فصل جدید روابط افغانستان و اوزبیکستان

افغانستان به عنوان یکی از کانون‌های قدرت، اقتصاد، تمدن و فرهنگ در طول تاریخ، یکی از جغرافیای تاثیرگذار بر مناطق ماحول خود بوده است. پیوسته‌گی جغرافیایی و اشتراکات مذهبی، دینی، قومی، فرهنگی و زبانی سرنوشت کشورهای منطقه را به هم گره زده است. پیوسته‌گی جغرافیایی افغانستان فرصت‌ها و چالش‌های برابر در روابط دوجانبه و چندجانبه با کشورهای منطقه را به وجود آورده است. آسیای ‌میانه به صورت عموم و اوزبیکستان به صورت خاص، یکی از جغرافیایی هم‌جوار افغانستان بوده که تاثیر متقابل بر هم داشته‌اند.
در زمان تسلط تزارها بر آسیای‌ میانه و اتحاد جماهیر شوروی، روابط افغانستان و اوزبیکستان تحت تاثیر روابط افغانستان و مسکو قرار داشت. پس از اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی، اوزبیکستان به عنوان یکی از ۲۵ کشور این اتحاد به عنوان دولت مستقل عرض اندام کرد. افغانستان در ۲ جدی ۱۳۷۰ استقلال اوزبیکستان را به رسمیت شناخت و به تاریخ ۲۲ میزان ۱۳۷۰ سفارت افغانستان در تاشکند تاسیس شد. جنگ‌های داخلی و حاکمیت طالبان، سکته‌گی در روابط دو کشور ایجاد کرد.
پس از استقرار اداره موقت در افغانستان، اوزبیکستان با فرستادن سفیر در کابل و گشایش قنسولگری در بلخ، روابط رسمی خود را با افغانستان برقرار کرد. سفرهای رسمی میان مقام‌های دو کشور افزایش چشم‌گیری داشت و سبب شد که دو طرف موافقت‌نامه‌هایی در حوزه‌های مختلف تجارتی، صنعتی، فرهنگی و… امضا کنند. مهم‌ترین قرارداد دو کشور، امضای تفاهم‌نامه انتقال برق از اوزبیکستان به افغانستان است که تا اکنون سبب شده بخش کلان نیازمندی افغانستان مرفوع گردد.
تا سال ۲۰۱۴ با توجه به تمرکز سیاست ‌خارجی افغانستان بر غرب و ایالات ‌متحده، پاکستان، هند و کشورهای آسیای ‌میانه به شمول اوزبیکستان جایگاه ثانوی در سیاست ‌خارجی افغانستان داشتند. با روی کار آمدن حکومت‌ وحدت ‌ملی، رییس‌ جمهور غنی سیاست ‌خارجی‌اش را در پنج حلقه تعریف کرد. اوزبیکستان به‌ عنوان همسایه افغانستان، در حلقه نخست سیاست ‌خارجی افغانستان قرار گرفت و روابط دو کشور وارد فاز جدیدی شد.
برای تعمیق و تحکیم روابط افغانستان و کشورهای مشترک‌المنافع و آسیای‌ میانه، در سال ۱۳۹۳ رییس ‌جمهور غنی، محمدشاکر کارگر، وزیر سابق تجارت، سفیر سابق افغانستان در آذربایجان و رییس‌ دفتر فعلی‌اش را به عنوان نماینده ویژه افغانستان در امور کشورهای مشترک‌المنافع تعیین کرد. آقای کارگر که در سال ۱۳۹۱ به عنوان اولین سفیر کبیر و نماینده فوق‌العاده رییس ‌جمهور افغانستان در آذربایجان ایفای وظیفه کرده و سفارت افغانستان در این کشور را افتتاح کرد، شناخت خوبی از کشورهای مشترک‌المنافع و آسیای‌ میانه داشت.
تعمیق روابط افغانستان و اوزبیکستان در صدر برنامه‌های محمدشاکر کارگر، نماینده فوق‌العاده پیشین رییس‌ جمهور در کشورهای مشترک‌المنافع قرار داشت. در اثر سعی و تلاش وی، اوزبیکستان در کنار ترکمنستان و قزاقستان به پروسه صلح افغانستان علاقه‌مند شد و از آماده‌گی‌اش برای میزبانی گفت‌وگوهای صلح افغانستان خبر داد. بر‌اثر تلاش آقای کارگر، برای اولین بار دانشجویان افغان به اوزبیکستان غرض فراگیری زبان اوزبیکی فرستاده شدند. ارسال دانشجویان به اوزبیکستان، بیان‌گر آغاز دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور است.
در حکومت جدید تعمیق و تحکیم روابط افغانستان با اوزبیکستان هم‌چنان در اولویت سیاست‌ خارجی کشور قرار گرفته است. صلح و مبارزه با کووید-۱۹، دو پدیده‌ای بود که حکومت افغانستان می‌بایست با آن‌ به صورت هم‌زمان رسیده‌گی کند. افغانستان به عنوان یک کشور در حال جنگ و فقیر، یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر کرونا شناخته می‌شود. ثابت نگهداشتن نرخ مواد ارتزاقی، یکی از نگرانی‌های حکومت و مردم افغانستان در زمان گسترش شیوع ویروس کرونا بود.
