقوق بشر فراخوانده‌اند، ولی روسیه و چین با مفاد آن اعلامیه نظر موافق نداشته‌اند.
برگزار شدن آن نشست در پشت درهای بسته نیز انتقادهایی را در پی داشته است. برای نمونه، هدر بار، مسوول بخش زنان دیده‌بان حقوق بشر، با نشر مطلبی در صفحه ایکس خود یادآور شده که مهم است مردم افغانستان به‌ویژه زنان و دختران این کشور بدانند که در نشست‌ها روی چه موضوعاتی گفت‌وگو می‌شود: «افغان‌ها به‌ویژه زنان و دخترانی که مورد حمله طالبان قرار می‌گیرند، این حق را دارند که بدانند در این نشست‌ها در مورد چه چیزی گفت‌وگو و تصمیم‌گیری می‌شود.» عدم دعوت از نصیراحمد فایق هم پیدا نیست که متاثر از کدام عوامل بوده است. شاید ویژه بودن نشست و برگزارشدن آن به دور از چشم رسانه‌ها یک عامل باشد. هر چه باشد باعث خرسندی گروه طالبان شده است.
دوم، نشست‌های بین‌المللی ازآن‌جایی که به قصد تعامل بیش‌تر با طالبان برگزار می‌شود، اثر قابل توجهی از خود به‌جا نمی‌گذارد. تاکید مستمر بر تعامل با طالبان و بها ندادن به نیروهای غیرطالبان سبب شده که این گروه به مصوبات نشست‌های بین‌المللی بها ندهد. راهی را که جهان برای رام کردن طالبان برگزیده، اشتباه است؛ چون دوونیم سال تعامل روشن ساخت که این گروه رام‌شدنی نیست. طالبان برعکس از حسن ‌نیت دنیا قویاً سوءاستفاده کرده‌اند. زمانی که سروصدای برگزاری دور دوم نشست دوحه بلند شد، طالبان به بازداشت زنان و دختران جوان به بهانه آنچه عدم رعایت حجاب خوانده می‌شود، شتاب بخشیدند؛ اقدام ستمگرانه‌ای که واکنش دنیا را در حد لفظ در پی داشت. هدف طالبان این بود که خواست‌های خود را بر سازمان ملل و سایر کشورها تحمیل کنند.
طالبان به درستی رگ خواب جهان را پیدا کرده‌اند. برای آن که به‌رسمیت شناخته شوند، به مطالبات دنیا تمکین نمی‌کنند، بلکه بیش از پیش آنچه را جهان به دنبال آن است، به بی‌رحمانه‌ترین شکل نقض می‌کنند. برای نمونه، رسانه‌ها گزارش داده‌اند که طالبان در بدل رهایی هربرت فریتز، پژوهشگر اتریشی، از دولت متبوع وی خواسته بودند که سفارت افغانستان در وین را به این گروه تحویل دهد یا هم مسدود کند؛ درخواستی که اجابت نشده است. طالبان گمان می‌کنند که گروگان‌گیری شهروندان خارجی، کشتار هدف‌مند نظامیان حکومت پیشین، نقض گسترده حقوق بشر به‌ویژه حقوق زنان، سرکوب بی‌رویه رسانه‌های آزاد و… راه را برای به‌رسمیت‌شناسی رژیم این گروه هموار می‌کند، نه لزوماً تمکین به خواست دنیا مبنی بر حرمت‌نهادن به ارزش‌های فوق.
نشست دوحه نه‌تنها طالبان را به سمت برآورده‌سازی انتظارات دنیا نزدیک نکرد، بل این گروه را بیش‌تر از پیش در خلق وحشت و دهشت تحریک و تشجیع کرده است. این روزها طالبان بار دیگر روند اعدام‌ها در محضر عام را سرعت بخشیده‌اند. این گروه طی یک هفته سه تن را در استدیوم‌های ورزشی ولایت‌های غزنی و جوزجان در پیش چشمان تماشاگران اعدام کرده است؛ مکان‌هایی که روزگاری در آن شهروندان خوش‌حالی می‌کردند. همین‌طور محدودیت‌های تازه‌ و کسل‌کننده‌ای علیه زنان و دختران وضع کرده‌اند. سال تحصیلی و تعلیمی دارد شروع می‌شود، ولی خبری از بازگشایی دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها نیست. در ولایت خوست به رسانه‌های محلی هشدار جدی داده شد تا هنگام اجرای برنامه‌های دیداری و شنیداری با زنان و دختران تماس برقرار نکنند، ورنه تحت پیگرد قرار می‌گیرند. به آرایشگاه‌های زنانه بار دیگر هشدار داده شد که طی یک ماه فرصت دارند که کار خود را به‌گونه کامل متوقف کنند، ورنه سرکوب می‌شوند. طالبان در این زمینه حتا از بزرگان محل، وکلای گذر و رییسان شوراها کمک خواسته‌اند. در هفته جاری فرمان شفاهی از سوی ملا هبت‌الله آخندزداه، رهبر طالبان، صادر شد که مقام‌های این گروه را از مصاحبه تصویری با رسانه‌ها منع می‌کند. البته کسی عاشق تصویر مقام‌های طالبان نیست، ولی این در نوع خود سنگین‌ترین محدودیت علیه رسانه‌ها است. شماری از رسانه‌ها که در افغانستان مانده‌اند، در زیر سّم ستور سانسور طالبان مچاله شده‌اند. برای آن که توقف کامل فعالیت رسانه‌های تحت سانسور زیاد واکنش نیافریند، رهبر طالبان می‌خواهد به‌گونه غیرمستقیم محدودیت جدید بر کار آن‌ها وضع کند که آن مصاحبه‌نکردن با مقام‌های این گروه است.
این همه دارد پس از نشست دوحه اتفاق می‌افتد؛ نشستی که انتظار این بود طالبان را وادار به برآورده‌سازی مطالبات دنیا کند. ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان، در واکنش به برگزاری نشست ویژه شورای امنیت به صراحت گفت: «هرگونه تصمیمی که در نشست‌های منطقه‌ای و جهانی خلاف منافع طالبان گرفته شود، هرگز عملی نخواهد شد.» واضح است که هدف مجاهد از «منافع طالبان» بقای این گروه با همین شکل و ماهیت موجود است. مراد از واژه «هرگز» نیز هشدار به نشانی جهان است که طالبان تسلیم مصوبات و مفاد نشست‌ها و قطع‌نامه‌های سازمان ملل نخواهند شد.
چرا طالبان این گونه به خواست دنیا بی‌اعتنایی می‌کنند؟ دلیل آن واضح است: قدرت‌های بزرگ جهانی بر سر مساله افغانستان تقابل دیدگاه دارند، جهان هنوز به این درک نایل نشده که اعمال فشار بر طالبان کارساز است، و جبهه‌های غیرطالبان نیز تبدیل به نیروی بدیل قابل اعتماد نشده‌اند.