در موج اول کرونا در افغانستان، احتمال این‌که نرخ مواد ارتزاقی افزایش یابد و مردم نتوانند مواد اولیه را تهیه کنند، زیاد بود. در اثر تلاش حکومت،‌ اوزبیکستان حاضر شد صدها تن مواد غذایی و اقلام بهداشتی به افغانستان کمک کند. ورود این مواد غذایی به بازار افغانستان، سبب شد که قیمت آرد در بازارهای افغانستان ثابت نگهداشته شود و بخش بزرگی از بحران کرونا در افغانستان مدیریت شود.
به تاریخ ۱۹ میزان سال جاری برای اولین بار روز زبان ملی اوزبیکی به ابتکار رهبری حکومت و در رأس محمدشاکر کارگر، رییس‌ دفتر رییس‌ جمهور، با اشتراک رییس‌ جمهور غنی، معاون اول رییس ‌جمهور، رییس مجلس ‌سنا و سایر مقام‌های دولتی و سردار اوکتاموویچ عمرزاکوف، معاون صدراعظم اوزبیکستان در کاخ سلام‌خانه ارگ ریاست‌ جمهوری برگزار شد. رییس‌ جمهور افغانستان در این مراسم گفت که ۱۰۰ سال پس از فاجعه استالین، امروز افغانستان و اوزبیکستان روابط جدایی‌ناپذیر دارند و این دوستی پایدار خواهد ماند.
سردار اوکاموویچ، معاون صدراعظم اوزبیکستان، در این مراسم پیام رییس ‌جمهور اوزبیکستان، شوکت میرضیااُف را قرائت کرد. در این پیام میرضیااف ضمن تعهد به ادامه کمک تحصیلی کشورش به ۲۰۰ دانشجوی افغان‌، بر ادامه همکاری همه‌جانبه دو کشور تاکید کرد. برگزاری این مراسم نکته عطف در تقویه دیپلماسی فرهنگی و تماس مردم با مردم است؛ چون این مراسم بیان‌گر روابط مردمی میان دو کشور و مشترکات قومی بین دو کشور افغانستان و اوزبیکستان بوده است.
در ادامه سفرهای مقام‌های افغانستان به اوزبیکستان، در ماه آگست ۲۰۲۰ محمدحنیف اتمر در رأس یک هیات بلندپایه به این کشور سفر و قرارداد ده‌ساله انتقال برق به افغانستان را با مقام‌های اوزبیک امضا کرد. در ماه نوامبر همین سال محمدشاکر کارگر، رییس‌ دفتر رییس‌ جمهور، در رأس یک هیات بلندپایه حکومتی که عبدالتواب بالا کرزی، سرپرست پیشین وزارت تحصیلات نیز در آن شامل بود، به اوزبیکستان سفر کرد. در این سفر ضمن رسیده‌گی به مشکلات ۹۶ دانشجوی افغان در اوزبیکستان، تفاهم‌نامه تحصیلی میان وزارت‌های تحصیلات دو کشور امضا شد.
جایگاه اوزبیکستان در صلح افغانستان
اوزبیکستان یکی از کشورهای ذی‌نفع در صلح افغانستان است. جنبش ‌اسلامی اوزبیکستان، یکی از گروه‌های تروریستی به رهبری طاهر یولداش، اخیراً با داعش بیعت کرده است. این گروه، بزرگ‌ترین گروه تروریستی در آسیای ‌میانه و دشمن درجه اول حکومت اوزبیکستان از زمان اسلام‌ کریم‌اف الی اکنون است. حضور جنبش‌ اسلامی اوزبیکستان در افغانستان و حمایت طالبان از این گروه، همواره مورد نگرانی این کشور بوده است. در سال ۱۹۹۹ عبدالعزیز کاملوف، اولین مقام اوزبیک بود که با رهبری طالبان ملاقات کرد. مقام‌های اوزبیکستانی، دلیل این ملاقات را تلاش برای پایان ‌دادن جنگ در افغانستان اعلام کردند.
در زمان طالبان، جنبش ‌اسلامی اوزبیکستان در مرزهای دو کشور پایگاه نظامی ایجاد کرده بود و عملاً داشت آسیای‌ میانه به ‌ویژه اوزبیکستان را تهدید می‌کرد. اوزبیکستان سعی کرد با برقراری روابط با طالبان، جلو فعالیت‌های این گروه و نفوذ جنگ‌جویان اوزبیک به اوزبکستان را بگیرد. ظهور داعش در افغانستان و بیعت جنبش‌ اسلامی اوزبیکستان با این گروه، اوزبیکستان را بیش از هر کشور دیگر با تهدید مواجه ساخت‌. حضور دسته‌هایی از گروه‌های داعش در شمال افغانستان، مهم‌ترین نگرانی امنیتی افغانستان است.
اوزبیکستان یکی از کشورهای محاط به خشکه است. پس از به قدرت رسیدن میرضیااف در اوزبیکستان، این کشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی تلاش می‌کند. افغانستان تنها مسیر وصل این کشور به جنوب ‌آسیا و یکی از مهم‌ترین راه‌های وصل اوزبیکستان به جهان است. تنها افغانستان امن و باثبات، می‌تواند منافع امنیتی اوزبیکستان را تامین و این کشور را به جنوب‌ آسیا و جهان وصل کند. به همین منظور، این کشور همواره از آماده‌گی‌اش برای میزبانی نشست‌های صلح افغانستان خبر داده و به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار بر صلح افغانستان باقی مانده است.